[zaloguj się]
[pdf]

MĘKA (1766) sb f

Fleksja
sg pl
N męka męki
G męki mąk, męk, m(o)k
D męce mękåm, męk(o)m
A mękę męki
I męką mękami
L męce mękach
V męko

sg N męka (258). ◊ G męki (406). ◊ D męce (24). ◊ A mękę (314). ◊ I męką (89) [w tym: -a (1)]. ◊ L męce (165). ◊ V męko (1). ◊ pl N męki (42). ◊ G mąk (88), męk (3) Mącz, SkarJedn, KołakSzczęśl, m(o)k (5).◊ D mękåm (4) MurzHist, Leop, BibRadz, WujJud, męk(o)m (4) SkarŻyw (2), WujNT, SkarKaz; ~ -åm (3), -ąm (1) MurzHist. ◊ A męki (225). ◊ I mękami (48); -ami (44), -åmi (3), -(a)mi (1); -åmi BudBib; -ami : -åmi BielKron (10 : 2). ◊ L mękach (90); -ach (55), -åch (25), -(a)ch (10); -ach MurzHist (2), MurzNT, GroicPorz (3), Leop, Mącz (6), HistRzym (2), KuczbKat, CzechEp, ReszPrz, ReszList, ArtKanc (4), LatHar (5), WujNT, KmitaSpit, SkarKaz (3); -åch KromRozm I, RejWiz (3), RejAp, RejPos (2), RejPosWiecz3, GrzegŚm, SkarJedn, RybGęśli, SiebRozmyśl; -ach : -åch OpecŻyw (2 : 1), BibRadz (4 : 1), BielKron (2 : 4), BudBib (1 : 2), SkarŻyw (13 : 5).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Cierpienie, udręka, znoszenie trudów, nieszczęście (użycia sg i pl występują zwykle w podobnej funkcji); passio (passiones) Vulg, Mącz, PolAnt, Calep, Cn; tormentum HistAl, Vulg, Mącz, PolAnt, Cn; dolor PolAnt; cruciamentum, perpessio, poena Cn [w tym: czyja (93): pron poss (65), G sb i pron (28)] (522): OpecŻyw [192]v; Nadzieway ſie wielkiey męki będzieſzli żył według ſwey woley. BielŻyw 130; WróbŻołt D6; RejRozpr H4; BielKom D2v; Leop Sap 19/4, Hebr 2/10; RejZwierz 124v; DVſze ſprawiedliwych ſą w ręce Bozey/ áni ſię ich tknie żadna męká. BibRadz Sap 3/1, Sap 11/10, II 120d marg; Mącz 284b; RejAp 132v; RejPos 29v marg; GrzegŚm 22; KuczbKat 435; WujJud 113v errata; BudBib Ex 3/7, Sap 3/1; KochPs 59; Boday wſzytkich mąk ſkoſztował/ Kto naprzód woyſko ſzykował KochSob 67; PudłFr 60; ZawJeft 18; Calep 763a; Phil K3; GórnTroas 65; Do ćiebie Pánie wzdycham/ [...] W ćięſzkośćiách moich/ sćiągni świętą rękę/ A oddal mękę. GrabowSet 14, K, P2, T2v; CzahTr C2; GosłCast 75.

męka czego [= polegająca na czym] (1): ktore ſtradanye tey ſprauyedlyuoſzczy od adama przyſzlo na wſzytky podluk przyrodzenya rodzącze ſyą zbozego oſądzenya a ſkazanya obuyązuyącz na mąką ſkody uyelkyey PatKaz I 5v.

mąki dla kogo (1): Y ná inne dlá Chryſtuſa prace y męki ſpołnie ſię pośiláiąc gotowáli. SkarŻyw 62.

W połączeniach szeregowych (5): Aleś ty doſzedł moiey náuki/ poſtánowienia/ przedſie wźięćia wiáry/ nie ſkwápliwośći/ miłowánia/ cierpliwośći/ przeſládowánia/ mąk/ iákie mię potykáły w Antyochiey Leop 2.Tim 3/11; SkarŻyw A3v, 21, 82; GórnTroas 57.

W przeciwstawieniach: »męka (męki) ... rozkosze (3), pocieszenie« (4): Iako towarzyſſmi będziecie mąk/ tako ij pocieſſeniá. OpecŻyw 183; Leop Apoc 18/7; WujNT Apoc 18/7; SkarKaz 549a.

W charakterystycznych połączeniach: mała męka (męki), nieuchroniona, niezliCzone, nieznośna (2), rozliczne, wielka (2); męki ogarnęły; doznać mąk, skosztować, uść; znoszący męki; miewać męki, oddalić (2), odpuszczać, skończyć; gotować się na męki; być w męce; doświadczać z mękami.

Przysłowie: Bo kto ze złym towárzyſzy/ [...] Mękę rowną podeymuie BierEz K2.
Zwroty: »męki (mękę) cierpieć« = tormenta pati Vulg [szyk zmienny] (4): WróbŻołt E6v; A ieſli przed ludzmi męki ćierpieli/ nádzieiá ich pełná ieſt nieſmiertelnośći. Leop Sap 3/4, Sap 11/10; KuczbKat 225.

»męki (mękę) podjąć (a. podejmować)« = tormenta subire HistAl (4): BierEz K2; wſzytko ćiáło cżłowiecże bogom rozdzielaſz [...]. Muſi tedy to być iż ták wiele mąk podeymuieſz/ ile bogow álbo bałwochwálskich chwał cżyniſz. HistAl Kv; WujNT 622, 643.

