[zaloguj się]
[pdf]

1. RANO (268) sb n

a oraz o jasne (w tym w a 2 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg
N rano
G rana
D ranu
A rano
L ranie

sg N rano (4) [cf też av Fraza]. ◊ G rana (25). ◊ D ranu (237). ◊ A rano (1). ◊ L ranie (1).

Sł stp: rano, reno, Cn notuje, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

Wczesna pora dnia, poranek; mane Murm, HistAl, PolAnt, Mącz, Modrz, Cn; diluculo PolAnt, Cn; matutino PolAnt (268): BielKron 45; GórnDworz G2v; A gdy (marg) iuż (–) było ráno/ ſtánął Ieſus ná brzegu WujNT Ioann 21/4, Ioann 18/28.
Szereg: »wieczor i rano« (1): y oddzyelił [Bóg] ſwiátłość od ciemnośći/ á miánował ſwiátłość dniem/ á ciemność nocą/ y sſtáło ſie wiecżor y ráno pirwſzy dzyeń BielKron 1.
Wyrażenia przyimkowe: »do rana« (3): A w ten cżás mąż/ to ieſt Anioł/ chodził s nim [Jakubem] zápáſy áż do ráná BielKron 15v; KochPieś 13v.
~ Szereg: »od wieczora do rana« = przez całą noc (1): Rzekł też Pan Bog ku Moiżeſzowi/ przykaż ſynom Izráelſkim/ áby nieſli oley z oliwnego drzewá co nacżyſtſzy/ áby w lámpie gorzał á świećił od wiecżorá do ráná BielKron 33v. ~

»od rana« (11):

~ Szeregi: »od rana (aż) do poł dnia (a. południa)« (3): Nazaiutrz nowego lata od rana był mroz y iaſno do poł dnia LudWieś B2v, B2v; wzywáli [kapłani bożka Baala] bogá ſwego od ráná áż do południa BielKron 84v.

»od rana (aż) do wieczora, nocy, mroku« = przez cały dzień; w ciągu dnia (5:2:1): Poſłał tedy Pan Bog ná lud Izráelſki plagę morową/ iż ich zmárło w Ieruzalem od ráná do wiecżorá ſiedemdzyeſiąt tyſiąc mężow. BielKron 73v; w ten cżás był wielki deſzcż od ráná áż do wieczorá BielKron 391, 32, 97, 391, 460; Smiłuy ſye [Panie]/ ſmiłuy: twéy pomocy Od ráná wołam áż do nocy. KochPs 128; KlonŻal D2v. ~

»z rana« = rano [w tym: w pisowni łącznej (3), rozłącznej (6)] (9): Gdyż ye [miejsce przybytku] ſam Pan możnoſcyą ſwą tak ná wſſem rátuie A z ráná yáko pilny ſtroż záwżdy o nim cżuie. LubPs M3v; WerGośc 204; ArtKanc P18v; Ták wy którym ſłońce z ráná Swieći/ ſpieſzćie ſye do Páná: Y których grzeie południe/ Chwalćie Páná nie obludnie. ZawJeft 16; PaxLiz D2v.

~ Szeregi: »z rana także i na noc« (1): Záśię kto páznogietek/ zechce mieć rumiány/ [...] Z ráná także y ná noc/ cegłą práwie świeżą/ Trzeć mocno PaxLiz D3.

»z rana a (albo, i) wieczor (a. k(u) wieczoru)« (3): Abowiém ćień zráná y wieczór bywa wielki GrzepGeom O3v, O3v; A Prorok powieda/ iż go [Boga] z ráná widział iáko drzewo rozſzyrzone/ á k wiecżoru nie zoſtał y znák mieyſcá iego RejPos 317. ~

»z rana« = od rana (1):

~ Szereg: »z rana do wieczora« = przez cały dzień (1): Wzgárdźił mnie pokoy wſzeláki: Bo Bog/ iák płoćiennik wątek/ Odćiął poćiech moich ſzcżątek. W ſkáźie mey/ świátłá pocżątek/ Niſzcży z ráná do wiecżorá/ Ręká/ ná pomſtę/ nie ſkorá. GrabowSet G4v. ~

