[zaloguj się]
[pdf]

ŁĄKA (213) sb f

-ą- (212), -an- (1).

Fleksja
sg pl du
N łąka łąki
G łąki łąk łąku
D łąk(o)m
A łąkę łąki
I łąką łąkami
L łące łąkach

sg N łąka (23). ◊ G łąki (19). ◊ A łąkę (25). ◊ I łąką (2). ◊ L łące (19). ◊ pl N łąki (28). ◊ G łąk (23). ◊ D łąk(o)m (2). ◊ A łąki (23). ◊ I łąkami (18); -ami (6), -(a)mi (12). ◊ L łąkach (30); -ach (12), -åch (1) MWilkHist, -(a)ch (17). ◊ du G (cum nm) łąku (1) ZapWar 1503 nr 1939.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Obszar ziemi porośnięty trawą, kwiatami, czasem też drzewami, niekiedy podmokły; pratum Murm, Mymer1, Mącz, Calep, Cn (205): Murm 27; Mymer1 6v; Byk ná iedney łące chodził: Tedy ſie lew k niemu przygodził BierEz K4, Mv, Ov [3 r.], S; Squinantum ieſth ziele podobne wodnemu gałganowi/ na łąkach bywa naydowane. FalZioł I 125d, I 78v; LibMal 1544/19v [2 r.]; Ale też ná yedney łące pczołá myod/ á páyąk yad wſyę byerze/ wedle przyrodzenya ſwego. KromRozm I N2; RejWiz 25v [2 r.], 57v, 126v; RejFig Dd5; Interiecta collibus prata, Są miedzy gorkami łąki. Mącz 162d, 82b, 320a, 356c, 373b, 436c; GórnDworz Ll6v; Nieboyćie ſię bydło polne/ bo zrodziły łąki wpuſzczy BudBib Ioel 2/22; Oczko 9v; Spádnie [deszcz] perłowey podobien rośie Ná łąkę gołą po oſtréy kośie. KochPs 105, 166; KochFr 87; KlonŻal A3; KochMuza 25; A nabożné kádźidłá/ niecbay zápałáią/ Wónné źiołá/ co łąki Arábſkié nam dáią. PudłFr 71; Calep 845b; GórnTroas 12; noc ſkraca Switánie: á po ſtronie Wſzelkiey/ świátłem pozłaca Niebo/ y łąkom/ hoyność ozdob wraca. GrabowSet K4v, I3; KochFrag 28, 52; Pod nimi [drzewami] ćień weſoła wonną łánkę [!] kryie/ Przez ktorą ćichy ſtrumień idąc białłé myie Brzegi WitosłLut A3v; KlonWor 19.

W porównaniach (7): RejPs 105v; Ocucżćie śię á weſelćie śie wy mieſzkáiący w prochu/ ábowiem roſá twoiá ieſt iáko roſá ná łące GrzegŚm 14; ſzli ná ogień iáko ná błoto/ ná morze iáko ná iáką łąkę/ pod miecż iáko pod iáki wieniec y koronę. SkarŻyw 130, A3; Tátar ftráſzliwych/ Moy rym dośięże [...] Sławiąc/ iák przez ćię niebá ſą ſtworzone/ Ich vbior/ z gwiazd błyſzcżących/ Ze rowne łąkom/ gdy kwiát zdobi one GrabowSet E2v; Iák łąká w kwiát vpſtrzona/ Ták będźie duſzá w cnoty vſtroiona GrabowSet Fv; KlonWor 27.

W połączeniach szeregowych (10): Leop 4.Esdr 15/41; BielKron 430v; BibRadz 4.Esdr 15/41; [Chrystus] wzywa nas do Ráiu roſkoſzy fwoich [...] gdzie ony weſołe polá/ gory/ rzeki/ łąki/ y inne okiem ludzkim nieoglądáne/ áni ſercem obięte roſkoſzy. SkarŻyw 125, 259; Trzeći raz prośi wielmożnego Bogá Swaiſtixá Bogá ſwiátłośći/ áby raczył łáſkáwie á pogodnie ſwiećić/ ná zboże/ ná łąki/ ná kwiećie y dobytki ich. StryjKron 161, 81; GrabowSet F4v; [ziemię] Bóg oſzláchćił dźiwnémi ſpoſoby: To/ górámi/ to láſy/ to kryſztałowémi Rzékámi: to łąkámi pięknie kwitnącémi. KochFrag 22; SkarKaz 515b.