»(wy)dać na męki« (2): RejPos 241; Niedáy mię ná pewné męki Do złych ludźi krwáwéy ręki KochPs 38.

Wyrażenia: »męka (męki) ciężka(-ie)« [szyk 1 : 1] (2): WróbŻołt E6v; śćiągnąwſzy rękę/ [Pan] Zmieni mą nędzę/ ſmyſłom ćięſzką mękę GrabowSet Q3.

»męka (męki) docześna(-e)« [szyk 2 : 1] (3): ábyſmy vſſli pomſty Bożey/ y mąk dotześnych y wietznych KrowObr 64v; KuczbKat 220 marg; LatHar 286.

»od męki wyzwolony« (1): á duſzę moię/ od męki wſzelkiey wyzwoloną/ do niebieſkich rádośći [...] pomoż prowádźić. LatHar 472.

Szeregi: »plagi ani męka« (1): Nie máſz ták wielkich plag áni męki ná zyemi/ ktoreby mię od Páná moiego odbiły. BielKron 27v.

»prace i męki« (4): Tám Swięty Ian ćiáło Boże wziąwſzy/ y krzyżem ſię S. przeżegnawſzy/ z ćięſzkiego więzienia ćiáłá tego po wielkich pracách y mękách ná ochłodę wiecżną poſzedł. SkarŻyw 90, 62; WujNT 622, 643. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»męka i smutek« (1): Iáko wiele w roſkoſzách ſię vkocháłá: ták wiele iey dayćie męki y ſmutku. SkarKaz 549a.

»śmierć i męki« (1): Śmierć przed oczymá/ y nieznośne męki: A niémáſz/ ktoby zá mną podnióſł ręki. KochPs 31.

»utrapienie i męki« (1): A naprzod pocżnę od tego iáko Pan Bog chce vtrapienia y mąk tych/ ktorzy ſą przyiaćiołmi iego WysKaz 27.

»męki a zatracenie« (1): coby ſwiecki pan nád thobą vcżynił/ gdybyś thy [...] náiechawſzy ná grunt ábo naimienie iego/ záwiodłbyś poddáne iego/ á wydałbyś ie ná męki á ná zátrácenie nieprzyiacielowi iego. RejPos 241.

»męka (męki) i żałość« = tormentum et luctus Vulg (2): Leop Apoc 18/7; Iáko ſię wiele wynośiłá/ y roſkoſzy záżywáłá; tyle iey dayćie męki y żáłośći WujNT Apoc 18/7. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

W przen (4):
Zwrot: »być w męce« (4): Nie wiedney to [ij. podatki przeznaczone na utrzymanie wojska] będzie męce Biegáiąc przez dziwne ręce RejRozpr D4v, G; BielSat Ev; BielRozm 34.
Przen (14):
a) Kłopot, zmartwienie (11): FalZioł V 45v; BielŻyw 25; on Filozow rádził yednemu/ ktory gdy go pytał/ yeſliby ſie myał ożenić álbo bez żony myęſzkáć/ odpowyedzyał mu: Yeſli cudną poymyeſz doſtányeſz ſpolney/ á yeſli żádną wyelkyey męki. GliczKsiąż P7v, P7v; BielSat Ev; Tego to męká wſzytká/ iż chce być widźiány PudłFr 56; BielRozm 33.

męka z kim (1): Omiyay go z dáleká będzyeſz z nim miał mękę. PaprPan K2v.

W charakterystycznych połączeniach: spolna męka, wielka; mnostwo męki; dostać męki pożywać; mieć mękę.

Zwrot: »by(wa)ć w męce« (3): PaprPan B3, V2; [mówi Europa porwana przez byka] By mi ſye teraz doſtał iáko w ręce On wół bezecny/ byłby w tákiy męce/ Żeby mu zełbá muśiáły ſpáść rogi KochPieś 8.
b) Klęska, plaga (3): Leop Apoc 18/10; Y będą płákáć/ y nád nią nárzekáć krolowie źiemſcy [...]: z dáleká ſtoiąc prze boiaźń mąk [propter timorem tormentorum] iey/ mowiąc: Biádá/ biádá WujNT Apoc 18/10, Apoc 18/15.
a. Dotkliwe cierpienia fizyczne, ból, męczarnia, katusze; cruciatus Mącz, Cn; torsio Mącz; supplicia Cn [w tym: czyja (42): pron poss (29), G sb i pron (13)] (401): Drżál wſſytek od męki/ a tys mu pomocy niedala OpecŻyw 142, [79]v, 142, 143v, 149v; KromRozm I L2v; RejWiz 159, 183; Miłośćiwy krolu nie toć ieſzcże męká [być przekłutym spisami] ále kto ma złego ſąſiádá we wśi. BielKron 373, 465v; Mącz 458d, 459b; RejPos 262; KochPs 31; SkarŻyw 206, 567; KochFr 59; KochPhaen 8; ArtKanc E4; GrabowSet R4v; Cżłonká w nim zdrowego nie było [...]/ ktoryby męki ſwey nie miał. LatHar 679, 309, 477; Táć [nadzieja] y złocżyńce trzyma gdy aż mdleią w męce RybGęśli B; Nie mogę dáley bo mi bol doymuie/ Nieznoſnym rwániem/ że káżda cżęść cżuie Wemnie: tak náwet vpornie ſię ſroży. Ze gdy co myślę męki mi przymnoży. RybGęśli Dv, B4v [2 r.], C4v, D, D3v; SkarKaz 384a, 639a; GosłCast 24, 26; KlonFlis G4.

męka czemu (1): wtora pracza yey [Maryi] mąka byla nathurze bo wnyey zadny czaſz nygdy nyebyl opuſzczon wnyey uſtauyczny był dzyen poſzczenya PatKaz III 146v.

