[zaloguj się]
[pdf]

MARY (52) sb pl t

mar- (w tym 1 r. błędne znakowanie), mår.

Fleksja
pl
N mary
G mår
D maråm
A mary
I marami
L marach

N mary (13). ◊ G mår (9). ◊ D maråm (1). ◊ A mary (16). ◊ I marami (7); -ami (6), -(a)mi (1). ◊ L marach (6); -ach (3) BierEz, KochPs, CiekPotr, -åch BielKron (3).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

Nosze, na których kładą ciało zmarłego, także trumna; feretrum BartBydg, Mącz, Calag, Calep, Cn; sandapila Mącz, Calag, Calep, Cn; loculus Mącz, Calag, Cn; capulus Mącz, Calep; capulum Mącz, Cn; urna Calag, Cn; lectus mortuorum BartBydg; lectus in quo mortui ferebantur, libitina, loculum Mącz; arca (lapidea), ferculum, lectus Stygius, sarcophagus Cn (52): A prziſtąpiwſſy ku marám/ dotknąl ſie ijch ij rzekl: Mlodzieńcże tobie mowię wſtáń. OpecŻyw 44v; Feretrum, dicitur lectus mortuorum, mary BartBydg 57b; RejKup f4v; HistAl G2v; BielKom C8; Pogrzeb iego był známienićie ſprawowan [...]: Każdy [...] Chorąży s ſwoią chorągwią pod źiemſkim Herbem ná koniu zbroynym był/ ktorych było o trzydzyeśći/ thákże wiele y mar pod przykryćiem rozmáitych farb Złotogłowow. BielKron 425, 425v [4 r.]; Mącz 37b, 122b, 155d, 192a, 196c, 259b, 367a; Gdyż ná ten czás bywáią ták okrutne ſwary/ Ze więc każe zá ſobą drugi woźić Máry. Prot B4v; Przynieſiono wnet ſwiece poſpołu z márámi HistLan E4v, E4v; Calag 481a; SkarŻyw 195, 528 [3 r.], 600; WisznTr 34; Calep 162b, 414b, 943b; WujNT Luc 7/14.

W połączeniach szeregowych (3): KrowObr 76; Bo ſie iuż tám/ ieſzcże ciáło do grobu nie będzye włożono/ pocżnie ſzárpániná około niego/ thák iż ledwe záłeb chodzić nie będą/ około onych vbiorow iego/ odzyeráiąc máry/ wozy/ konie/ y inſze przypráwy RejPos 243; KochPieś 55.

W charakterystycznych połączeniach: mary drogo słane, pokryte; kupić mary, odzierać, przykryć, wozić, zbudować; dotknąć (dotykać) się mar (2); przystąpić ku maram, do mar (3); z marami przyść.

Fraza: »wymorzy-ć się na mary« = umrzesz (1): Ale ty nędzny mrzygłodzye/ Chleb s ſolą iadaſz po wodzye/ O iákie to twoie dáry/ Wymorzyć ſie to ná máry BielKom F.
Zwroty: peryfr. »mary gotować« = spodziewać się swojej lub czyjejś śmierci [szyk zmienny] (3): A thy nieſláchetniku/ czoś ſie nádziewał być małżonkiem moim/ miáſto małżeńſkiego łożá/ máry/ á miáſto weſelá/ pogrzeb/ roſkáż ábyć przyiaciele twoi gotowáli. GórnDworz Y6v; RejZwierc 118; KochPam 87.

»iść za marami; przed marami iść, jechać« = być w orszaku pogrzebowym (2;1:1): A ſam krol Dawid/ ſzedł zá márámi [ibat post feretrum]. BibRadz 2.Reg 3/31; Przed márámi [...] iechał Ian Tárło w zupełnym kiryſie BielKron 425v, 425, 425v.

peryfr. »na marach widzieć, ujźrzeć« = doczekać się czyjejś śmierci (1:1): Mnodzyć [...] Słowy chorego żáłuią. Ale by przedśię woleli/ By go ná márách widzieli. BierEz P3; KochPs 60.

peryfr.

»widzieć swe mary« = spodziewać się śmierci (1): Nieſzczęśćié duſzę trapi/ troſki niemáſz miáry/ Zywot iuż widźi práwie ſwé máry. KochPs 131.

»na mary włożyć, wstawić« [szyk zmienny] (2:1): GliczKsiąż E5v; Potym Papież z kſiążęty włożywſzy ćiáło Alekſzego ná máry/ y nieſli ie w poſrzod miáſtá. HistRzym 126; HistLan E4v.

peryfr. »włożyć, włożony na mary« = umrzeć, umarły (2): GórnTroas 53; niżli ſlub záſzedł do małżeńſkiey wiáry/ By mię było włożono bez duſze ná máry. PudłDydo B3.

Wyrażenie: peryfr. »na marach będący, leżąc« = umarły [szyk 1:1] (1:1): KochPs 60; otoć poſłał Bog ieſzcze przyiacielá, proſto iákoby iuſz Ná márách będącemu. CiekPotr 36.
W przen (1): Iákoś temu vmárłemu ſtánąć roſkazał: ták roſkaż ſtánąć mym grzechom y złym ſkłonnośćiom moim [...]. Dotkni ſię ręką ſwoią tych mar/ tych złych nałogow moich/ áby vſtáły y ſtánęły SkarKaz 387b.

Synonim: tragi.

MM