[zaloguj się]
[pdf]

KREDO (151) sb n

k- (130), c- (21).

e oraz o jasne.

Fleksja
sg pl
N kredo
G kreda
A kredo
I kred(e)m
L kredzie kredzi(e)ch, kredach

sg N kredo (36). ◊ G kreda (33). ◊ A kredo (29). ◊ I kred(e)m (4). ◊ L kredzie (47). ◊ pl L kredzi(e)ch (1) WujJud, kredach (1) CzechEp.

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI – XVIII w.

1. Wyznanie wiary, skład apostolski, symbol wiary, zbiór podstawowych prawd wiary [credo ‒ wierzę Mącz 67d, Calep; wierzę ‒ credo Cn] (147) : iedno ſama wiara/ ktora krotkimy ſłowy od Apoſtołow ieſt opyſſana a zowiem ią credem. SeklKat N3v, D, D2; LibMal 1554/187v [5 r.], 188, 189 [3 r.], 189v [2 r.]; A przedſię Athánázius w tým krotkim Kredzie (gdzie iednák w tákim piſániu in Symbolis nie ieſth obycżay długiemi ſie ſłowy y wykłády báwić)/ tę to ſenteneią iednákże wyłożyć chciał. SarnUzn F8v; Dobrzeć ſie Kredá dzierżeć/ ále też nie opuſzcżáć Decalogum. Wołáią oni vſtáwnie/ Kredo Kredo. A my/ Dekálog Dekálog y Kredo. SarnUzn G3; Bo ieſli ſie thy odwoływaſz do Kredá/ á nowy wykład iego ſobie dziáłaſz/ tedy iuż nie wierzyſz tego cżłonku kthory też tám ſtoi: Wierzę Koſcioł powſzebythny KrześćiáńſkL SarnUzn G3; Auguſtyn powiáda [...] że pod thą niewielką licżbą ſłow w Kredzie záwárthych wiele Heretikow ſwoy iad táili SarnUzn G3v, C2v, Gv, [G2]v, G3, G8; RejPos 190; Przécz Kredo ſkłádem álbo vkazániém włáſnym Apoſtolſkim zową? BiałKat 68v; Oſtátni znák Kośćiołá práwégo Bożégo vkázuie Kredo ſámo/ gdy mówi BiałKat 126, 68v żp; GrzegŚm A3; A w kredzie tám dáley nic niewie iedno po Piłatá/ pewnie o grzechom odpuſzcżeniu áni o wiecżnym żywocie nicz nie myſli RejZwierc 143; WujJudConf 22v; SkarJedn 337; CzechEp 183; ReszPrz 74; (marg) Troie kredo w Kośćiele. (‒) TRoie wyznánie wiáry/ náyduie ſię w kośćiele Bożym. Pierwſze Apoſtolſkie/ ktore maſz wyżſzey ná kárćie 8. Wtore Niceńſkie y Konſtántynopolſkie/ álbo Cárogrodzkie/ ktore ſię położyło ná kárćie 90. Trzećie S. Athánázyuſzá Biſkupá Alexándryiſkiego LatHar 375 marg, 9 marg, 10 marg, 375 marg, 509, 510 (8).

W połączeniach szeregowych (12): SeklKat Zv, Z2; MurzNT 28v; choć ná obrázy pátrzą vſtháwitznie/ á wżdy przed ſie/ áni przykázánia Bożego/ áni Kredá/ áni Paćierzá nieumieią/ y nic nie rozumieią. KrowObr 115; SarnUzn G3; CzechEp 229; Ieſt też oſobne Bráctwo/ ktore dźiatki vcży náuki chrześćijáńſkiey/ iáko Paćierzá/ zdrowey Máryey/ Kredá/ przykazánia Bożego/ etc. ReszHoz 131; Dla tego też y troie Anyelſkie pozdrowienie/ ku cżći Pánu Bogu wſzechmogącemu w Troycy iedynemu/ po Kredzie y Paćierzu niektorzy mawiáią/ w tymże Zołtarzu. LatHar 508, 507, 509, 511; SiebRozmyśl F2.

W charakterystycznych połączeniach: do kreda odwoływać się; według kreda rozumieć (2); z kreda czytać; kredo przyjmować, wymowić [jak], założyć; na kredo pisać, twierdzić; o kredzie dzierżeć (3), trzymać (2); w kredzie opisać; kredo objaśnia, wykłada; kredo krotkie, staradawne, stare, troje (2), wykładane [jak]; kreda summa, wykład; o kredzie nauka; w kredzie zawarty.

Fraza: »nie jest w kredzie« = nie jest artykułem wiary (1): Nie sffarzmy ſię o ten punkt ktory nie ieſt w Kredźie. Prot C2v.
Zwroty: »dzierżeć się, trzymać się kreda« (1 : 1): Dobrze ſie trzymáć Kredá/ ále też y to vważyć v ſiebie co tám mowi: Credo Eccleſiam Catholicam. SarnUzn G3, G3.