W połączeniu szeregowym (1): O dziwná rzecz naſſégo zbawiciela/ ijż on wiſſątz na krzyżu wielé rán/ wielé mąk ij boleſci cirpiál OpecŻyw 149v.

W charakterystycznych połączeniach: dobrowolne męki (męka), dostojne, krotkie, małe, niesłychane (2), nieukładne, niewymowne (2), osobne, rozliczne (2), rozmaite, ulżone, wielkie (13), wszelakie, zasłużone (2); przeklęctwo męki, rozliczność; wiele (więcej) mąk (2); mąk się bać, używać; mękę mieć (3), objawić, odnieść; karać męką (2); drżeć od męki; być w mękach (męce), się krącić, mdleć, stękać, wisieć (wisienie) (4), wołać, żądać; podniesion w mękach, pragnący.

Zwroty: »mękę (męki) ci(e)rpieć (a. ucierpieć, a. wycierpieć); wycierpienie męki« = tormenta suscipere Vulg [szyk zmienny] (30; 1): a acżkoli cirpię wielką mękę zewnątrz/ ieſſcże więtſſą wnątrz cirpię/ gdy cie bytz niewdzięcżnégo mey męki nayduię. OpecŻyw 141v, 107v, 126v, 144v, 149, 149v; OpecŻywPrzedm C3v; KrowObr 49v, 75v; Nie ćirpiemyć my męki tám żadney duchowie/ Iedno záwżdy żáłośći ſmutney doſyć w głowie. RejWiz 159; Pochwyćili go á kazáli mu zerznąć powieki na ocżu/ á obroćili ocżymá do ſłońcá przywiązawſzy do ſłupá/ gdzye mękę wielką ćirpiał bez ſnu/ y trapienie ocżu. BielKron 120v, 342v, 367, 373; HistRzym 86, 86v; BiałKat 91, 151; KuczbKat 90; BudBib 2.Mach 7/8; SkarŻyw 62, 63, 151, 152, 189, 207, 402; áby wyćierpiał męki wſzyſtkie/ ták ktore ſię przy śmierći náyduią/ iáko ktore w piekle ſą grzeſznym ludźiom zgotowáne ReszPrz 82; LatHar 657; WujNT 293; SkarKaz 3b.

»czuć (a. uczuć) mękę« [szyk zmienny] (3): GroicPorz ii2; KrowObr 49v; Vcżuł niewymowną mękę: áby tobie sfolgował/ á iżbyś ty zá twe grzechy męki wſzelákiey prożen był. KarnNap E2v.

»mękę odnieść« (1): Abſolon zaſłużoną mękę odnioſł/ ktorego P. Bog dla złośći iego ſkarał/ gdy był trzemi oſzcżepy przebity. KuczbKat 310.

»męki (mękę) podjąć (a, podejmować)« = tormenta subire HistAl [szyk zmienny] (8): HistAl C4v; MurzHist M; WujJud 52; Idę do Laureaku dla Chryſtuſa mego męki podeymowáć y krew rozlać. SkarŻyw 402, 120; WerGośc 227; WujNT 20, 514.

»mękę (męki) zada(wa)ć« [szyk zmienny] (5): OpecŻyw 128; GroicPorz ii3v; RejWiz 164; Prośiłá drugdy áby iey rámioná wiązano powroſki konopnymi/ ktore ſię w ćiáło wpiły/ á mękę zádawáły SkarŻyw 160; KlonWor 43.

Wyrażenia: »męka cielesna« (1): możeſz rozumiéć y o męce ćieleſnéy: którą ná wſzyſtkim ćiele ćirpiáł: y o fráſunkach á dolegliwośćiach duſznych iego BiałKat 91.

»ciężkie(-a), okrutne(-a), srogie(-a), męki (męka); ciężkość mąk« = tetri cruciatus Mącz [szyk 10 : 3] (7 : 3 : 2; 1): OpecŻyw 141, 142v; OpecŻywPrzedm C3v; KrowObr 48v; Mącz 69d; Bo pátrz kiedy kto w iákim okrutnym więzieniu ſiedzi/ w kthorym ſrogich mąk vżywa/ thedy Bogá prośi áby mu rychley ſmierć dał. RejZwierc 152; SkarŻyw 151, 188; Był przybit ná krzyż ſromotnie/ rozćiągnion ná nim okrutnie/ podnieśion z nim w mękách ćięſzkich ArtKanc E4, E15; GórnTroas 61; LatHar 578; WujNT 22.

»docześna(-e) męka (męki)« (2): Karał lud docżeśną męką/ ktorey P. Bog odpuśćić niechćiał. SkarŻyw 482 marg, 2.

»męka śmierci« = tormentum mortis Vulg; passio mortis PolAnt (2): ALe duſſe ludzi ſpráwiedliwych: w ręce Bożey ſą/ á nie tknie ſie ich męká ſmierći. Leop Sap 3/1; BibRadz Hebr 2/9.

Szeregi: »bol(eść) i męka (męki)« [szyk 3 : 2] (5): OpecŻyw [79], 102, 107v, 149; Y był ták ſrodze bity/ á w onym okrutnym bolu/ y męce/ áni ſię ruſzył/ áni wołał/ áni ſtękał. SkarŻyw 75. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»męki i ciężkości« (1): A więc to rozum/ [...] prze kęs roſkoſzy [...] podiąć ták wielkie męki dobrowolnie y ćięſzkośći muśiſz/ y dla páná kuflá/ Bogá ſtworzycielá ſwego/ zdrowie/ y pieniądze ſtráćić? WerGośc 227.

