[zaloguj się]
[pdf]
LUDEK (28) sb m 

e jasne.

Fleksja
sg pl
N ludek ludkowie
G ludk(o)w
D ludkóm
A ludki
I ludkámi
V ludkowie

sg N ludek (3). ◊ pl N ludkowie (4). ◊ G ludk(o)w (4). ◊ D ludkóm (5); -óm (1), -(o)m (4). ◊ A ludki (3). ◊ I ludkámi (1). ◊ V ludkowie (8).

Sł stp brak, Cn: ludkowie, Linde bez cytatu; poza tym XVI – XVIII w.: ludkowie.
Dem. od „lud” ‘gmin, pospólstwo, plebs’; plebecula, popellus Mącz, Cn (28): Plebecula, Poſpólſtwo/ Ludek Mącz 303c, 312b; O Szwedzie o Duńcżyku tám nie vmiem mowić/ Bom nie bywał ná morzu niechcę ſledzi łowić. [...] Lecż ſłyſzę też tám ludek nie bárzo ćwicżony/ Nikcżemny á plugáwy/ ſłycháć ná wſze ſtrony RejZwierc 243.
a. Poufale o człowieku, zwłaszcza ubogim, z niższych warstw społecznych [zawsze w pl] (13): KrowObr 87v; RejZwierz 100v; GrzegRóżn Ov; Bo y ná wśi táki pożytek dobry/ y trwáły/ kędy ſie ludkowie goſpodárſtwem nie vbożą/ y owſzem bogácą. GostGosp 142; CiekPotr 38; Vcżćieſz ſię tym przykłádem ludkowie vłomni: Miłuyćie zgodę: bądźćie ćierpliwi y ſkromni. KlonWor 51.

W charakterystycznych połączeniach: nędzni ludkowie, prości, ułomni.

Wyrażenie: »ubodzy ludkowie« = homines imbeciles, populus Mącz (7): z yáłmużny y ćyęſzkyego potu náſſego y náſſych vbogich ludkow/ proznuyąc/ pſy/ chłopy/ ſzkápy karmili KromRozm I A4v; GrzegŚm A4v; RejZwierc 109v; vbogim ludkóm zwłaſzczá tym kthórzy łowią á vźiębną/ Płoćiczek daway Strum H4v; ModrzBaz 32, 72; KlonWor 47.
b. O wiernych poddanych Boga (12): Ludkowie iego [Boga] y owce páſtwiſká iego/ wchodźćie do bram iego z wyznániem SkarKaz 39b; SkarKazSej 665b, 696a.
Wyrażenie: »ludkowie ubodzy« (5): KrowObr 72v, 96v, 159v, 166; O Boże moy/ iákie nam Kátholikom w tym kroleſtwie krzywdy poczynili heretycy. Ludkom vbogim kápłany rozegnáli: kośćioły popuſtoſzyli y złupili SkarKazSej 685a.
Szeregi: »niebożątka (a. niebożęta), (i) ludkowie ubodzy (a. prości)« (5): Ale wy prośći niebożątká y vbodzy ludkowie/ kthorzy ſię do tych wilkow s ſpowiedzią ćiśniećie [...] vwaſzćie to pilnie v ſiebie KrowObr 159v, 72v, 96v, 107v, 224v.

»ludkowie i niewolnicy« (1): bądź miłośćiwym Bogiem náſzym/ á my będźiem ludkámi twemi y niewolnikámi powolnemi SkarKaz 455a.

»ludkowie i poddani« (1): on [Pan Jezus] ſwoie ludki y poddáne właſnym ćiáłem ſwoim y krwią karmi. SkarKaz 159a.

JW