Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [REKWIZYTA]

Następne hasło: RELAKSACYJA »

RELACYJA (43) sb f

-ci- (28), -ti- (10), -cy- (5).

e jasne; -la- (33), -lå- (5); -la- UstPraw, GrzegRóżn (6), Prot; -la- : -lå- SarnStat (25:5); końcowe a pochylone.

Fleksja

	sg	pl	du
N	relacyjå	relacyj(e)	relåcyji
G	relacyjéj	relacyj
A	relacyją
I	relacyją
L	relacyjéj	relacyjach

sg N relacyjå (7). ◊ G relacyjéj (4); -éj (2), -(e)j (2). ◊ A relacyją (10). ◊ I relacyją (1). ◊ L relacyjéj (4). ◊ pl N relacyj(e) (3) [w tym zapis: -ȩ (1)]. ◊ G relacyj (2). ◊ L relacyjach (3); -ach (2), -åch (1); -ach SarnStat; -ach : -åch GrzegRóżn (1:1). ◊ [du N (cum nm) relåcyji.]

Sł stp, Cn brak, Linde XVIII w.

Znaczenia

1. Zdanie sprawy z czegoś, przedstawienie czegoś (30)
- a. Urzędowe sprawozdanie, raport (5)
- b. Zeznanie, oświadczenie składane przed sądem lub dotyczące procesu (23)
  - α. Zeznanie woźnego w sądzie ze swoich urzędowych działań dotyczących sprawy (15)
  - β. Pisemne potwierdzenie przez sędziego prawdziwości oskarżenia (1)
2. Wpisanie w księgi sądowe uchwalonego przepisu prawa, przywileju (5)
3. Sprawa sądowa, która została odesłana do wyższej instancji (1)
4. Termin używany przez innowierców dla określenia charakteru i związku osób Trójcy Świętej u katolików (7)

1. Zdanie sprawy z czegoś, przedstawienie czegoś [relatio – oznajmienie,powiedzenie, włożenie Mącz 124c; – wypowiedzenie Calep; powiadanie czego, rozpowiadanie, przekładanie – relatio Cn] [w tym: czyja (17) – G sb i pron (16), pron poss (1)] (30): dałem mu o wszytkim Sprawę y de alys multis, I ztey relacyei mey y zlistu KrIM vcieszył się Xzę IM ActReg 181.

[relacyja czego: Nazajutrz czynił Pan Hetman publicznie relacyją wszystkiego, cośmy w Inflantach robili. PiotrDzien 350.]

Szereg: »relacyje a namowy« (1): A nawięcej o ty sejmiki proszą dla wynalezienia i zezwolenia sądow i sądzy (N „sąndzi”), ktore by sobie szlachta z relacyj (N „relaczy”) a namow IchM panow a Rad Koronnych [...] postanowili Diar 80.

a. Urzędowe sprawozdanie, raport (5): A według reláciy Komiſſarzów [...] ná opátrzenié tám tego niebeſpieczeńſtwá/ ieſt ná trzy ſtá złotych oſzácowáné. SarnStat 1180.

relacyja czego (3): NAznáczemy rewizory náſzé do Ruśi y Podola/ ná oznáczenié mieyſc/ po któréby wiecznośći miáły bydź dawáné/ którzy ná bliſko przyſzły Séym relácią Rewiziiéy nam przyſłáć będą powinni.SarnStat 1047, 403. Cf »relacyją uczynić«.

[Ze zdaniem przydawkowym: Relacyja sołtysa, iż z tych jezior wszystkich roku przeszłego nie wzięto jedno mc. 14. LustrPom 136.]

Zwroty: »dać [kogo komu] na relacyjej« (1): Aby káżdy Poborcá był powinien káżdégo/ który Poboru nie oddał nadáléy do dniá trzech Królów/ [...] dáć Stárośćie ná reláciiéy. SarnStat 345.

»[czego] relacyją uczynić« (1): áby [urzędnicy] ſpiſáli [...] circumſtánciȩ wſzyſtkié/ z którychby mógł ſie wźiąć dálſzy poſtępek kogniciiéy/ gdy tego relácią vczynią. SarnStat 403.

b. Zeznanie, oświadczenie składane przed sądem lub dotyczące procesu (23): bo ći/ którzy mieli popiéráć ná głowniká/ y konwiktią głowy czynić/ iednáli ſie: y głowę z iednawſzy/ ábo kogo inſzégo w reláciiéy/ á drudzy zmyśloną oſobę ná zmowie miánowáli SarnStat 612; Przydáią więc [...] Woźnégo, álbo Komorniká [...]: do ſpráwiedliwośći, Do Viziiéy, do pomiárów [...] którégo relátia bywa ważna do otrzymánia iurámentu, y zapiſu SarnStat 1276.

W połączeniach szeregowych (2): ZApiſy/ Proteſtáciȩ/ Recogniciȩ/ y Reláciȩ wſzelákié/ ták máią bydź wáżne przed tym ſądem zeznáné/ iáko Séymowé/ ábo Ziemſkié. SarnStat 859, 1261.

Wyrażenia: »uczynienie relacyjej« (1): iż/ ieſliby ſie zábićié sſtáło dáleko od prziaćiół zábité^go/ żeby ták prędko do vczyniénia reláciiéy przybydź nie mogli: tedy [...] SarnStat 612.