»męka i frasunek« (1): Máła [rzecz] záprawdę: ieſli ią porownaſz bądź z ćięſzkośćią y rozlicżnośćią mąk y fráſunkow Páná twego/ y Swiętych iego: bądź z mnoſtwem grzechow y przewinienia twego LatHar 578.

»(ani) męka (męki) i (ani) śmierć« [szyk 3 : 1] (4): RejWiz 159v; GórnDworz X8v; ktory [Bóg] męce y śmierći nie podległ CzechEp 297; WujNT 20.

W przen (3): Widziſs vſſy moie bytz bez wſſelkié męki/ iutro vſlyſſą vſtawicżné od żydow wolanijé/ vkrzyżuy OpecŻyw [79]v; KochFr 94; GrabowSet C4v.
α. O piekle i czyśćcu, też o Tartarze; supplicium (supplicia) PolAnt, Vulg, Modrz; tormentum PolAnt, Vulg; cruciamentum, poenae Vulg; gehenna PolAnt [w tym: czyja (31): pron poss (21), G sb i pron (10)] (295): BierRaj 20v; ijż żádny grzéch niebędzie/ ktoryby ſwe wláſne męki niemiál. OpecŻyw 191 v, 191v; PatKaz III 124; WróbŻołt D6v [3 r.], oo6; SeklKat R4; RejKup ee4v, ee5v; HistAl K2; KromRozm I 13; MurzHist I, R3, Sv; A gdy wpieklé będąc w mękach podnióſł oczy ſwoie virzáł Abrahama zdaleka i Łazárza na łonie iego MurzNT Luc 16/23, Luc 16/28; RejWiz 21v, 49v, 116, 122v, 164 marg, Cc7v; Leop AAa; BibRadz 4.Esdr 9/9, 12, 13, II 17b marg; Sisyphus. Filius AEoli, Któri (wedle báśni poeckich) w piekle tę mękę ma/ że wielki kámień ná wyſoką górę muśi toczić/ á yáko skoro ná wierzch zátoczy ták záś kámień ſpádnie. Mącz 397b, 440c; RejAp 121v; HistRzym 29v, 97v; RejPos 161, 248; RejPosWiecz3 98; GrzegŚm 58; KuczbKat 60, 330, 430; BudBib 4.Esdr 9/9, 12, 13; BudNT Luc 16/28; KarnNap E2v; SkarJedn 272; SkarŻyw 121, 260; MWilkHist F3v; CzechEp 120, 363; ArtKanc O3v, O4v, S3v; LatHar 655, 670, 671; WujNT 43 marg, 158 marg, 236 marg, Luc 16/23, 28, s. 263, Apoc 14/11; Z tych mieyſc [...] iáſnie okázuie ſię/ iż na onym ſądźie/ będą niektorych męki ocżyſzcżáiące. WysKaz 35, 39; SkarKaz 4a.

męki na co (1): Rozne męki w piekle ná káżdy grzech SkarŻyw 121 marg.

W połączeniach szeregowych (17): Bo kto boga ze wſſytkiégo ſertza miluie/ anij ſmierci/ anij piekla/ anij męki/ anij ſądu ſie lęká OpecŻyw [192]v; SeklKat T2; MurzHist N4; KrowObr 54; Drogá grzeſſących ieſt vburkowána kámieniem/ á ná końcu ich piekło/ ćiemnośći/ y męki. Leop Eccli 21/11; HistRzym 117v; RejPos 101, 247, 335; KarnNap E2v; SkarŻyw 310; ArtKanc G12v; LatHar 19; WujNT 784; y zgotował piekło y ſrogie męki y ogień nievgáſzony grzeſzącym. SkarKaz 348a, 208b; KlonWor 12.

W przeciwstawieniach: »męka (męki) ... zapłata (6), wesele (4), żywot wieczny (4), pociecha (3), chwała (2), radość (2), rozkosze (2), błogosławieństwo, krolestwo niebieskie, nieśmiertelność, raj« (23): Stąd możęmy baczyć/ że i przed ſądnym dniem/ duſzé ludzkié abo śię na mękę abo na weſelé obracaią MurzNT 199 marg, Matth 25/46; KrowObr 54; RejAp 124v; Wirgiliuſz ktory słup vcżynił/ieſtći duch ſwięty ktory zrządza káznodźieie/ áby kazáli cnoty/ grzechy mękę y chwałe [!]. HistRzym 50v; RejPos 201; KuczbKat 60 [2 r.], 90 [2 r.]; BudNT Matth 25/46; O iákie będzie łykánie y nędzne płákánie/ gdy ná ocży widzieć będziem: z iedney ſtrony niewymowne kroleſtwo niebieſkie: z drugiey wiecżne męki y piekło SkarŻyw 121, 21; Swym wybránym ray wiecżny da A wam mąk piekielnych przyda. MWilkHist E3v; ReszPrz 5; Boć ták záprawdę nas podźielono/ iż w piekle vſtáwicżny żal y mękę zoſtáwiono: niebu wiekuiſtą á nieodmienną rádość y weſele náznácżono LatHar 491; Abowiem ſpráwiedliwym ludźiom błogosłáwieńſtwo y nieśmiertelność. A nieſpráwiedliwym męki wiecżne ſą położoné y przygotowáne. KołakSzczęśl Cv; Boiáznią męki, y nádzieią zapłáty máiá [!] być ludzie odwodzeni od złego, á przywodzeni do dobrego. WujNT 12 marg, Matth 25/46, Luc 16/25, Xxxxx3v; Pan Bog po śmierći záraz oſądźi iednego do piekłá ná męki/ drugiego ná łono Abráhámowe ná poćiechy SkarKaz 3b; Ci poydą ná męki wiecżne/ á ſpráwiedliwi ná żywot y roſkoſzy wieczne. SkarKaz 7a.

