[zaloguj się]
[pdf]

KOZACKI (16) ai

o oraz a jasne.

Fleksja
sg
mNkozacki fNkozackå
Gkozacki(e)go G
A Akozacką
Ikozackim Ikozacką
L Lkozacki
pl
N subst kozacki(e)
I f kozackimi
inne formy
D sg n skostn - po kozacku

sg m N kozacki (1). ◊ G kozacki(e)go (1). ◊ I kozackim (3). ◊ f N kozackå (1). ◊ A kozacką (3). ◊ I kozacką (1). ◊ L kozacki (2). ◊ pl N subst kozacki(e) (1). ◊ I f kozackimi (2). ◊ D sg n skostn po kozacku (1).

Sł stp brak, Cn s.v. kozacy, Linde XVI – XVIII w.

Przymiotnik od „kozak”:
1. Od znacz. ‘członek społeczności wojowniczej w dawnej Ukrainie’ lub ‘żołnierz lekkozbrojny’; velitaris Cn (10): PowodPr 24; ſwawola y roſpuſtá Kozácka/ im dáley tym więtſzą moc weźmie [...] Ná tym tám pográniczu/ nigdy ſtátecznego pokoiu y przymierza niebędzie. VotSzl Fv.
Wyrażenie: »dux belli supremus kozacki« (1): Dux belli ſupremus, Polski polny. Litewski. Inflantcki. Kozácki. SarnStat 422.
a. Na wzór kozaków, tak jak kozacy, właściwy kozakom (7):
Wyrażenia: »czapka kozacka« (3): Jurek skrakowa czo wdziky ſukny a wmodrey zupiczi a wczapcze czerwoney kozaczky liſſi podbithey chadza LibMal 1547/128, 1547/125, 1554/183v.

»kozackie drogi« = manowce, wertepy, tajne szlaki (1): [Montwił] Náſyłał tedy záwżdy Kozackimi [!] drogámi z Ziwibundem Litewſkim Xiążęciem ná plundrowánie kráin Ruſkich/ Roku 1213. StryjKron 265.

[»krotofila kozacka«: Potym przerzeczone Xiążętá Koriatowicy [...] onym obłowem nád nádzieię vćieſzeni krotofil Kozáckich z Litewſkim y Ruſkim Rycerſtwem vżywáli (marg) Miewáią tám Kozacy Miod/ ktorym y ia roku 1574. pijał/ ná ktory dzieſięć pſzczoł miod nośi/ á 12. wołow wodę wozi. (–) StryjKron 417 (Linde).]

»kozackim strojem« = po kozacku (1): gdzie więkſzą [!] część pocztow panięcych iáko loſtus Decius piſze/ Lituanico ritu inſtructa, Litewſkim álbo Kozáckim ſtroiem z wielkim koſztem przybrána byłá. StryjKron 707.

»kozackie utarczki« = niespodziewane napady małych oddziałów (1): [krzyżacy] nie náćieráli potym do Litwy áni do Zmodzi wálnym woyſkiem/ tylko Kozáckimi vtarczkámi StryjKron 400.

[»żywot kozacki«: HIſtorykowie piſzą od cżáſu dawnego/ Litáoná być Pánem Kſięſtwá Litewſkiego [...] Piſzą też y Mendolfá po nim być drugiego/ Ten wiodł żywot Kozácki/ żył z łupu wielkiego PaprGniazdo 1137 (Linde).]

Wyrażenie przyimkowe: »po kozacku« (1): dziś v nas thák wiele ieſt ſtroiow/ iż im licżby niemáſz. tho po Włoſku/ tho po Iſzpáńſku/ po Brunſzwiſku/ po Vſárſku/ dwoiáko ſtáro/ y nowo: po Kozáczku/ po Táthárſku/ po Tureczku drudzy GórnDworz L6.
2. Od znacz. ‘żołnierz jazdy lekkozbrojne’ (6):
Wyrażenia: »kozacka armatura« = żołnierz lekkozbrojny (2): á ći co cum oneribus pożytki máią/ ze 450. á wedłuk teyże proporcyey/ kozacką ármáturę y pieſzą wypráwuią GrabPospR N2v. Cf »kozacką armaturą«.

»kozacką(-im) armaturą, bojem, rynsztunkiem« = lekkozbrojnie (1 : 1 : 1): gdzie kto 300. złotych má do roku pożytku/ áby z tego ſtáwił koniá iednego przedniey ármátury/ ktoremu v nas ná pułroká 300. złotych płácywáią/ á kto 200 złotych ten ſtáwi koniá kozácką ármáturą ktoremu 20. złotych ná pułroká dáią GrabPospR Mv; inſzy wſzyſcy rycerſkiego ſtanu ludźie przy pocżćiech Krolá Iego M. boiem vſárſkim á kozáckim wedłuk proporcyey pożytkow ſwych [stanęliby] ſkądby też było vſárzow y kozakow doſtátek GrabPospR M4v, M2.

»lud kozacki« = żołnierze lekkozbrojni (1): Litwy kilko vphow ludu Kozáckiego/ przez Mázowſze do Lęczyckiey zięmie wtárgnęli StryjKron 350.

Szereg: »usarski i kozacki« (1): GrabPospR M4v cf »kozacką armaturą«.
a. W funkcji rzeczownika: »kozacka« = slużba wojskowa w lekkozbrojnej jeździe (1):
Zwroty: [»kozacką służyć«: A ći Zołnierze będą powinni konie mieć dobre/ ktorzy będą po vſarſku ſłużić [...] A ktorzy kozácżką [lege: kozacką, lekcja: kozaczką mniej prawdopodobna]/ będą powinni ſłużić z pułhakiem y z krotką ruſznicą ná koniech dobrych. Konst 1596/236v (Linde).]

»umieć kozacką« (1): ieśliż vmie to co iego rycerſkiemu ſtanowi należy/ álboż vſárſką/ álboż ráytárſką/ álboż kozácką/ lub też y pieſzo GrabPospR K3.

TG