[zaloguj się]
[pdf]

RETORYKA (19) sb f

e, o oraz a jasne.

Fleksja
sg pl
N retoryka
G retoryki
A retorykę retoryki
I retoryką retorykami
L retoryce

sg N retoryka (7). ◊ G retoryki (7). ◊ A retorykę (2). ◊ [I retoryką.] ◊ L retoryce (1). ◊ pl A retoryki (1). ◊ I retorykami (1).

Sł stp, Cn brak, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

1. Nauka, zbiór zasad pięknego wysławiania się; rhetorica Mącz, Calep [rhetorica – nauka krasomowności Mącz 355b; – nauka wymowności, retoryka Calep; krasomostwo, krasomowska nauka – rhetorica Cn] (13):BielKron 160v; A Retorika tedy trzecia ieſt miedzy roſtropnymi á rozumnymi naukami/ przez ktorą ſzukamy kunſtowney á ſubtelney wymowy KwiatKsiąż Iv, Kv; Mącz 493d; GórnDworz F8; Calep 923a; [GębMemor 211].

W połączeniach szeregowych (2): Bo ácż tho zową wyzwolonemi náukámi/ Grámmátikę/ Logikę/ Retorikę/ Muzikę/ Aritmetikę/ Geometrią/ y Aſtronomią/ á ſą to náuki poważne á trudne. RejZwierc 13v; áby ſtudenći przećwicżywſzy ſię w pirwſzych trzech náukách Grammatiki, Dialektiki, y Retoriki, káżdy ſię wdał w tę náukę/ ktoreyby ſię naywięcey vcżył ModrzBaz 134v.

W porównaniu (1): Przykłady ſą iáko niema Retoriká/ ktore bez mowy będąc ták mowią/ iż námowią. SkarŻyw A3v.

Szeregi: »retoryka ani dyjalektyka« (1): Bierzmy ſobie takiego [króla]/ kthory Retoryki Nie vtzył ſie áni chytrey Diálektiki. WierKróc B2v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»gramatyka a retoryka« (1): OrzList f4 cf W przen. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»retoryka, to jest nauka ozdobnej rzeczy« (1): Po máłym cżáſie ná prośbę Medyoláńſkich/ [św. Augustyn] poſłan był do Medyolánu/ áby tám cżytał Retorykę/ to ieſt náukę ozdobney rzecży.BielKron 160v.

W przen (2): A ći nowo wierni Sarmatici [...] gruntowney náuki żadney niemáią: Grámmátykámi oni tylko á Rhetorykámi náoſtrzywſzy ſobie ięzyki/ báłámucą świátem OrzList f4; WysKaz 40.
2. Piękny, poprawny sposób wypowiadania się (ustnie i na piśmie), krasomówstwo (6): Rhetoryki nie vmiem/ niech ze mnie nie ſzydzą/ Nie zwyczáyna v mnie twarz iáko wſzyſcy widzą/ A podobno [...] Iáki v kogo rozum/ tákie będą ſłowá. Prot C3v; [Raczysz mi też W⟨asza⟩ W⟨ielmożność⟩ pisać, abych rozkazał Strzeszkowskiemu swemu, aby swą retoryką [= osobiście, własnoręcznie] pisał ku W⟨aszej⟩ W⟨ielmożności⟩, a zwłaszcza około rzeczy pana Stadnickiego. ListyPol II 1549/362].
Szereg: »(a)ni gramatyka (a)ni (albo, i) retoryka; gramatyki z retorykami« (4;1): Albo oni Mędrcowie z dziwnemi głowámi/ Co latáli pod niebem ſwemi rozmowámi. [...] Ni zacż tu Grámmátyká/ na zacż Retoryká/ Snádnie tą koſą zwalcży káżdego nędzniká. RejWiz 87, 11; Iż tám w moim Medyatorze/ obaczył nieco Sztánkár z drugimi/ coby popráwić potrzebá: ieſliże co ſye zbłądźiło w Grámmátyce álbo w Rhetoryce/ ia tho wedle zdánia ich nápráwię OrzList g, f4, f4v.

Iron. (1): boć ſie y ow rozumem bárzo nie przeſádził/ czo mi owo do pánny przyſzedſzy z reyeſtru ſłowká ſtháwiá/ iż białagłowá dla oney iego potworney Rhetoryki/ áby ſie przed nim proſthacżką nie popiſáłá/ máło ábo nicz mowi GórnDworz Cc7v; [A zátym y ia [...] ná tym co Słowo Boże mowi/ przeſtawam/ tego ſię trzymáiąc/ ná twoią [tj. szatana] Rherorikę [!] y ſámołowki niedbam. ArtTanat 100].

LWil