W charakterystycznych połączeniach: dziwne(-a) męki (męka) (2), groźne, mocniejsze (2), niewymowne, niewysłowione, niezliczone (niezliczne) (2), oczyszczające, odpuszczone, osobliwe, powinne (2), rozliczne, rozmaite, rożne (6), straszliwe (straszne) (3), ustawiczne, wielkie (7), wszelakie (wszelkie) (5), zasłużone; męka dusze (2), grzesznych ludzi, (ludzi) potępionych (7), śmierći; bojaźń męki (mąk) (2), grozy, miejsce (4), oddalenie, rożność (2), strach (2), towarzysze, ucześnictwo, zagubienie, zapłata, zasługa, znamię (znak) (2); dostojny męki, godny; męki (mąk) się bać (3), lękać się (2), obawiać się, pozbawić, przydać, skosztować, uść (5), ukusztać, ulżywać, używać (3); karać mękami; mękę (męki) mieć (4), oddalać, odnieść, zasłużyć (2), znosić; wyrwać (się) od mąk (2); wyniść z mąk (męki) (2), wyrwać (wyrwany) (3), wywieść; obowiązać (obwiązać) na mękę (męki) (2), wieść, wspominać, wypchnąć (zepchnion) (2), wyrzucić (wyrzucon) (2), strącon na męki; o mękę przyprawić; posromocon przez męki; w męki wpaść (4), zawieść; prorokować o mękach; towarzystwo w mękach (2), uczestnictwo (2), zatrzymanie (2); gorejący w mękach, karan; być w mękach (męce) (10), poznać (2), trwać, zostać (2); w męce (6).

Zwroty: »męki (mękę) ci(e)rpieć (a. odcirpieć); cierpienie mąk« = cruciari PolAnt, Vulg [szyk zmienny] (27; 1): PatKaz II 33v; SeklWyzn G; HistAl K, K2v; KromRozm I K; MurzHist R3; MurzNT Luc 16/24, 25; KrowObr 49v; Bog Aniołom nie przepuśćił/ ále ie do przepáśći ſtrąćił/ gdźie wielką mękę záwżdy muſzą ćierpieć. BielKron 467; RejAp 163v, Ee2; HistRzym 86; KuczbKat 20; RejZwierc 48; SkαrŻyw 4; ReszPrz 83; KołakSzczęśl D; WujNT 121 [2 r.], Luc 16/24, 25, s. 263, 404 (9); WysKaz 22. [Cf 1.a. »męki cierpieć« ReszPrz 82.]

»męki (mękę) gotować (a. zgotować); męki (są) zgotowane (a. nagotowane, a. przygotowane, a. gotowe)« = poenas parere HistAl [szyk zmienny] (3; 13): BierRaj 18v; SeklWyzn Dv; HistAl K2; RejAp 162, 174; Vyrzą ſtráſzliwą onę mękę zgotowáną niewiernym iego. RejPos 7, 7, 128; BiałKat 168v; KuczbKat 90, 265; SkarŻyw 121, 262; LatHar 152; KołakSzczęśl Cv; SkarKaz 348a. [Cf 1.a. »męki cierpieć« ReszPrz 82.]

»iść (a. pość, a. przyść) na męki (mękę), w męki, do męki« = ire in supplicium PolAnt, Vulg [szyk zmienny] (10 : 1 : 1): MurzNT Matth 25/46; á idźcie iuż ná wiecżne męki wam y s kſiążęciem waſzim od wiekow zgotowáne. RejAp 174; RejPos 7, 128, 160, [292]v; WujJudConf 72; BudNT Matth 25/46; Tych/ ktore trzyma w okowách złośliwy/ Niechay záchowa/ śiłá twoiey ręki/ Gdyż w śmierć iść máią/ ſna y ſrogie męki GrabowSet V v, A4v; WujNT Matth 25/46; SkarKaz 7a.

»podać (a. dać, a. wydać, a. oddawać), podan(y) (a. oddan, a. zdan, a. wydawany) na męki; zdan w męki; męce poddany« = tradere [aliquem] cruciandum Vulg [szyk zmienny] (6 : 6; 1; 1): OpecŻyw 81v; RejPos 33v, 40v, 168, 223, 247, 249 [2 r.], 335; A grzechy dla tego ſą winámi/ iż dopuſzczáiąc śie ich/ zoſtawami Pánu Bogu winni/ y ná záſłużone á powinne męki wydawáni bywamy KuczbKat 415, 20; RejZwierc 4v; Przeto onemu bogacżowi roſkoſznemu ná męki podánemu/ iáko Ewángelia świadcży/ nie dano poſłá do bráćiey iego. WujJudConf 205; WujNT 2.Petr 2/4.

»z mąk (męki) wybawi(a)ć, wykupić; od męki (mąk) wybawić, wyswobodzić, wykupić, wolne uczynić; męki odkupować« [szyk zmienny] (9 : 1; 3 : 2 : 1 : 1; 1): BierRaj 17, 21, 23v; OpecŻyw [127], 144, 151; raczy ſyna zeſlacz naſzwyath [...] aby twe ſthworzenye zmąk uybauyl PatKaz II 33v, 51, 54v; MurzHist M2; RejPos 163v; WujJudConf 201v; ArtKanc M12v; Rácż mię też wyſwobodźić od ogniá y męki wiekuiſtey LatHar 19, 277, 278; WujNT 263; SiebRozmyśl I.

