[zaloguj się]
[pdf]

1. KROK (122) sb m

o jasne.

Fleksja
sg pl
N krok kroki
G kroku kroków
D krok(o)m
A krok kroki
I krokiem kroki
L kroku

sg N krok (15). ◊ G kroku (19). ◊ A krok (14). ◊ I krokiem (10); -em (5), -(e)m (5). ◊ L kroku (19). ◊ pl N kroki (7). ◊ G kroków (23); -ów (7), -(o)w (16). ◊ D krok(o)m (1). ◊ A kroki (13). ◊ I kroki (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) ‒ XVIII w.

1. Rozstaw nóg przy chodzeniu; stąpnięcie; gradus Mącz, Cn; passus Calep, Cn; gressus Calep (43): Kroki w chodzeniu ſzyrokie ale nie richłe vkazuią też gruboſć rozumu, złą pamięć, ſkępſtwo nierobotnoſć y leniwe wierzenie. Zaſię kroki drobne á prędkie roſtropny rozum, richłe pobacżenie y prędkoſc w każdey ſprawie vkaże. GlabGad P7v; RejPs 66v; RejKup q8; BielKom F7; LubPs gg6v; RejZwierz 52v; Mącz 104b, 148b, 504a; BielSpr 4; BudBib Ier 10/23; Calep 461a, 760b.

W charakterystycznych połączeniach: krok drobny, spory, wielki (2).

Zwroty: »[ku komu] obracać kroki« = skierowywać się (1): Bezecny człek z Ithaki/ ón boſkié ſkaránié Ku nam obráca kroki/ á myśli złośliwe GórnTroas 39.

»krok stawiać« (2): miſtrz go náucżał/ iáko miał krok ſtáwiáć/ ktorą nogą náprzodek wyſtępić/ iáko nápráwą ſtronę álbo ná lewą ręce z miecżem wynieść BielSpr 4, 4.

»uchybić kroku« = zboczyć (1): Jako kiedy kto uźrzy straszliwego smoku Miedzy pustemi lasy, wnet uchybi kroku, Wszytek zadrży a w stronę co nadalej godzi KochMon 20.

»krokiem nie wstąpić« = nie wejść ani na krok (1): A ſnadź cżáſem y krokiem nie wſthąpił nieprzyiaciel do gránic náſzych/ á ludzie bárzo zátrwożęni bywáli. RejZwierc 185v.

»krok zopakować« (1): Sromotá śię wſtecż coffáć/ y krok zopakowáć RybGęśli C3v.

Wyrażenie: »całym krokiem« = szybko (1): Gradu pleno, Całym krokiem. Mącz 147c.
W przen (15): Leop Ps 84/14; BudBib Iob 31/7; RybGęśli Bv; Smierć/ tuż zá námi ſpore czyni kroki. SzarzRyt A.
Fraza: bibl. »ścisną się kroki [czyje]« = ktoś straci swobodę ruchu (1): Sćiſną ſie kroki mocy iego [Artabuntur gressus virtutis eius] Leop Iob 18/7.
Zwroty: »(na) krok (a. kroku) (od)stąpić, ustąpić, zejść« [w tym: od czego (2), z czego (2)] = zaniedbać czego trochę, w małej sprawie [szyk zmienny] (2:1:1): RejPs 38; Nye zeſſlichmy s ſcyeſſki twey kroku namnyeyſſego LubPs M2; RejWiz 7v; A nád to byś ſie z Dánielem Prorokiem nie zgodźił/ áni z onymi trzemá młodźieńcámi: ktorzy woleli gárdło ná mięśne iátki/ że ták rzekę/ wydáć/ niż od powinnośći ſwey ná krok ieden odſtąpić. CzechRozm 253.

»krok pomylić (a. zmylić)« = ustać, utrudzić się [szyk zmienny] (3): Iſćie drugi zmyli kroki Kiedy przydą owy roki Co ie więc wićiámi zową RejRozpr F2v; RejWiz 189; tákże Włoſzek miły/ Niż Polak oſłábieie bárzo krok pomyli. RejZwierc 241.

»przekazić w kroku« = zatrzymać (1): Widzi też iż śmierć zá nim chodząc ſtopki licży/ [...] Bo tá vmie przekáźić bárzo ſnádnie w kroku RejWiz 189.

