[zaloguj się]
[pdf]

KURCZĘ (45) sb n

Fleksja
sg pl
N kurczę kurczęta
G kurczęcia kurcząt
D kurczęciu
A kurczę kurczęta
I kurczęty
L kurczęciu

sg N kurczę (7). ◊ G kurczęcia (4). ◊ D kurczęciu (1). ◊ A kurczę (1). ◊ L kurczęciu (1). ◊ pl N kurczęta (12). ◊ G kurcząt (5). ◊ A kurczęta (12). ◊ I kurczęty (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. zool. Pisklę kury domowej; pullus BartBydg, Mącz; pullus gallinaceus Mącz, Cn; foetus gallinarum Mącz (43): BartBydg 126b [2 r.]; lecie rychley kokoſz kurcżęta wylęże niżli zimie. FalZioł IV 19b, I 99a, V 19b [2 r.], 64; dawala theſz tha zophia kurczątha yaycza na byeſzyady LibMal 1544/92v; BielKron 299; Foetus gallinarum, Kurczętá. Mącz 133b, 127a, 135b, 143d, 221d, 330d [2 r.], 389d; GórnDworz Q8v; Strum P; Pullaster – Młode kurczę. Calep 874b, 874b [2 r.], 1084b; SarnStat 378, 901, 903; CiekPotr 42.

W połączeniach szeregowych (4): Infantes de brutis et avibus etiam dicitur, Kurczęta/ Gołębięta/ Wroblięta y ynſze ptaſzętá. Mącz 118d; Foetura, Płód/ to yeſt yágniętá/ cielęta/ kurczęta y inſzich zwierząt młody płód. Mącz 133b; RejZwierc 234v; SarnStat 303.

W przeciwstawieniu: »kurczę ... orzeł« (1): Naydzye tákowych doſić/ ktorzy nic nye vmyawlfy/ ſadzą ſie ná wyelkye rzecży/ będąc proſtemi żakámi kokoſſą ſie by kokoſz ſámá nád ſwemi yáycy/ s kthorych ſie tylko kurcżętá á nye orłowye wylągáyą. GliczKsiąż L6.

W porównaniach (10): RejWiz 72v, 123, 160; Turek ony wſzytki niezgodné Kśiążętá/ Po iednemu pozbiérał/ iákoby Kurczętá. KochZg A3; BudNT Matth 23/37; SkarŻyw [236]; CzechEp 18; WujNT Matth 23/37, Luc 13/34 marg; Pipio – Piſcze iako kurcze. Calep 808a.

Zwrot: bibl. »zgromadzać itp. jako kokosz kurczęta pod skrzydła« = (super)congregare ... quemadmodum gallina (a. avis) (congregat) pullos (a. pullitiem, a. nidum) suos(-am, -um) sub alas (a. pennis) PolAnt, Vulg [szyk zmienny] (5): Ilekroć chćiałem zgromádzić dzieći twoie/ iáko zgromadza kokoſz kurcżętá ſwoie pod ſkrzydłá/ á niechćieliśćie? BudNT Matth 23/37; CzechEp 18; WujNT Matth 23/37, Lue 13/34, Zzzzz2v.
2. Zestawienia w funkcji nazwy astron.: Plejady, gromada gwiazd w konstelacji Byka (2):
»Kokosz z Kurczęty« (1): Pleiades, signum coeleste, etc., pliades, gallina vel babky vel cocosz s kurcząty BartBydg 117b.

»Nasiadka z Kurczęty« (1): Pleiades, Latine Vergiliaea Verni temporis significatione quo oriuntur, Gwiazdá niebieska. Poſpolity lud zowie náſiádká s ſwemi kurczęty. Mącz 304b.

Synonim: 1. pisklę.

Cf KURCZAK, [KURZĘ]

IM