Wyrażenia: »ciężkie(-a), srogie, okrutne męki (męka); ciężkość, okrutność mąk« [szyk 12 : 5] (9 : 4 : 2; 1 : 1): PatKaz II 33v, 54v; MurzHist M4, P4v; Ale ſłyſzę iż potym ſnadź iuż ná wieki być W ſrogich mękach/ ieſli kto tu bez łáſki Bożey/ Pod tę koſę okrutną głowę ſwą podłoży. RejWiz 83; A gdym ſzedł zá nim/ wiodł mię do brony piekielney/ á támem lepak ćiebie widział w mękách ćięſzkich HistRzym 97v; BiałKat 198v; á náſz vmyſł/ ná ćięſzkość mąk weźrzawſzy/ od grzechow się hámuie. KuczbKat 195; SkarŻyw 56, 166, 262; GrabowSet V v; LatHar 258; Ieſt ieſzcże y trzeći ſtan ludźi nieſtátecżny/ Mogę rzec: ktorzy wiedząc co ieſt żywot wiecżny. Przedśię onych okrutnych męk ſię nie lękáią. KołakSzczęśl A4; SkarKaz 208b, 348a; KlonWor 12.

»męki (męka) czyś(ć)cowe(-a)« [szyk 3 : 1] (4): ReszList 151; LatHar 159 marg; Modlitwy tych ktorym iáłmużny dawamy/ [...] dáleko nam więcey mogą pomoc do otrzymánia Bozkiego miłośierdzia/ y odpuſzczenia mąk czyścowych. WujNT 435; SiebRozmyśl L2.

»męki (męka) nieskończone(-a), bez końca« [szyk 4 : 3] (4 : 3): RejPos 168, 335; przetóż też męká nieſkończona ieſt tym zgotowána: którzy go [Boga] obráżáią BiałKat 168v; WujJudConf 72; Ieſli ſię náwrácaćie á wierzyćie/ z cáłego ſercá w Páná náſzego Iezu Chryſta/ [...] wiecżney zapłáty vżyiećie: á ieſli niechcećie/ w męki ſtráſzliwe bez końcá w pádniećie. SkarŻyw 21, 126, 428.

»męki nieznośne« [szyk 1 : 1] (2): Pod ſobą vyźrzyſz nieprzyiaćiele ſrogie/ ktoreś zwyćiężył: męki nieznośne/ ktorycheś vſzedł LatHar 680, 649.

»odpust (a. odpuśzczenie) od męki (i) od winy; odpuszczenie mąk« (3; 1): SeklWyzn f4v; Wierz mi by nie ty płáty á nie dzyeſięćiny/ Nie byłoby odpuſtow od męki od winy. RejWiz 60, 159v; WujNT 435.

»męka ognista (a. męki ogniowe)« (2): Lepieyći iednookie wnidź do żywothá/ á nizli dwie ocży máiąc być wrzuconym ná mękę ogniſtą [in gehennam ignis]. BibRadz Matth 18/9; WujNT 585.

»męki (męka) piekielne(-a), piekła, piekielnego potępienia« [szyk 30 : 11] (38; 2 : 1): OpecŻyw 70v, 94v, 99; WróbŻołt D5v, D6v, 88/49; SeklKat T2; MurzHist P, R3; KrowObr 49v; także theż y w mękach piekielnych ſrożey karáni będą krolowie y przełożeni/ ktorzy nie słuſznie ſię w ták zacnym ſwym powołániu ſpráwowáli BibRadz II 143c marg; HistRzym 117v; KuczbKat 335; á gdy o ſądzie Bożym/ o męce Chryſtuſowey/ o piekielnych mękách/ ſłodką rzecż ſwoię roſpuśćił: táki był płácż/ iſz przeſtawáć muśiał poki nieućichli. SkarŻyw 310, 56, 125, 312, 428; MWilkHist E3v; ReszPrz 5, 83 [2 r.]; WerKaz 301; ArtKanc O3v, S11; BOże/ [...] prośimy ćię/ ábyſmy [...] vſzli męki piekłá gorącego. LatHar 454, 27, 151 marg, 258, 609, 649, 750; WujNT 121 [2 r.], 404, 551, 760, 784, Aaaaaa4; WysKaz 15, 22.

»skazan na męki, w męki« (2 : 1): By też tzłowiek był nagrzeſznieyſzy/ y iuſz od Bogá przeyrzan y ſkazan ná męki wiekuiſte KrowObr 156; RejPos 335; RejZwierc 4v.