»ustna relacyja« (2): Item, kiedy ex copia dáią proteſtatiae do Grodu, tedy zda ſie bydź rzecz podeyźrzána: dla tego vstna relátia zda ſie bydź poważnieyſza do wiáry. SarnStat 1288, 1288.

α. Zeznanie woźnego w sądzie ze swoich urzędowych działań dotyczących sprawy (15): UstPraw C3v; ODnieſli téż to do nas z niektórych źiem Poſłowie/ iż niektórzy ludźie ná vrzędźiéch będący/ niechćieli prziymowáć żadnych Reláciy od Woźnych SarnStat 576; vſtáwiamy/ áby káżdy ſąd y vrząd dopuſczał Woźné/ Generały/ ad eorum obeunda officia, y Reláciȩ ich prziymował SarnStat 576.

relacyja czego (3): tedy od Inſtigatorá náſzégo [...] ma ná tákowégo [tj. oskarżonego o obrazę majestatu] pozew [...] bydź położony ná Séym: y onégo położenia relácia w kśięgách Grodzkich tegóż Powiátu/ ma bydź zápiſána SarnStat 151. Cf Zwrot.

relacyja około czego (1): Aby relacia ſluzebnika abo voznego pod ktoremikolviek acti abo Xięgami vcziniona okolo kladzienia pozwv abi tak vazela iako ocziviſte zeznanie tego ſluzebnika ComCrac 17.

Zwrot: »(u)czynić relacyją; uczyniona relacyja« [w tym: czego (2), z czego (1), że (2)] (4;2): ComCrac 17; ZapKościer 1580/14; iż woźny nie oddawſzy pozwu czyni relatią że oddał: Więc też oto karżą woźne. GórnRozm F4v, F4v; którégo pozwu polożenia/ w Grodźie włáſnym onégo ſtánowiſká/ álbo dóbr/ ma bydź vczyniona záraz relácia SarnStat 436, 118.

Wyrażenie: »relacyja woźnego« (4): ComCrac 17; Woźny go [pozwu] nie oddał/ á vczynił relatią że oddał/ ſtánął procurator z pozwem y zrelatią woźnego na Trybunąle [!]. GórnRozm F4v; A gdźieby Poborcá dał ná delácie táką retentę/ która iuż dawno relácią Woźnégo znieśiona ieſt/ tákowy Poborcá ma poenam luere SarnStat 355, 756.

Szereg: »relacyja albo zeznanie« (1): A ieſliby téż powód [...] pooránia álbo gwałtu inákſzégo niepokazał [...]: tedy obwinionégo wolnym bydź ſkázuią od pozwu ná ſámę relátią álbo zeznánié woźnégo SarnStat 1285.

β. Pisemne potwierdzenie przez sędziego prawdziwości oskarżenia [czego] (1):

W przeciwstawieniu: »relacyja ... protestacyja« (1): wáruiemy/ áby ſie o głowę zábitą ſzláchecką powinni [...] ták nie iednáli/ [...] ále żeby [...] relácią ábo proteſtácią obwiedźienia głowy/ w Aktá Grodzkié [...] prawdźiwie w wodźili SarnStat 612.

2. Wpisanie w księgi sądowe uchwalonego przepisu prawa, przywileju (5):

Wyrażenie przyimkowe: »za relacyją [czyją]« = ad relationem JanStat (5): Dźiáło ſie ná Wálnym Séymie w Piotrkowie/ [...] Przy czym byli naywielebniéyſzy [...] Oycowie y Pánowie/ [...] A to zá Relácią przerzeczonégo wielebnégo Lutká z Brzéźia/ Doktórá oboygá práwá SarnStat 900, 899, 906, 996, 1218.

3. Sprawa sądowa, która została odesłana do wyższej instancji (1): Główniki ná ſądy nowé odsyłáią [...]. A nie exequowáć, ieno ná Reláciách áż do Séymu. SarnStat 615.

[Zwrot: »sądzić relacyje«: Po tych burdach zborowych król Jego Mć tu mieszkał w Krakowie; kilka niedziel sądzono. Król Jego Mć też sądził relacye. KronMieszcz 98.]

4. Termin używany przez innowierców dla określenia charakteru i związku osób Trójcy Świętej u katolików [relatio – spolny wzgląd BartBydg] (7): A gdyż to w ich mocy ieſt áby Bog był Oycem y nie Oycem/ ábo że ieſt Relácią á nie Bogiem/ y záſię przećiwnym obycżáiem áby był Oycem á nie Relácią. Kthoż tedy może ſię wywichłáć z tych ich przepáśći. GrzegRóżn H3v; Iedni chcą áby Iſtnosć w trzech oſobách byłá/ Drudzy záſię [...] Twirdzą ták/ że w Iſtnosći ſą trzy Relácyie Prot C; [PiotrGonTrzech 64].

W połączeniach szeregowych (3): ták też onego iednego Bogá Oycá nie ſzukaymy w Iſtnośćiách/ w Perſonách/ Relátiach/ bo tymi rzecżámi zniſzcżył iednego Boga Oycá ſzátan GrzegRóżn I4, E3v, G3.

Szereg: »relacyja, wzgląd« (1): Co też ieſt v nich perſoná/ ieſzcże nic pewnego w thym nie poſtánowili ći Bábilońſcy Miſtrzowie/ v iednych ieſt Relátia/ wzgląd/ drugiem Attributum/ drugiem ieſt właſność GrzegRóżn H2v.

LWil