»mieć w kredzie« (1): Ieſli też ktorzy przodkowie wáſzy o tych odſzcżepieńſtwách Greckich niewiedzieli/ á ieden kośćioł S. iáko máią w Kredzie ſwoim/ wyznawáli: tych potępić [...] nie możem SkarJedn 354.

»mowić, wymowić, spiać kredo« (7 : 1 : 1): alyeyącz then tho woſk mowyela the ſlowa ſpyawſſi trzi paczierze trzi ſdrowe marie iedno Credo LibMal 1544/83v; SeklKat C3, C4, D, D2; KarnNap B4; CzechEp 229; LatHar 508 marg; SiebRozmyśl F2.

»mowić w kredzie« (4): ábowiem iáko mowiemy w Kredzie w ſtąpił na niebioſá/ y ſiedzi ná prawicy v Bogá oycá/ tedy y ia ták trzymam y wierzę KrowObr 10, 54v, 105v; ś. Hieronym y Chryſoſtom dowodzą/ że możemy dobrze mowić w Kredźie: Wierzę w święty Kośćioł Powſzechny. WujJud 57.

»(na)uczyć kreda« [szyk zmienny] (3): Tamże ſam krol Władziſław (bo żaden kapłan z Zmodzſky mowy nie vmiał) napirwey ich pacierza potim kreda naucżył y okrzcić rozkazał. MiechGlab [90]; SeklKat Zv; ReszHoz 131.

»odstępować kreda« (1): ktory odſtępuie Kredá/ álbo tzłonkow krześćijáńſkich/ ktore Apoſtolſkimi zowiemy. KrowObr A4.

»w kredzie podać, położyć« (2 : 1): WujJud 131v [2 r.]; Cżwarty znák/ zdrowey prawdźiwey náuki/ w náſzym Kredźie położono/ Apoſtolica, to ieſt/ iż ma być Apoſtolſka ReszPrz 28.

»w kredo przydać« (1): ale iż to w Kredo ábo w wyznánie wiáoy [!] okrom Grekow włożyli/ á przydáli. SkarJedn 276.

»przyjmować kredo« (2): Arrius/ Neſtorius/ y wſzyſcy niemal Herethicy prziymowáli też to Kredo. SarnUzn G3, G8.

»rozbierać kredo, w kredzie« (1 : 1): Coſmy ſzerzey rozbieráli w Kredźie/ kiedyſmy o zmartwychwſtániu ćiáłá mowili. KuczbKat 390, 9.

»słożyć kredo« (1): Obdárzeni będąc duchem ſwiętym [...] ſłożyli y záłożyli Kredo grunt náſzey wiáry Krześćiáńſkiey/ wybieráiąc ſłowá s Prorockiego piſmá. BielKron 139v.

»umieć kredo« (2): tim ktorzi vmieią boże przikazanie/ credo/ pacierz y ine rzeczy ma ſię laſkawie okazać SeklKat Z2; KrowObr 115.

»w kredzie wierzyć« [szyk zmienny] (3): WujJud 203; wierzymy w Kredźie náſzym odpnſzcżenie grzechow y żywot wiecżny. WujJudConf 203; SkarJedn 15.

»w kredo włożyć; do kreda, w kredo włożon(y)« [szyk zmienny] (1; 1 : 1): Abowiem Perſoná y punct włożony od nich w Kredo miedzy tym słowem/ Bog/ y Oćiec/ tego iednego Bogá rozdźiela/ ták iáko onych Trzech ktorzy ſą iednego Boſtwá/ w iedno zlewa. GrzegRóżn [L2]v; SkarJedn 272, 276.

»w kredzie wykładać, wyłożyć« [szyk zmienny] (1 : 1): SarnUzn Fv; Oſtátecżna rzecż/ ktorą S. Athánázyuſz w ſwoim Kredźie o S. Troycy wyłożył/ ieſt rożność nie iáka tych perſon LatHar 379.

»z kreda wyrzucić« (1): Niechay tylo z kredá Láćinnicy to ſłowo y od ſyná wyrzucą SkarJedn 297.

»w kredzie, wedle kreda wyznawać« [szyk zmienny] (11 : 2): SeklKat D3; KromRozm I L4v; KromRozm II f3v; KrowObr 76v; BiałKat 178v; KuczbKat 225; WujJudConf 62, 176v; SkarŻyw A4; ReszList 150; LatHar 286; Ano y w kredzie wyznawamy/ iż ſię národził z Máriey dziewice. WujNT 5; SkarKaz 1b.

»w kredzie się zamykać« (3): SarnUzn G5v; Będźie vcżył Pleban/ iż náuká o tych táiemnicách w Kredźie krotko śie zámyka. KuczbKat 9; WujJud 25.

Wyrażenia: »artykuł, część, rozdział, cząstka, członek kreda« [szyk 10 : 2] (4 : 3 : 3 : 1 : 1): SarnUzn F8v; Iużem tę piérwſzą część Kredá wyrozumiał: wtórą o Synie Bożym iuż czás począć BiałKat 81, 83v, 106; A ty cżąſtki Kredá/ nieiákim podobieńſtwem/ ktorego náſzy Oycowie cżęſto vżywáli/ cżłonkámi zowiemy. KuczbKat 10; Cżłonki Kredá przecż zowią. KuczbKat 10 marg, 9, 35 żp, 65 żp, 95 żp, 415; Artykuły Kredá Apoſtolſkiego/ przez Nowowierniki vſzcżerbione. ReszPrz 74 marg.