»wieczne(-a) (a. wiekuiste(-a)) męki (męka); męki (męka) wiecznego potępienia, wiekuistej śmierci, wiecznie zgotowane« = aeternum supplicium PolAnt, Modrz, Vulg [szyk 59 : 35] (89; 3 : 1 : 1): OpecŻyw 59, 99, [127], 144, 151, [192]v; OpecŻywSandR nlb 6; PatKaz I 5v; PatKaz III 93; WróbŻołt B2, H3, K7v, Ov; RejKup 18, ee5v; MurzHist M2, P4v, Q4v, R3v; MurzNT 78v, Matth 25/46; BielKom Dv; KrowObr 54, 65, 156, 203v; RejWiz 159, 178; BibRadz *7, Tob 14 arg; RejAp 162, 174, 184; HistRzym 86; Idźcie przeklęći od oblicżnośći moiey ná męki wam wiecżnie zgotowáne. RejPos 7, 33v, 106, 128, 160 [2 r.], 168 (18); A dáleko ieſt lepiey śiedźieć w więźieniu/ niżeli być w wiekuiſtych mękąch [!] Piekielnych KuczbKat 335, 20, 60, 220, 330; RejZwierc 4v; BudNT Matth 25/46; KarnNap E2v; ModrzBaz 64v; SkarŻyw 4, 41 [2 r.], 121 [2 r.], 125, 258, 428, 444; KochMRot B4v; Lepinus záſię ieden pokątny kácerzyk [...] powiáda/ iż Pan Chryſtus ſkoro vmárł/ mąk wiecżnego piekielnego potępienia vkuſztał ReszPrz 83, 82; ReszList 148, 149; ArtKanc M12v, S4; GrabowSet A4v, Qv, S3v; LatHar 19, 112, 159 marg, 285, 577; KołakSzczęśl Cv; WujNT 22 [2 r.], Matth 25/46, s. 551; WysKaz 15 [2 r.], 22; SkarKaz 7a. [Cf 1. »męka docześna« KrowObr 64v.]

Szeregi: »czyśce a doczesne męki« (1): mieli pomágáć nędznym á vpádłym duſzam náſzym/ iuż nam powiedáiąc o cżyścoch/ iż tám oſtátká doćirpieć mamy/ powiedaiącz nam o odpuſciech/ o tricezimach/ o dziwnych rzecżach/ iáko ie s tych cżyścow á s tych docżeſnych mąk wybáwiáć tám mieli. RejPos 163v.

»męka i (abo) karanie« [szyk 1 : 1] (2): Ten ktory Chryſtuſá ná mękę wydał/ raz go tylko wydał: izali dla tego męki vſzedł y karánia? LatHar 198; WujNT 52. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»męka i kaźń« (1): Poenitentia názwána ieſt/ a poena, to ieſt od męki y kazniey zá przeſzłe grzechy. WujNT 47.

»ogień (wiecżny a. piekielny) i męki (męka)« [szyk 4 : 2] (6): MurzHist P; Niewierni lepák á niezbożni 1udźie poydą nádoł z Dyabły do Piekłá ná wiecżny ogień y męki nieſkońcżone. WujJudConf 72; LatHar 19, 609; SkarKaz 208b, Oooob. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»męka a wieczne okrucieństwo« (1): doſycieś nędzniku roſkoſzował zá krotkiego cżáſu żywothá twoiego/ iuż też nielza iedno iż wiecżnie muśiſz vżywáć męki á wiecżnego okrucieńſtwá ſwoiego. RejPos 265v.

»piekło i (abo) męki (męka); piekło z męką« [szyk 4 : 1] (4; 1): SkarŻyw 121; Poźrzy mię/ niechay zginę/ z niewinną mą ręką/ Bo ſye y okrutnégo piekłá z iego męką Nieboię ZawJeft 31; LatHar 577; WujNT 22 [2 r.]. [Ponadto w połączeniach szeregowych 7 r.].

»męka (męki) i pomsta« [szyk 1 : 1] (2): WróbŻołt Ov; á ieſzcże kthemu ná wiecżne męki á ná ſrogą pomſthę maſz być wyrzucon od oblicżnośći ſwiętey iego. RejPos 160. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]. [Cf 1. »męka docześna« KrowObr 64v.].

»męki (męka) i (a) potępienie« (6): RejPos 247v, 262v; tám [dusza] iuż ma być ná wiecżne męki y potępienie zdaná y ſkázaná poſpołu y s tym ciáłem ſwoim. RejZwierc 4v; SkarŻyw 261; Stąd iáśnie widzimy/ iż w ogniu piekielnym ſą nieiákie ſtopnie y rożnośći mąk y potępienia WujNT 43, 236. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»męki (męka) i śmierć« [szyk 3 : 3] (6): WróbŻołt H3; SkarŻyw 125, 126 [2 r.]; Bo śmierć/ y wiecżne męki/ nád ſzyią mu ſtoią KochMRot B4v; GrabowSet V v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 5 r.].

»męki a wieczne udręczenie« (1): á ciebieby miano v ſámey brony wytręćić á wypchnąć do oney márney á zbrukáney ordy/ á ieſzcże ktemu ná wiecżne męki á ná wiecżne vdręcżenie twoie. RejAp 184. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»męki a wieczne więzienie« (1): á przewiodſzy ná nim práwo/ [...] oddawał go onemu ſrogiemu kátowi Cżártowi ſproſnemu/ ná wiecżne męki á do wiecżnego więzyenia iego. RejPos 33v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

W przen (5):
Wyrażenie: »piekielne(-a), piekła męki (męka)« [szyk 3 : 2] (4 : 1): Wenus ſmutna vboga tá podięłá rękę/ Bo ma teraz od wſzytkich tám piekielną mękę. Powiedáiąc że wſzytko zá iey niedbáłoſcią RejWiz 33v; Męzoboycą bym iedno do niego [piekła]: Nie wſzedł/ bo iuż mam w domu wſzyſtki męki iego. ZawJeft 32.
~ Zwroty: »męki piekielne cierpieć« [szyk zmienny] (2): iuſz iſtotnie przes wſzego vſtanku męki piękielné cierpię MurzHist D3v, K4v.