»(u)stąpić (a. ustępować) kroku, krokiem« = cofnąć się, dawać za wygraną, dawać komu pierwszeństwo [szyk zmienny] (5:1): odważyłem ná ćię Sto złotych/ nie vſtąpięć kroku. GroicPorz ſ4; SkarŻyw 56; StryjKron 527; KochSz B4, C3v; á dokąd wyroku Mars nie vczyni/ nienſtępuy kroku. KochPieś 38.

Przen (3):
a) Dostęp [ku czemu] (1): Ale beſpiecżnieyſzy krok ku oney cney prawdzye RejWiz 8v.
b) Nogi, stopy (2): Sieć zgotowáli ná kroki moie [Rete paraverunt gressibus meis] BudBib Ps 56/6[7]; Cephea/ w tyle pátrzáć Cynozury trzebá: Ręce ma rośćiągnioné/ á ſam ná ſwym kroku Stoi/ od Cynozury pośledniégo ſkoku. KochPhaen 7.
2. Sposób chodzenia (18): BielŻyw 67, 145; RejKup v5v; Krok/ pochod/ kſtałt/ poſtáwá/ y ine przyſmáki/ Okázuią zacnośći iednák iákie znáki. RejWiz 4; RejZwierz 141 v; Weſelſzym pan krokiem chodzi/ Gdy ſie mieſzek s kuchnią zgodzi. RejZwierc 237v.

W charakterystycznych połączeniach: krok dziwny, mierny, śmieszny, wesoły, wspaniały.

Zwroty: »iść, postępować krokiem« [szyk zmienny] (2:1): A tak/ Hoyda/ Hoyda Krokiem Idzmy rychley/ aſpoſkokiem RejKup ee6v; KochMRot Cv; KochPieś 57.

»kroku strzec« = stąpać uważnie (1): s kámyká ná kámyk ſtąpa/ kroku ſtrzeże áby go nie zmylił RejZwierc 53.

»zmylić krok« (2): IDź ty przedſię á pátrzay/ byś nie zmylił kroku RejZwierz 124; RejPos 306.

Szeregi: »krok, (i) postawa« (3): RejRozpr Iv; A ták tuby ſie trzebá vcżyć krokow/ poſtaw/ pokory/ y wſzytkich poſtępkow v tey pánny RejPos 306; Tu ſie wnet odmieni głowá/ Krok poſtáwá wzrok y mowá. RejZwierc [238].

»kroki i skoki« (1): Bo tu pokoy/ [...] wdzięcżny á ſpokoyny żywot [...] A tám záſię záwżdi huk záwżdy puk/ [...] záwżdy opilſtwo/ ſwawola/ dziwna roſpuſtność/ dziwne kroki y ſkoki. RejZwierz 122v.

»tańce a kroki« (1): [pijany] ſtroi rozlicżne ſkoki/; cżyniąc nowe tańce á kroki śmieſzne WerGośc 235.

W przen (1):
Zwrot: »mylić kroki [czyje]« = udaremniać czyjeś plany (1): (nagł) Wyzymir wnuk Lechow. (-) NIe wydał y ten cnych przodkow Słowiáńſkich W męſtwie, doſtáiąc ſlawy w grunćiech Duńſkich. Podchodząc morzem pod krolewſkie boki, Y iego myląc bucznoſtąpe kroki. KlonKr Av.
3. Miara długości zawierająca pięć stóp, a niekiedy sześć; sążeń; passus BartBydg, Mącz, Calep, Cn; orgyca Mącz; gradus militaris Cn (27): BartBydg 108b; Mącz 268c, 283a; gdzie tyſiąc krokow będziie [!] mieyſcá w polu ná dłuż (krok ma być łáko [! lege: iáko] ſążeń) na tym mieyſcu ſthánie ludu pieſzego w iednym rzędze [!] 1666. bo káżdy ſtoiąc/ trzy ſtopy záſtąpi. BielSpr 17.

W połączeniu z liczebnikiem lub zaimkiem liczebnym (17): RejWiz 35v; BibRadz II 64d marg; przy kośćiele wieżá ieſt w okrąg ná piętnaśćie krokow BielKron 456v, 314v, 456v; Mącz 221c, 41 ld, 421c, 429b, 435b; nieprzyiáćiel będzie przed tobą we cżterzech ſeth álbo w piąći ſet krokow BielSpr 21v, 10, 17 [2 r.], 43; Calep 662a; OrzJan 12.