»krześcijańskie kredo« [szyk 2 : 1] (3): Cżwartey Cżęści Summá. Cżęść Cżwarta według Dawidá Y Krześćiánſkiego Kredá. O tym ſię będźie plątáłá Y to roſpámiętawáłá. Iáko Pan do piekiel ſtąpił Oyce święte z nich wybáwił. MWilkHist A4v, D4 [2 r.].

»kredo ojcow świętych« (1): Pierwſza tedy właſność w Kredźie Oycow S. opiſána ieſt/ że Ieden ieſt Kośćioł. KuczbKat 75.

»kredo powszechne« (1): W tymże Kredźie powſzechnym/ w ktorym wiárę náſzę chrześćijáńſką wyznawamy/ przez vſtá Apoſtolſkie/ dołożył tych znákow/ ktore dźielą kośćioł prawdźiwy/ od kośćiołá fałſzywego ReszPrz 13.

»kredo wiary naszej« (1): My też nie krzćiliſmy ſię w imię żádnego z thych Bogá/ áni Kredo wiáry naſzey każe nam wierzyć w tego Bogá Iſność GrzegRóżn A4v.

Zestawienia: »kredo apostolskie, ktore apostolskim zowiemy« = skład apostolski [szyk 11 : 1] (11 : 1): GrzegRóżn F, G4v, [H4], K, M2v; SarnUzn G3 [2 r.]; Gdyż we wſzytkich ſtárych Kredách y w onym ktore Apoſtolſkiem zowiemy/ mamy tho według piſm ś. wyznánie/ zgodne y iednoſtáyne CzechEp 198, 199; ReszPrz 74 marg; ReszList 150; LatHar Aaa3.

»Atanazego, Atanazyjusza kredo« [szyk 2 : 1] (2 : 1): SarnUzn F8v, G3; Athánázyuſzá S. Kredo/ y wykład iego LatHar Aaa7.

»kredo Damasa papieża; Damasowe kredo« (1; 1): Credo Dámáſá Papieżá. WujJud L17v, L18.

»kredo konstantynopolskie, ojcow konstantynopolskich, ojcow carogrodzkich« (1 : 1 : 1): Credo Niceńſkie y Conſtántynopolſkie. WujJud L17v; LatHar +6v [2 r.].

»kredo niceńskie, niceńskich ojcow« [szyk 5 : 1] (5 : 1): GrzegRóżn M2v; SarnUzn F8v, G3, G8; WujJud L17v; Maſz Kredo/ ták Niceńſkich oycow/ trzech ſet y ośmnaſtu/ iáko y Konſtántynopolſkich álbo Czárogrodzkich ſtá y piąćidźieśiąt. LatHar +6v.

Szeregi: »kredo albo członki krześcijańskie« (1): Abowiem to ieſt kácerz/ [...] ktory odſtępuie Kredá/ álbo tzłonkow krześćijáńſkich/ ktore Apoſtolſkimi zowiemy. KrowObr A4.

»skład apostolski albo kredo« (1): A o tym żaden Chrześćijánin wątpic niemoże/ ponieważ w Skłádźie Apoſtolſkim álbo w Kredźie/ Swiętych obcowánie wyznawamy. KuczbKat 225.

»kredo albo symbolum« (1): Dárnáſowe Credo álbo Symbolum. WujJud L18.

»kredo albo wiara« (1): Credá álbo Wiáry wykład. Wierzę w Bogá. KuczbKat 9.

»kredo a(l)bo (i) wyznanie wiary (świętej)« [szyk 5 : 2] (7): A gdy paćierz y wiáry świętey wyznánie/álbo Kredo głoſem z kmotry wymowi KarnNap B4; SkarJedn 272, 276, 279; SkarŻyw 371; Wyznánie wiáry y Kredo przyłącżamy do tego Zołtarzá LatHar 508, 551.

Wyrażenie przyimkowe: »według, wedle kreda« (3 : 2): SarnUzn G3 [2 r.]; wedle Kredá wyznawamy prawdźiwie być w niebie ná práwicy Oycowſldey Páná Chriſtuſá z ſtrony cżłowiecżeńſtwá ſwego WujJudConf 176v, 62; MWilkHist A4v.
2. Modlitwa odmawiana we mszy św. na zakończenie liturgii Słowa Bożego (4): LatHar 79; wierni Chrześćijánie: ná koláná ſwe vpadáią/ gdy te ſłowá v ołtarzá czytáią: ábo one w kredzie; Y sſtáł ſię człowiekiem. WujNT 307.
Zwrot: »kredo śpiewać« (2): KrowObr 196; MArkus Papież [... ] miedzy inemi vſtáwámi vſtáwił Kredo w kościele ſpiewáć. BielKron 156v.

Synonimy: 1. »skład apostolski«, symbolum, »wyznanie wiary«.

HS