[zaloguj się]
[pdf]

2. NAPAŚĆ (61) vb pf

Oba a jasne.

inf napaść (7). ◊ fut 2 sg napadniesz (2). ◊ 3 sg napadnie (15). ◊ 3 pl napadną (6). ◊ praet 1 sg m -m napådł (1). ◊ 2 sg m -ś napådł (1). ◊ 3 sg m napådł (10). f napadła (1). n napadło (2). ◊ 3 pl m pers napadli (5). subst napadły (1). ◊ plusq 3 sg m był napadł, napadł był (2). n było napadło (1). ◊ 1 pl m pers napadliśmy byli (1). ◊ con 2 sg m byś napådł (1). ◊ 1 pl m pers byśmy napadli (1). ◊ 2 pl m pers byście napadli (1). ◊ 3 pl m pers by napadli (2). ◊ part praes act napådszy (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) ‒ XVII w.

1. Wystąpić zaczepnie przeciw komu, rzucić się na kogo, zaatakować; se proicere PolAni; adoriri Mącz, Calag, Calep; invadere Calag, Cn; ineidere Vulg, Cn; involare Mącz; aggredi Calag (28): Angreiffen. Nápáść/ et rzućić śie. Invadere, aggredi, adoriri. Calag 19b; Calep 27a.

napaść kogo, co (3): Tho zwierzę gdy go łowiecz goni/ thedy ſtroie ſobie vrywa á łowczowi miecze/ potym gdy go drugi łowiecz napadnie, tedi ſie na zadnie nogi naprzeciwko iemu podnoſi vkazuiąc iż ſtroiow nie ma FalZioł IV 7d; RejWiz 28v; Ale ćiężſza to bywa/ gdy kogo nie bacżnie Nieprzyiaćiel nápádnie/ y ſtráći nie znácżnie. KmitaSpit A3.

napaść na kogo, na co (7): A ſam Thymoteus nápadł był ná huffy Doſitheuſowe Leop 2.Mach 12/24; Mącz 421b, 506a; KochMon 20; Coż ná ſierotę iákobyśćie nienápádli/ a(no) iámę kopaćie ná przyiáćielá wáſzego? BudBib Iob 6/27; ActReg 13; GrabPospR N3.

W połączeniu szeregowym (1): maiąc iuz szpiegy omnie napadli na mię poimali wiazali y okowami zełaznemi oko wywali ActReg 13.

W porównaniu (1): A on bezpiecznie szuka przed inszymi wojny, Jako lew rad, kiedy na zwierz z głodu napadnie KochMon 20.

Zwroty: »gołym mieczem napaść« (1): Stricto gladio adoriri aliquem, Gołym mieczem nápáść ná kogo. Mącz 421b.

»z nienacka napaść« (1): Turcżyn niezbyty y iádowity ſąśiad pod nas ſię ſzáńcuie/ y z dowodnych árgumentów ſię tego domyślawamy/ że ná nas w rychle z nienacżká nápadną GrabPospR N3.

a. O napaści słownej [kogo] (2): niech káżdy/ gdy go nápádnie Nowochrzczeniec/ ták mowi: Milcz Pogáninie y Zydźie y Turczynie SkarKaz 277b.
Zwrot: »napaść słowy« (1): Aggredi aliquem dictis, Nápáść kogo słowy. Mącz 147d.
b. O pojawieniu się objawów chorobowych lub fizjologicznych; invadere Mącz, Cn; complecti, obrepere Mącz; correpere, incedere Cn [kogo, co (an)] (14): A gdykolwiek niewiaſtę bole napadną/ za każdym rażem daway thego procho [!] pić FalZioł V 33; RejRozpr A3; Non intelligitur quando obreperat senectus, Nic ſie nie baczy gdy ſtárość kogo nápádnie. Mącz 188a; Obrepsit mihi somnus, Napadł mię ſen/ Z nienacká mię obſzedł. Mącz 352b; Invasit fames Sycionios, Nápadł ye głód. Mącz 473a, 290c, 304a, 395a, 473a; Niekthorzy ſobie kicháczkę czynią ſypąc w nos proch pieprzowy/ [...] á gdy ie kichánie nápádnie/ zátulą nozdrze y vſtá SienLek 72; day tho chorému wypić/ spół godżiny przed tym niż go gorączká nápádnie. SienLek 141v, 141, 141v, 167.

W charakterystycznych połączeniach: napadnie bol, boleść, choroba, głód, gorączka, kichanie, nogieć (2), sen, starość, szczkanie, śpik.

2. Napotkać, natrafić, natknąć się; incidere Mącz, Pol Ant, Vulg [na kogo, na co] (18): Potym thám nagle nápadli ná ſmoki ná węże y ná wielkoſć lwow/ s ktoremi wielkiey pracey vżyli/ pothym wżdy od ich nawáłnoſći vſzli. HistAl K7v; A gdy nápádli ná mieyſce gdźie ſię dwie morzá ſchodzą/ otrąćił ſię okręt BibRadz Act 27/41; Y idąc znią przez iedno miáſtecżko/ nápádli ná porzucone dziećiątko/ y nád nim zmiłowawſzy ſię Porphirya/ weźmie ie y chowáłá iáko właſne. SkarŻyw 100; Ledwo byś dziś w tyśiącu nápadł ná iednego/ Co by Cnotę zá myto kładł vcżynku ſwego. RybGęśli C3v; WujNT Act 27/29.