W charakterystycznyh połączeniach: łąka piękna (3), dziwna, niesuszona, polna, rosista, śliczna, wielka, wonna; łąka zapłoniona drzewy, goła po ostrej kosie; łąki zrodziły.

Fraza: »łąka (za)kwitnie, kwieciem się pstrzy; łąka kwitnąca, w kwiat upstrzona« [szyk zmienny] (4 : 1; 1 : 1): Máło dáley zá drzewy piękna łąká byłá/ Dziwnie rozlicżnym kwieciem z dáleká ſie pſtrzyłá. RejWiz 25v; Teraz drzewá liśćié ná ſye wźięły: Polné łąki pięknie zákwitnęły KochPieś 3, 34; KochSob 65; PudłFr 71; GrabowSet Fv; KochFrag 22.
Zwrot: »paść się, pasący się na (po, w) łące; łąka przepasiona« = pascere in prato PolAnt [szyk zmienny] (3 : 1; 1): Wilk vźrzawſzy oſłá chromego/ Po łące ſię páſącego: Prędko k niemu ieſt przybieżał BierEz L2v; BudBib Gen 41/2, 18; KochSob 64; Tu woły tucżne y owce koſmáte. Páſą ſię w łąkách iáłowice tłuſte/ Y kozy puſte. KlonFlis Cv.
Wyrażenia: »łąki mokre« = irrigua prata Mącz [szyk 1 : 1] (2): TO ziele roſcie na mokhrych mieſthczach á zwłaſzcża na łąkhach mokrych FalZioł I 154a; Mącz 356c.

»niskie łąki« (1): Prata submissa, Poległe/ niskie łąki. Mącz 227b.

»łąki przyodziane; łąki się odzieją« (1 : 1): Convestiuntur herbis prata, Ląki bywáyą ziołámi prziodziáne. Mącz 490d; MIło pátrzáć ná łąki/ kiedy ſię odźieią KochFr 69.

»łąka zielona; zieleni się« [szyk 3 : 1] (3; 1): Pratum arridet floribus, Ląká ſie źieleni y kwiatkámi świeći. Mącz 356a; SkarŻyw 259; KochSob 65; TV górá drzewy nátkniona/ A pod nią łąká źielona. KochFr 26.

Szeregi: »gaje, łąki« (1): Były też tám ſąśiednie bliſkie ine gáie/ Zá nimi wielkie łąki/ y co Wioſná dáie. WisznTr 11.

»las, (i) łąka« (4): TO ziele w leſiech y na łąkach roſcie FalZioł I 112b, I 113a; GrabowSet H4v; Dopieroby y láſy źieleńſzy liſt miáły/ Y wonność z ſiebie więtſzą łąki wydawáły. WitosłLut A5v.

»ogrody i łąki« (1): Domowy konik ktori na ogrodziech y na łąkhach roſcie FalZioł I 147c.

»łąki i pastwiska« (1): Łąki też y paſtwiſka [gramen quoque et pascua] tak plenne, y tak richło zaraftaią iż przez trzy dni taka trawa wyraftha, iż brony z niey niewidać. MiechGlab 77.

