[zaloguj się]
[pdf]

REFERENDARZ (29) sb m

-f- (19), -ff- (10).

Wszystkie e jasne, a pochylone.

Fleksja
sg pl
N referendårz referendårze
G referendårza
D referendårzom
A referendårza
I referendårz(e)m referendårzami, referendårzmi
L referendårzach

sg N referendårz (12). ◊ G referendårza (1). ◊ A referendårza (1). ◊ I referendårz(e)m (1). ◊ pl N referendårze (9). ◊ D referendårzom (1). ◊ I referendårzami (1), referendårzmi (1) SarnStat (1:1). ◊ L referendårzach (2).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVII w.

W Rzeczypospolitej szlacheckiej urzędnik państwowy wysokiego szczebla, przyjmujący prośby i skargi i przekazujący je kanclerzom i królowi (urząd ten sprawowały jednocześnie 4 osoby, po dwie, duchowna i świecka, dla Korony i Litwy); referendarius JanStat, Cn; relatus Modrz; supplicum libellorum magister, magister memoriae, proximus libellorum Cn [referendarius Łac śr] (29): KochList nlb 3; A wſzákże niema być gánion obycżay Hiſzpáńſki [...], powiedźiał Petrus Royſius Maureus mąż sławny/ ktory dla oſobliwey náuki y biegłośći w práwie/ od Krolá był Referendarzem vcżynion. ModrzBaz 75; BielSjem 12v marg; Refferendarze w ſpráwy ſądowé wdáwáć ſie nie máią, iedno tylko przy Królu ſpraw máią ſłucháć. SarnStat 324; Káncellariiey rządu Kśięgi piąte o Referendarzách. SarnStat 325 żp, 38, 323, 325 [2 r.]; [HerburtStat 31 (Linde)].

referendarz czyj [= króla; w tym: pron poss (4), G sb (2)] (6): [Nadarzyńscy] dobrovolnye a wglosz zessnaly Isz dosycz cziniącz rękoyemsthuu ktore zanye vczinil vielebny kxiądz piothr arcziechowski kanonik varsewski proboscz stobniczky a Refferendarz krola Iego Mczi. etc. isz myely tho zessnanye tuta v thych act y zapisz vczinicz ZapWar 1548 nr 2668; WyprKr 1v; REfferendarze náſzy tylko ſkarg á nie ſądów/ wedle Státutów Króleſtwá/ pilnowáć będą SarnStat 324, 56, 146, 325.

W połączeniu z imieniem i (lub) nazwiskiem [zawsze: nazwisko + referendarz] (4): RejZwierz aa3v, 61; StryjWjaz Cv; Stániſław Sędźiwóy Czárnkowſki Refferendarz Dworu Kró. Iego M. SarnStat 1016.

W połączeniu szeregowym (1): A zaż thám [na sejmie] wczáſu vżywieſz/ álbo ſpráwiedliwośći po którą iedźieſz/ doſtánieſz? [...] A tho/ co ſye nędze náćiérpiſz/ co ſye zá Prokuratorem nábiegaſz/ co ſye Aſſeſſorom/ Referendarzom/ y Odźwiérnym ich nákłániaſz/ to w niwécz. OrzQuin B4.

Zestawienia: »referendarz dworny, dworu« [szyk 4:2] (3:3): ſwą ręką właſną podpiſáliſmy ſie [...] Stániſław Oſowſki Kántor Gniéźniéńſki Refferendarz Dworny SarnStat 1043; Dźiało ſie y dan yeſt w Piotrkowie [...]. Przy czym obliczni byli [...] Stániſław Kárnkowſki Kántor Gnieźnienſki/ Scholáſtyk Lęczycki więtſzy Sekretarz y Dworu náſzégo Referendarz SarnStat 1215, 1016, 1065, 1194, 1215.

»koronny referendarz« (1): Drugiego dniá Sendiwoy Cżarnkowſki Koronny/ Referendarz w mowie iák Cicero ogromny/ Od wſzytkiey Sláchty w obec Krolá pozdrawiáiąc [...] wziął odpowiedź StryjWjaz Cv.

Szereg: »kanclerze i referendarze; kanclerze z referendarzami; kancelaryja z referendarzmi« (1;1;1): IZ w ſądźiéch Niemieckich wiele ſpraw Szláchtá miéwa: gdy ſie tákowé ſpráwy przytoczą [...]/ odpráwowáć y ſądźić będźiemy. A Káncellária z Referendarzmi przeſłuchawáć ich będźie/ y przy ſtronách referowáć. SarnStat 325, 319 [2 r.].
Przen i iron.: Ten, kto relacjonuje, referuje (1): (nagł) List Pana Andrzeja Zborowskiego do Pana Iana Zborowskiego, Kasztellana Gniezninskiego. (–) [...] Iesli Curer Łukasz co powiadał przed w słabego. w referendarza masz, bo ten Secreta cordis niewie nietylko moich ActReg 161.
a. [Prawdopodobnie: Urzędnik sądowy (urząd wykształcony z referendarza królewskiego), prowadzący tzw. „sądy referendarskie”, rozstrzygające spory chłopów z dóbr królewskich z dzierżawcami lub starostami:

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy terytorium: Jest tam kościół wielki murowany, plebanija dobrze dotowana, jest podawania JKM, teraz plebanem ksiądz Pilichowski, referendarz podlaski. LustrMaz II 48.]

PP