W przeciwstawieniu: »szukać ... napaść« (1): gdy dobrych mężów Bożych ſzukáią/ nápádli ná zwodniki dyabelſkie. CzechEp 38.

Zwrot: »napaść na drogę« = szybko przebywać drogę (1): Viam corripere, Ochotnie ſobie w dródze pochádzác/ nápáść ná drógę. Mącz 346b.
W przen (2): Wy co teraz zówiećie ſczérem/ dobrem/ proſtem/ Może to być názwano nikczemnośći moſtem: Ná który wy nápadſzy/ iuż po nim chodźićie ZawJeft 35.
Zwrot: »napaść na prawą drogę« = znaleźć właściwy sposób (1): Gdys napadł naprawą drogę Tak że icz i iac pomogę. Bo yuz theraz Lacwiei pomoc Gdys ſię poddał pod Panſką moc. RejKup n8v.
a. Odnośnie rzeczy niematerialnych (3): Incideramus enim in difficilem nodum, Nápádliſmy byli ná trudną á zápliećioną rzecz. Mącz 249a; [białogłowy wywiadują się cudzej miłostki] á gdy ná czo tákowego nápádną/ á dowiedzą ſie cżego troſzkę/ to będą ſzyrzyć onę rzecż GórnDworz X; [niektorzy] chcąc być iednych z nim [wielkim panem] obycżáiow/ poſpolicie záwdy nápadną ná tho/ co w onym pánie/ telko ſámo/ ludzie gánią. GórnDworz E6v.
b. O tekście pisanym [na kogo (metonimicznie) (1), na co (5)] (6): KromRozm II a3v; kyedy nápádnyeſz ná Lutherá/ Melánchtoná/ [...] ktory twirdźi/ iż ći/ ktorzy ſye yego náuki dźyerżą/ ſą w koſcyele/ álbo koſcyoł boży/ [...] myey to zá pewną/ iż ono nye yeſt koſcyoł boży KromRozm III E2; SienLek 14v; Powiedział mu: Iżem nápadł ná mieyſce v Páwłá s. gdzie powieda/ iż dziwne ſą ſądy twoie moy miły Pánie RejZwierc 174v, 174v; ſkoro naprzod otworzył Kśięgi Piſmá zakonnego/ záraz nápadł ná Proroctwo Izáiaſzowe CzechEp 210.
3. Dosięgnąć, złapać; apprehendere Wulg [w tymi kogo (7), co (an) (1)] (9): Tedy wnetże Duch niecżyſty Longobárdy nápadł/ y ták ie długo trapił/ aſz ſię wſzyſcy o tym/ co przed kośćiołem byli dowiedzieli SkarŻyw 213, 333; [duch niemy] gdźieżkolwiek go [syna mego] nápádnie [qui ubicumque cum apprehenderit] tłucze (marg) rozdziera. G. (‒) go WujNT Mar 9/17; Roſpuſzcżał ſwe po leśie/ áby ptaki krádli Gdźieby ie kolwiek iedno kryiomo nápádli. KmitaSpit B2v.
W przen [w tymi kogo (4)] (5): [Łoktek] z Węgier do Rzymá chodził w proſtym odzieniu/ ſnadź go było nabożeńſtwo [= pobożność] nápádło BielKron 368v; SkarŻyw 335; Y ſtrwożył ſię Zácháryaſz/ vyźrzawſzy go/ y ſtrách nań nápadł. LatHar 686; GosłCast 32.
Fraza: »napadło gorze« (1): A gdy iuż [szczuka] rzekę wzgardziła/ A w morze się pokusiłá: Nie nádáło śię iey morze/ Wnet ią tám nápádło górze. Delfin [...] Nátychmiaſt się zá nią rzućił. BierEz R4v.
4. Podpaść, ulec [komu] (2): V śmierći w teyże cénie młody/ co y ſtáry/ Náṕádnieli iéy ná raz/ nieda doróść miáry. KochFr 38; [Lecż ten ſzcżęſliwy/ miedzy/ y ludźmi y bogi Ktory nienapadł śmierći w vpominek ſrogi KmitaTreny A2v].

W przeciwstawieniu: »umknąć ... napaść« (1): Nie ſtoy nigdy z onym w ſporze/ Cżyiá siła więcey może: Acż śię niektóry raz vmknieſz/ Ieden mu raz wżdy nápádnieſz. BierEz N3.

5. O Duchu Świętym: zstąpić, spaść [na kogo] (2): BudBib Iudie 15/14; Bo ieſzcże ni ná iednego znich nie był nápadł [supervenerat] [Duch święty]/ lecż tylko nurzáni byli wimię páná Ieſuia. BudNT Act 8/16.
6. Wymyślić, odkryć, wpaść [na co] (2): Niemądry ná to nigdy nienápádnie/ Tępy do śmierći tego nie zgádnie. KochPs 140.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Mądrzy ludzie y legiſlátorowie zkąd ná to nápádli, ze wolnośći wymyślili. SarnStat 64.

Synonimy: 2. natrafić; 3. dosiąc.

Formacje współrdzenne cf 2. PAŚĆ.

Cf NAPADŁY, NAPADNIENIE

TK