[zaloguj się]
[pdf]

MARZANA (26) sb f

Wszystkie a jasne.

Fleksja
sg
N marzan
G marzany
A Marzanę

sg N marzana (13). ◊ G marzany (10). ◊ A Marzanę (3) [w tym: -e (1)].

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. bot. Roślina z rodziny marzanowatych (Rubiaceae) (21):
a. Rubia tinctorum L. (Rost); marzana barwierska, bylina używana w lecznictwie i do barwienia tkanin; rubea tinctorum FalZioł; erythrodanum, rubia Calep, Cn (19): Korzeń tey marzany ieſt cżyrwony maiączy mocz pobudzaiączą vriny FalZioł I 121c; Maſo barwy zołtoczyrwoney. Wezmi kielko zioł cżyrwonych, Iako ieſth marzana/ bukwicza/ vpłocż dobrze/ á vpłokawſzy: odrzy ſkorkę wierzchnią z marzany, á włoż w maſlo maiowe FalZioł V 113, I 120d, 121b [4 r.], c [2 r.], II 18a, V 113.

W charakterystycznych połączeniach: korzeń marzany (7), sok.

Zestawienia: »marzana domowa« = erythrodanum sativum maius Cn: [Cf b.].

»marzana więtsza (a. więcsza)« = erythrodanum sativum maius Cn [szyk 6:2] (8): Theż woda w kthoreyby była warzona więczſza marzana/ gdy tą wodą zmijeſz głowę, będą włoſy przyżołtſze. FalZioł I 121b, +4c, I 120d, 121a [3 r.]; Calep 373b, 929b. [Cf b. FalZioł I 121a.]

b. Rubia peregrina L. (Rost) (2):
Zestawienia: »marzana mniejsza« = erythrodanum silvestre minus Cn (2): ieſth dwoiakha Marzana/ iedna ieſth domowa á druga polna/ albo iedna więcſza á druga mniejſza/ marzana więcſza ma ſzyrſzy liſt/ á vmnieyſzey mnieyſze liſcie ieſt y moczy mnieyſzey FalZioł I 121a.

»marzana polna« = erythrodanum silvestre minus Cn (1): FalZioł I 121a cf »marzana mniejsza«.

2. bot. Verbascum sp.; dziewanna, roślina z rodziny trędownikowatych (Serophulariaceae) (1): Verbascum ‒ Sziawáná, Ruthenis, burean. Mázáná. Calep 1111b.
3. Kukła symbolizująca zimę w słowiańskich obrzędach ludowych (4): A ſthąd ieſzcże dziś ten obycżay maią w wielkiey Polſce y w Sląſku/ iż ſiodmego dniá Márcá thopią Márzánę vbrawſzy iáko niewiáſtę BielKron 344, 344 marg.
a. W funkcji n-pers: przejęte od Długosza imię rzekomego bóstwa starosłowiańskiego, odpowiadającego rzymskiej Cererze (2): Bo przed thym ledá co chwalili/ Plánety/ Pogody/ Pogwizdy/ Heli/ Láde/ Dziewánnę/ to ieſt Diánę/ Márzánę/ y wiele tákich. BielKron 344, 336.

Synonim: 1. reta.

Cf [MARZANKA], MARZAWA

MM