Fraza: »co dzieaięć krokow stąpi« = co chwilę, często (1): biedá temu chłopcu/ ktoryby [...] páná czo dzieſięć krokow ſtąpi ocieráć/ á cżoſáć nie miał. GórnDworz E8.
Zwrot: »na kroku [od kogo] stać« = stać w odległości jednego kroku (1): iakobywa Pedogryk wchorobie mniema ze go y ten obraza co na kroku od niego stoi ActReg 139.
Wyrażenie: »krok wielki« (1): zá pięć godźin 20004. krokow wielkich vchodźili BielSpr 6v.
Szereg: »sążeń albo krok« (1): To yeſt/ ták wiele yáko dwánaście ſet ſtóp w dłuż/ dwieście y pyędzyeſiąt ſążeń álbo krokow. Mącz 85a.
Wyrażenie przyimkowe: »na kroku« = trochę, o mały włos (2): A to nieboże ná kroku Máłoś tu nie ſtráćił roku RejRozpr Fv; RejKup 13.
4. Czyn, działanie, postępowanie; gressus Vulg, PolAnt (15): RejWiz 107; Leop Ps 16/5, Prov 14/15; BielKron 199; ktorych drogi przewrotne ſą/ y kroki ich bezecne. WujJud ktv; BudBib Iob 31/4, Ps 16/11, Prov 14/15, 20/24; RybGęśli C2v.

W charakterystycznych połączeniach: bezecne, doskonałe.

Frazy: »chwieją się kroki [czyje]« = ktoś się waha, jest niepewny (1): Zakon Bogá iego w ſercu iego/ nie będą ſię chwiać kroki iego [non nutabunt pedes eius]. BudBib Ps 36/32 [30].

»kroki [czyje] prostują się« = ktoś nabiera pewności (1): Od Iehowy kroki cżlowiecże proſtuią ſię [gressus hominis disponuntur] BudBib Ps 36/23.

Zwrot: »(z)mylić krok« [szyk zmienny] (3): RejRozpr D2; Y nie trzebá páźdzyorká áni prochu w oku Mieć/ á z reyeſtru ſtąpáć á nie mylić kroku. RejWiz 2; RejZwierc 219.
5. Ślad, trop (1): oto w moy krok práwie Stąpa Zimá RybGęśli B4.
6. Rozkrok (4): Vtwiérdźiłeś krok móy/ á nikt nie był téy śiły/ Komu by plác kiedy moie ſtopy puśćiły. KochPs 25.
Zwrot: »w kroku stanąć« (2): tákież y ſzermierz/ iáko rychło broń w rękę weźmie/ á w kroku ſtánie/ ták wnet poznáć ieſli co vmie. GórnDworz Fv, I8v.
W przen (1):
Zwrot: »stać w kroku« (1): IEſt źwierzę o iednym oku/ Któré záwżdy ſtoi w kroku. KochFr 129.
7. Krocze; passus Calep; femorum concursus vel divisio, pars corporis inter femora Cn (13): á thym wymyway miedzy ſparami/ y pod pazuchami/ y wſzędy na inſzych mieſtczoch gdzieby był ſmrod/ y w kroku FalZioł V 65v; KromRozm III F7; RejWiz 98; Mącz 27e, 98c, 120c [2 r.], 276b, 345c; Gdy koń ma krſzczycę/ to ieſt trąd ktory poſpolćie álbo w kroku/ álbo około brzuchá koniowi bywa SienLek 182; iákoby to ſproſna rzecż byłá/ gdyby niewiáſty chodźiły w ſzátách máło co niżey zá krok [infra verenda] poniżonych? ModrzBaz 51.
W przen (1): Miedzy Sżkárpáwą/ y Leniwką pádłá Wyſpá niemáła/ klinem ſobie śiádłá. [...] (marg) Mięrzeiá. (—) [...] Tę wyſpę rzeki opaſáły z boku/ Morze ią końcży práwie iákby w kroku. KlonFlis Hv.
Przen: Zad zwierzęcy (1): Bo króm tych któré w głowie [niedźwiedzia] y w łápách goráią Cztérzy co naświétnieyſzé [gwiazdy] w kroku mieyſce máią KochPhaen 6.
8. Przepaska na uda i biodra noszona ze względów przyzwoitości (1): Femorale et feminale, alias subligaculum, Lázienne odzienie/ Fámurały, Gáce Fártuch/ Krok/ Szorc Mącz 120c.

JB