»po ranu, po ranie« = rano; mane HistAl, Cn; in diluculo, mane PolAnt; matutino Cn [w tym: w pisowni łącznej (98), rozłącznej (44)] (141:1): Mane. Des morgens Poránu. Murm 44; ten ſirop quartanę wypądza s cżłowieka, kto gi pije poranu cziepło po trunkowi FalZioł I 7b; Wezmi z apteki kołacżkow ktore zową dialaca ze cżtyrzi albo ſpięć poranu dla poſilenia cżłonkow. FalZioł I 13c; włoſkiego kopru korzenie ſtrochą maki ięcżmienney warz w winie á onego day choremu poranu potroſze. FalZioł I 52b; albo może [pani niepłodna] ſiedzieć na tym ciepłym zielu pięć dni poranu FalZioł I 145d, I 1c, 2a, 7a, 9b, 13a (105); Tá rzeká [...]/ cżáſu zimy iteż wioſny przez wſzyſtkę noc zámárzła ſtoi/ ále po ránu gdy ſłońce zágrzewa roztáie HistAl F; Item powyada yſch wſſobothą theraſz przeſchla poranu wdom przerzeczonego soltiſcha weſzla LibMal 1551/163v, 1546/114; A dla lepſzey pewnoſći y więtſzey wiádomoſći/ thedy ná táki Sąd wyłożony trzy kroć thegoż dniá po ránu dzwonią. GroicPorz lv; KrowObr 163v; RejWiz 30v; Leop Ios 7/14; RejFig Bb6; BudBib Gen 40/6; Mane, Ráno. Aliquando pro nomine ponitur et significat, Iutro/ Poránu. Mącz 207a, 106a; Niektorzy ſolą po ránu v ćiekącey wody wymywáią [dziąsła] SienLek 75; niemaſz go [konia] théż zámarzáć/ ále mu day po ránu dobré śniadanié pokić z chućią ijé SienLek 189, 63, 74v, 124v, 130, 157; Y wſtał Lában poránu y cáłował ſyny ſwoie/ y cory ſwoie/ y błogoſláwił im BibRadz Gen 31/55, Ex 30/7; A Wnet poránu rádę vczyniwſzy árcyoffiárnicy z ſtárſzymi y z kśiężą/ [...] odwiedli związawſzy Iezuſa y wydáli Piłatowi. BudNT Mar 15/1; która [godzina] po ránu z wody wyſzedſzy/ poceniu á odpoczywániu ſłużyć ma. Oczko 28, 31, 38; KochTr 12; Nie piję winá/ ſycery Tylko wyſyſam miod leśny. Poránu z liſtkow ná drzewie MWilkHist Gv; LatHar 12, 710; WujNT 440; W Krákowſkim Zamku/ [...] áby poránu iudicia ták cauſarum officij, quam iudicij ſądzoné były SarnStat 786, 527, 786 [2 r.]; KToby ſię chćiał przypátrzyć pilnie świátu temu/ Może go wnet przyrownáć kwiátu odmiennemu Ktory poránu telko ma máło pięknośći/ Iák ij vſcżknieſz w godźinę pátrz w nim odmiennośći. CzahTr C4; KlonWor 9; [Leop Am 4/4 (Linde)].

~ W połączeniu z określeniem dnia tygodnia (2): wniedźielę poranu/ gdy było po mſzey/ [Franciszek Spiera] ſtanął na okázałym mieścu MurzHist D2; PO ránu dniá przerzecżonego/ ktory był w wigilią świętey Kátárzyny/ wſzytká ſiedḿ kſiążąt/ ktore zową Elektores/ ći wſzythcy z goſpod ſwoich wyiecháli o dwunaſtey ná cáłym zegárze BielKron 330.

W połączeniach szeregowych (3): Marżecz nam dzień ſwię. Iana pokażał/ ktorego poranu był wielki mroz/ a trochę chmurno do połdnia z wietrzykiem/ á po obiedzie iaſno y cicho do wiecżora. LudWieś Bv; RejFig Eev; Słyſzałeś też tu w tey Ewányeliey dziſieyſzey/ iż on [Pan] do tey winnice/ iedny robotniki zamawiał poránu/ drugie o południu/ trzecie k wiecżoru: á wżdy káżdemu rowną zapłátą było zápłácono. RejPos 59v.