»łąki, (a) pola« [szyk 2 : 1] (3): Poźrzyſz záſię ná polá/ á ná łąki ſlicżne/ Ano ná nich kwiatecżki błyſzcżą ſie rozlicżne. RejWiz 153; MWilkHist A3v; KochSob 70. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

W przen (5): Ktorego tedy vyźrzyſz zbieráiącego z łąk piſmá ś. toć nie z dekretow, nie z pátreſow, nie z papieskich Státutow. Ziołká kwitnące ſpráwiedliwośći/ owcą ieſt CzechEp 37; Lecż kwiát wiecżny nákrywa/ Wioſny bez końcá; ſzeroką Ląkę/ co wſzech cnot/ ma ſtudnią głęboką. GrabowSet K2v.
Wyrażenie: »smutna łąka« = życie (1): Pytaſz przecz ták nadobny kwiáteczek [piękna panną]/ ku wiośnie [...] z nowu niewyrośnie? Płomienie febry ćięſzkiey/ ktore go paliły/ Te mu tę ſmutną łąkę gwałtem záſuſzyły. SzarzRyt D2.

W animizacjach (2): Leżą łąki po ſwoich kwiatkách owdowiáłe/ Leży liśćie pod ſwymi drzewy opádáłe. WitosłLut A5v.

Szereg: »łąki, lasy« (1): Płácżą y trawne łąki/ płácżą chłodne láſy. KlonŻal Bv.

a. Część posiadłości ziemskiej przeznaczona do wypasu bydła i zbioru siana (114): okthorą łąka slachethny sandek mya pozwal oposzyeczenye tham napuchalach naprzeczywko mosczyskam lyezączą ZapWar 1513 nr 2112; tham w dzielniczy pana Synowczowey iesth ląk więnczey nisz wdzielniczy pana striiowey, abowiem isz ssię Iemv traffil Folwark Roliami a Synowczowi Ląkami ZapWar 1553 nr 2685, 1512 nr 2143, 1520 nr 2180, 1524 nr 2313, 1533 nr 2516, 1539 nr 2447 (10); LibMal 1547/132v; UstPraw E4v; Prata in foenum submittere, Sprzętáć łąki/ zbieráć śiano. Mącz 227b; Emunire prata ab iniuria pecoris, Zágrodzić łąki dla bydłá. Mącz 237b, 133a; Strum M2; GostGosp 18, 104, 118; GostGospPon 170; SarnStat 644 [2 r.], 671 [7 r.], 1277, 1309; [owi ludzie] Stáwámi/ fadzáwkámi cudze łąki topią KlonWor 4.

łąka czyja (7): yakom ya nyeprzyszethk [!] samotrzecz na laka slachathnego marczyna a nym go slayal a nym go kurwem synem naswal ZapWar 1510 nr 2076; Iako my othym dobrze viemy is vn nyewzial s ląk biskupich piaczi vozow syana y nyewiosl do domu swego ZapWar 1549 nr 2650, 1519 nr 2246, 1524 nr 2300, 1529 nr 2352, 1550 nr 2683; SarnStat 1244.

W połączeniu z nazwą [w tym: łąka rzeczona + nazwa (3), łąka przezwiskiem + nazwa (1)] (4): yakom ya nyeposzyekl ląki rzeczonei Golaschewo ZapWar 1517 nr 2230, 1550 nr 2683 [2 r.]; do ktorego ogroda w kaſzdę pole po Morgu roli y yedna nywka na zędliſzkach y yednye Ląkyę przeſzwyſkyem wyelgą trzczynką y yeſcze poſtąpyel pan Ian zikorſki ZapKościer 1584/47v.

W połączeniach szeregowych (34): ZapWar 1548 nr 2668, 1551 nr 2684, 1553 nr 2685; SeklKat M4; KromRozm I A3v; O tych co czynią ſzkodę w Leſyech/ w Ląkách/ w żyćiech UstPraw E4, E2; BielKron 203; ZapKościer 1579/1v, 3, 1580/11v, 1, 1581/21 (15); co ſię w domách dźieie/ co ná polách/ co w zbożách/ co w łąkách/ co w leśiech/ iáſne ſą rżeczy/ á mordy vſtáwiczne w Mieśćie widźi káżdy GórnRozm A3; GostGosp 104, 166, 167; GostGospPon 170; SarnStat 209, 552, 1164, 1170; Zátym młyny/ ⟨rudy⟩/ rybołowy/ barci/ g⟨á⟩ie rozne ná drwá/ łąki/ palze/ znácźne ſtádá/ ábo obory znácżne/ ſády/ kárcżmy etc. GrabPospR L4, L3v.

