[zaloguj się]
[pdf]

MĘCZEŃSTWO (123) sb n

-eń- (116), -ęń- (7).

e oraz o prawdopodobnie jasne (tak w męczennik oraz w -stwo).

Fleksja
sg pl
N męczeństwo męczeństwa
G męczeństwa
D męczeństwu
A męczeństwo męczeństwa
I męczeństw(e)m
L męczeństwie

sg N męczeństwo (43). ◊ G męczeństwa (22). ◊ D męczeństwu (1). ◊ A męczeństwo (30). ◊ I męczeństw(e)m (12). ◊ L męczeństwie (12). ◊ pl N męczeństwa (1). ◊ A męczeństwa (2).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI w.

1. Znoszenie zadawanych cierpień dla wiary chrześcijańskiej, śmierć męczeńska; consummatio, martyrium, mors ob Christum Deum affirmatum illata, gloriosissima Christi causa caedes, gloriosissima pro Christo vel Ecclesia ad necem usque dimicatio Cn (119): KuczbKat 140; SkarJedn 5; Tedy mu oni kátowie przez ſzyię ięzik wywłocżąc/ ſrogim go męcżeńſtwem vmorzyli. SkarŻyw 305, A4, 41, 63, 71, 74 (24); przetoż wielkiey zapłáty miedzy pocztem duſz niepokalánych/ y męcżeńſtwem ſławnych doſtáłá. LatHar 462, 420, 452, 470; SkarKaz 519a.

męczeństwo czyje [w tym: G sb i pron (40), pron poss (8)] (48): ćiebie trzydzieśći y trzey po nich w ſtępuiący Papieże krwią męcżeńſtwá ſwego/ zá náukę Apoſtolſką polali SkarJedn 395, 266; Muzyká chwały Bożey przy męcżęńſtwie S. Mártyny SkarŻyw 21 marg, 40, 46 marg, 62, 73, 124 (43); LatHar 419, 421; WujNT 784.

męczeństwo dla kogo [zawsze: dla Chrystusa] (5) : WujJud 232; SkarJedn 390; Bieżał S. Anáſtázyus miedzy niewierne męcżęńſtwá dla Chryſtuſa prágnąc. SkarŻyw 74 marg, A4 marg, 187.

męczeństwo o co (1): Męcżeńſtwo o obráży [!] y przenáſládowánie. SkarŻyw 299 marg.

męczeństwo za kogo [zawsze: za Chrystusa] (2): SkarJedn d6v; By ſię byłá tá zá onych okrutnikow y wylewcow krwie Chrześćiáńſkiey vrodziłá: rozumiey iákoby byłá ná męcżeńſtwo zá chryſtuſa bieżáłá SkarŻyw 193.

W połączeniach szeregowych (2): Nád tho ieſzcże przykładów cnot/ świątobliwośći/ miłośći Bożey/ y męcżeńſtwá z rzecży niemych á nierozumnych/ choćia żywych/ mieć niemożemy. WujJud 50; SkarJedn 3.

W charakterystycznych połączeniach: chwalebne męczeństwo, dlugie a nieznośne, dobrowolne, srogie, zacne (2); męczeństwo tego żywota, wsławione cudy; dzień, męczeństwa, krew, pragnienie (2), zapłata; pragnąc(y) męczeństwa (2); chuć do męczeństwa, gotowość, pobudka; pobudzić się do męczeństwa; na męczeństwo nieść, posilić się, powołać; sławny męczeństwem; męczeństwem potwierdzić, umorzyć, zapieczętować; zabit w męczeństwie.

Zwroty: »męczeństwem dokonać« (1): Márynus zábity/ męcżeńſtwem dokonał. SkarŻyw 572 marg.

»na męczeństwo iść, bieżeć« [szyk zmienny] (2 : 2): by wola Boſka byłá/ iabycb rad ná męcżeńſtwo ſzedł SkarŻyw 544, 130, 193, 358.

»męczeństwo odnieść« (1): [św. Juwentyn i Maksym] ſpolne teſz więzienie/ y męcżeńſtwo odnieſli SkarŻyw 131.

»męczeństwo podjąć (a. podejmować, a. przyjąć)« [szyk zmienny] (8): A ná ktorymże myeyſcu męcżeńſtwo podyęli? KromRozm III O2v; SkarJedn 5, 92, 100; SkarŻyw 92, 180 marg, 187, 519 marg.

»męczeństwo ucirpieć (a. wycierpieć)« (2): Iednego dniá męcżeńſtwo vćirpieli [św. Piotr i Paweł]/ áby záraz obádwá do Chryſtuſa przyſzli. SkarJedn 91, 91.

Wyrażenia: »otrzymanie męczeństwa« (1): Słyſząc o męcżeńnikách zakonu S. Fra[ń]ćiſzka/ [św. Antoni] dla otrzymania męcżeńſtwa zoſtał Frańćiſzkanem. SkarŻyw 542 marg.

peryfr. »męczeństwem ukoronowany« = zmarły śmiercią męczeńską (1): Gdy tedy Gerwázyuſz y Protázyuſz po oycu y mátce męcżeńſtwem vkoronowánych w śieroctwie zoſtáli [...] ſami ſię w iednym domku zámknęli SkarŻyw 566.

»męczeństwo za wiarę« (1): Ten [Julijan Apostata] gdy widział/ iſz wiárá Chrześćiáńſka więcey ſię ſławiłá śmierćią męcżennikow: Y gdy nie tylo doroſłe/ ále y máłe dziatki/ y pánienki/ ná męcżeńſtwo zá wiárę świętą bieżáło: [...] niechćiał iuſz iáwnie Chrześćian męcżyć. SkarŻyw 130.