W przeciwstawieniach i konstrukcjach do nich podobnych: »po ranu (po ranie) ... (w) wieczor (a. miedzy wieczory) (8), na noc (a. w nocy) (7), we dnie, po obiedzie« (17): á tego ſię napijay poranu trunek ciepło, á w wiecżor drugi trunek FalZioł I 15a, I 92a, III 11b, 26d; LudWieś B4v; A cżáſem ſieć przebiwſzy Ielonek vbogi/ Vwiąźnie więc w ſzelinie ledá gdzye zá rogi. A tákież więc y cżłowiek gdy ſie nie nádzyewa/ Wpádnie wiecżor ná deſzcżkę choć poránu śpiewa. RejWiz 130v, 120; nikth do niego [Witolda] nie chodźił iedno żenie wolno było chodźić ná noc/ á po ránu wynidź ze dwiemá ſłużebnicámi BielKron 380; SienLek 90v, 134; BudBib Ex 29/39, Lev 6/20; ModrzBaz 51; KochPs 45; co concluduią poranie to reuocuią poobiedzie. ActReg 71; Widźiałem ia po ránu piękny kwiát przyiemny/ A widźiałem záś wieczór zwiędły/ y nikczemny. KochFrag 20; cżęſto ná to wſpominay we dnie/ coś poranu rozmyſlał LatHar 666.

Połączenie: »nazajutrz po ranu« (1): A nazaiutrz po ranu niechay maże ſobie cżłonki v nog y v rąk/ rękę nad ogniem zagrzewaiącz. Tą maſcią niżey wypiſaną. FalZioł V 75.

Fraza: »było po ranu« = erat (fuit) mane a. in diluculo PolAnt (3): Odwiedli tedy Iezuſá od Káiáfáſá ná Ratuſz/ á było poránu BibRadz Ioann 18/28; BudBib Gen 29/25, 41/8.
Zwrot: »po ranu wstać« (1): poranu thedi wſtawſſi ſchedl na drogą kthora myala yſzcz y wekrzewynye na lagyewnyczky dzyedzynye yey zaſtąpill. LibMal 1544/93v.
Wyrażenie: »po ranu przed obiadem« (3): tego ſie ſiropu napijay poranu we trzy godziny przed obiadem FalZioł I 103b, V 83, 83v.
Szeregi: »po ranu i (a, albo) na noc« [szyk 12:10] (22): wezmi ſoku bluſzcowego á po kropcze puſzcżay ciepło w vſzy poranu y na nocz. FalZioł I 48c; tym winem ſthym tho zielem naparzay maciczę na nocz y poranu FalZioł I 83b, I 35b, 104a, 135a, III 2d, 16c (15); námocz kopru y opichu w winie álbo w piwie/ á názáiutrz/ onego przewárzywſzy day choremu pić/ po ránu y ná noc SienLek 119v, 149v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»bądź po ranu, bądź po obiedzie« (1): Możeſz też y zá dobrodźieyſtwá rozlicżne dźiękowáć [Bogu]/ bądź poránu/ bądź po obiedźie LatHar 243. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»po ranu, do poł dnia« (1): Po ranu do poł dnia była okrutna mgła/ ktora drzewa y ziemię poſzedziała LudWieś B3. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»na świtaniu albo po ranu« (1): bierz że thego prochu na ſwithaniu albo po ranu wſtawſzy FalZioł V 72v.

»po ranu i przed wieczerzą« (4): piy że to poranu trunek ciepło y przed wiecżerzą drugi trunek. FalZioł I 13c; á także maſz wymywać ranę/ y trzymać nogę z raną w oney wodzie/ po ranu y przed wiecżerzą tą wodą ciepło FalZioł V 74v, I 11c; Oczko 31v.

»po ranu i (w) wieczor (a. przed wieczorem)« (43): warzże thi rzecży w winie aż do trzeciey cżeſci ma wywrzeć/ á pothim przeczedz á napiiay ſie tego poranu j wieczor FalZioł I 43d; ábowiem takiey ieſt [jesion] moci iſz wężowie poranu j wiecżor chronią ſie cienia tego Ieſionu/ á nieſmieią podeń włazić FalZioł I 53d, I 1c, 3b, 5a, 8b, 11b (38); ono wino/ day opuchłému po ránu y w wieczór pić/ wypędźi puchlinę ze wnątrza SienLek 132v, 133v, 189; BudBib 1.Par 16/40; Z oney ſtrugi wodę pił [prorok Eliasz]/ krucy go żywili/ Chleb á mięſo poránu y wiecżor nośili. HistHel Bv. ~

Synonimy: świt, świtanie.

Cf PORANEK, ZARANEK, ZARANIE, ZARAŃ

ECB