Zwroty: »łąkę [komu] pokosić; pokoszenie łąk« = desecare prata, desectio pratorum Mącz [szyk zmienny] (4; 1): Mącz 377c [2 r.]; SKárżył ſie Bártek ná Andrzeiá/ iż mu łąkę pokośił [quod pratum ipsius falcastrasset JanStat 618]/ y trawy pośiékł SarnStat 671, 671 [2 r.].

»(po)paść łąkę, w łąkach; popaszenie łąk« = depastio pratorum Modrz [szyk zmienny] (2 : 2; 1): ya kom ya nyepopaszl dw ląkv bydlem Rogathem slachathnyey Anne na puchalach anym yey vskodzyl ZapWar 1503 nr 1939, 1524 nr 2291, 1545 nr 2582; kto komu łąkę popáſie/ ten ma być karan ná ſukni. UstPraw E4v; ModrzBaz 142.

»(po)siec [komu'] łąkę; (po)sieczenie łąki« = prata tondere Mącz [szyk zmienny] (5; 4): ZapWar 1517 nr 2230; Bártoſz powiedzyał iż mu Andrzey ląkę poſiekł UstPraw E4v, E4v; Mącz 458a; Oczko 8v; Kiedy łąki śieką/ tedy nie śiec dźień podle dniá trzech dni GostGosp 112, 104; SarnStat 742, 1163.

Szeregi: »(tak) kawle, (i, jako) łąki« [szyk 4 : 1] (5): pobliſkoſzczi przedal yemu tę wlokyę y wſzytko czo ſzaleſzy kuty wloczyę, tak skawlamy yako sląkamy. ZapKościer 1586/64v, 1579/2, 1582/26, 1584/48, 48v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.].

»łąki i (albo) las« (2): A óny łąki/ y las/ obróniſz że nie będźie podmakał. Strum I4, I4. [Ponadto w połączeniach szeregowych 7 r.].

»łąka i pastwisko« (1): anym obroczil vody nahymyenye Iego phalentha a nym zalal lank hy [pastwisk] pastphisk na hymyenyv iego phalenthach ha nym go huskodzil na vasnoscz trzech seth kop groschi hy daley vedlie posviv ZapWar 1536 nr 2453.

»pole i (a(l)bo) łąka« (3): Strum F3v; PowodPr 49; tákże o podeptániu śiéyby/ zbóż ná polách/ y traw ná łąkách SarnStat 649. [Ponadto w połączeniach szeregowych 1 r.].

»rola, (a, abo, i) łąka« [szyk 6 : 3] (9): isz ssię Iemv traffil Folwark Roliami a Synowczowi Ląkami ZapWar 1553 nr 2685, 1526 nr 2455, 1527 nr 2376, 1553 nr 2685; ModrzBaz 32; Vrzędnik ma łąk przycżyniáć/ roley przykopáć/ ieśliże kędy ieſt gnoy woźić. GostGosp 8, 10, 164; SarnStat 1164. [Ponadto w połączeniach szeregowych 8 r.].

»łąka i spaś« (1): Klucżnik lećie łąk y ſpáśi/ wod/ od złodźieyſtwá/ ma ſtrzedz. GostGosp 58.

2. n-loc Miejscowość (8):
Zestawienie: »Biała Łąka« (7): yakom ya nyenayachal gwalthownye na ymyenye dzedzyczne do byaley laky na dwor y na dom Slachethney margorzathy ZapWar 1532 nr 2415, 1532 nr 2415, 2416, 2470, 2471, 2472, 1536 nr 2491.
Zestawienie w funkcji n-pers (1): y przywiodł do niego napierwey bráćiey cżterzech zakonu S. Dominiká to ieſt Iácká z Ląki od Opolá BielKron 359v.

TK