Szeregi: »męczeństwo i konanie« (1): ktorzy w wzgárdzie świátá y właſnego zdrowia ſwego/ dáiąc ie zá ſwego krolá [tj. Chrystusa] (nie ná proſtą/ lekką/ y krotką śmierć/ ále ná długie á nieznośne męcżeńſtwo y konánie/ [...]) miłość nieoſzácowáną ku Bogu [...] pokazáć chćieli. SkarŻyw [407].

»męczeństwo i przenaśladowanie« (2): Stolicá Cárogrocka [...] z proznowánia puſtą być bárzo pocżęłá/ y niepoſłuſzną á nie ſpokoyną/ żadnego męcżeńſtwá y przenáśládowánia dla Chryſtuſa nie ſkoſztowawſzy. SkarJedn 390; SkarŻyw 299 marg.

»męczeństwo i śmierć« (1): Táka tych ludzi byłá odmiáná z żywotá ſromotnego na lepſzy/ iſz ieden męcżeńſtwem y śmierćią/ pokutę ſwoię zápiecżętował SkarŻyw 441.

»męczeństwo albo wylanie krwie« (1): y przez męcżeńſtwo álbo wylánie krwie dla P. Chriſtuſá [...] przywłaſzcżamy ſobie zaſługi ofiáry Páná Chriſtuſowey WujJud 232. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»męczeństwo i wyznanie« (1): Y ſzedł z weſelem ná śmierć naiemnik oſtátney y iedenaſtey godziny powołány/ rowną z innymi męcżeńſtwá y wyznánia zapłátę odnioſł SkarŻyw 127.

»żywot i męczeństwo« [tylko w tytułach rozdziałów SkarŻyw] [szyk 5 : 2] (7): Męcżeńſtwo y żywot S. Anáſtázego Perſyániná/ piſany przez Symeoná Methaphráſtá SkarŻyw 73, 124, 150, 340, 342 żp, 370, 486.

a. Znoszenie cierpień za wiarę chrześcijańską nie zakończone śmierćią, tzw. niekrwawe męczeństwo (6): To męcżeńſtwo [św. Jana Ewanjelisty] dziśieyſzego dnia kośćioł święći SkarŻyw 408, [407], 408.

męczeństwo czyje (2): O Męcżeńſtwie Ianá S. Ewánieliſty/ w Rzymie [...] krotka rzecż. SkarŻyw [407], 408 żp.

Zwrot: »męczeństwo cierpieć« (1): przez ſześć lát [Jan Apostoł]/ iáko męcżennik bez krwie trwáiąc/ y długie męcżeńſtwo ćierpiąc/ śmierći ſię Tyránná onego docżekáł. SkarŻyw 300.
b. Umartwianie się, asceza; życie ascetyczne (4): O iáko dobrowolnie podał ono mocne y vrodziwe ćiáło ſwoie/ ná ono długie dla zbáwienia ſwego męcżeńſtwo. SkarŻyw 166.
Szereg:»ubostwo i męczeństwo« (1): O poważna w młodym ćiele ſzedziwosći/ iákoś ná ſobie tákie rzecży przewieść mogłá w domu ſwym bogátym/ nędzę iáko pielgrzym y żebrak ćierpieć: to práwie ieſt dobrowolne vboſtwo/ y wielkie męcżeńſtwo. SkarŻyw 136.
α. Zadawanie sobie mąk w praktykach ascetyeznych [w pl] (2):
Wyrażenie: »męczeństwa nad (samym) sobą« [szyk 1 : 1] (2): iſz święći w gorącośći Duchá Bożego/ tákie excesſy y męcżeńſtwa nád ſamymi ſobą cżynili SkarŻyw 31, 32 marg.
c. Znoszenie cierpień duchowych (1): VMieráć od przenáſládowniká męcżeńſtwo ieſt iáwne/ mowi Grzegorz S. ále potwarzy wytrwáć y tych ktorzy nas nienawidzą miłowáć/ męcżeńſtwo ieſt ná [ſ]ercu táiemne. SkarŻyw 41.
2. Cierpienia nie dla wiary (4): Acż nieſą/ iáko mowi Apoſtoł [Rom 8/18]/ przyrownáne męcżeńſtwá tego żywota/ do chwały która ſię w nas obiáwi SkarŻyw 21.
Zwrot: »męczeństwem polec« (1): iák przykro ſłyſząc ten dziś ſzyię złomił/ Ten vmárł/ [...] Męcżeńſtwem y głodem wiele ich poległo/ Wielę [!] ich przed morem wfortę śmierći wbiegło. WisznTr 33.
Szereg: »męczeństwo i głod« (1): WisznTr 33 cf Zwrot.
a. Cierpienia duchowe Matki Boskiej (2): (nagł) Hymn o Piętnaſtu rádośćiách [...] Pánny Máryey. (‒) [...] Ziednay mi to nabożeńſtwo/ By was obudwu męcżeńſtwo/ Kwitnęło w myśli mey cżęſto. [Użycie dwuznaczne; drugie znaczenie dotyczy męki fizycznej Chrystusa, która jednak nigdy poza tym nie była określana wyrazem „męczeństwo”.] LatHar 499.
Wyrażenie: »duchowne męczeństwo« (1): naydzieſz duchownie one dwánáśćie gwiazd/ od Ianá S. opiſánych/ ná koronie duchowney/ tey niebieſkiey Krolowey. to ieſt [...] pokorę głęboką/ wſtyd przedziwny/ y w troſkách rozlicżnych/ duchowne męcżeńſtwo. LatHar 476.

MP