»piekielne męki czuć« [szyk zmienny] (2): Leć raczyi piekielné męki czuię/ a nie dźiw/ Bo tam ieſt piekło/ gdźie kogo takie roſpaczy gryzą. MurzHist H4v, K4v. ~

b. Cierpienie duchowe, przykrość [w tym: czyja (11): pron poss (8), G sb i pron (3)] (40): Ażażem ią iuż przeż ten cżas prżetrwał iednę mękę Straćiłem miłego ſina (każdy z was wie) marnie RejJóz L8; RejKup g4v; MurzHist Hv, Q2 [2 r.], Q3, S3v; BibRadz II 178b marg; GórnDworz Dd2v; KochPs 16; cżeladz/ doſtátek/ y ſtan wyſoki oycá iego/ ták mu rozwodził: iſz niezmierną mękę miał/ otym vſtáwicżnie myſląc/ á oney ſię pokuśie obronić nieumieiąc. SkarŻyw 134, 188, 260, 567; KochFr 24; WisznTr 27; GórnTroas 64; GrabowSet H2v, R4v; LatHar 149; RybGęśli C2; iż ogień y męki mogą też y beſtye ćierpieć/ á ſámego człowieká rozumnego właſna ieſt męká/ ſromotá y poháńbienie y záwſtydzenie. SkarKaz 3b, 3b. [Cf a. BielKron 373].

W połączeniach szeregowych (2): MurzHist L2v; ábowiem [...] w tákowey miłośći nic ſie inego nie náiduie/ iedno boleść/ męká/ trapienie/ cięſzkość ſerdecżna GórnDworz L1v.

W przeciwstawieniach: »męka (męki) ... pociecha, radość« (2): MurzHist F4v; Gdyż on ſpráwił/ że w rádość zmieniłá ſię męká. GrabowSet R2v.

W charakterystycznych połączeniach: męka (męki) niezmierna(-e) (2), nieznośna, osobliwa, wielka (6); sąd [ = naczynie] męki; ujść męki; mękę mieć (2), poznać, przetrwać; skarać męką; z mąk wywiedzion; cierpliwość w męce.

Zwroty: »mękę (męki) ei(e)rpieć« [szyk zmienny] (4): OpecŻyw 187v, 188; [Dworzanin ma odstać od złego pana] chceli vyść tey napáśći/ tey męki/ ktorą cnotliwi 1udzie ćirpią/ ſłużąc złym pánom. GórnDworz I2v; GórnTroas 63. [Cf a. »cierpieć mękę« OpecŻyw 141v].

»mękę (męki) zadawać« (2): MurzHist O3v; Iaką mękę y corce ſwey zádáieſz rozmyſl ſobie. SkarŻyw [197].

Wyrażenie: »ciężka, sroga, okrutna męka« (3 : 3 : 1): OpecŻyw 187v; RejJóz O4v; RejWiz 164; GórnDworz C5v; Sámá niełáſká ieſt nam ſroga męká. KochTr 19; ZawJeft 30; Ciężſza tego męká ktory ná duſzy roſpácz ćierpi SkarKaz 314b.
Szeregi: »męki i boleści« (1): Tę koronę panną náſwiętſſá nad náwyſſé zaſlużyla/ bo ſie s Kryſtuſem na gorze Kalwarié cirpietz męki wielkié ij boleſci wydala OpecŻyw 188. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»męki a dręczenia« (1): Bo to czuię/ iſz śię żádná pociecha vmysłu moiego chfyćić niemoże/ ale tilko męki a dręczęniá MurzHist F4v.

»męka i gorzkość« (1): cżemuś náſwiętſſe twe cialo/ ktore bylo pełno ſwiatloſci ij niebieſkie ſlodkoſci/ vcżynilas ie ſędem męki ij wielkié gorzkoſci? OpecŻyw 146.

2. Tortury; cruciatus Vulg, Mącz, Calag, Calep; tormentum Mącz, Vulg, Calag; supplicium Mącz, Vulg; carnificina Calag [w tym; czyja (851): pron poss (540), ai poss (189), G sb i pron (122)] (1232): OpecŻyw 116; BielŻyw 65; KromRozm I 03; MurzHist N; Ianá s. Ewányeliſtę z Efezu kazał [Domicjanus] przywieść do Rzymá/ á w oleiu gorącym wárzyć. A gdy mu ty męki nie ſzkodziły/ záſłał go ná wyſep Páthmos. BielKron 148, 90, 153, 360; Mącz 346a, 458d; BudBib 2.Mach 7/12; SkarJedn 389 marg; Calag 344a; [Sędzia] do iney ſię męki vćiekł. kazał mu zá páznokćie ćienkie trzaſki zabijáć. SkarŻyw 441, 16, 21 marg, 22, 41, 46 [2 r.] (41); Calep 273b; Phil C2; Ani miecz/ áni ogień/ áni żadné męki/ Mogłyby mię zátrzymáć GórnTroas 41, 43; LatHar 319; WujNT 204; SkarKaz 552b; SkarKazSej 669a.

męki czego [= czym zadane] (1): iemuż wy ządáiecie męki trudnych bicżow. OpecŻyw 116.

męki dla kogo, dla czego (3): GórnDworz Mm7v; SkarŻyw 63; Táć to ieſt święta pánná [= św. Małgorzata]/ ktora pánieńſtwo w cále záchowáłá [...] y męki rozmáite dla czyſtośći y wiáry wytrwáłá LatHar 462.

W połączeniach szeregowych (2): ArtKanc O16v; którzy [obywatele państwa tureckiego] prze boiaźń/ prze vdręczenié/ prze męki/ nietylko zrozumienié wolnośći vtráćili/ ále y ięzyk/ którymby wolność tę wſpomnieć mogli. OrzJan 32.

W przeciwstawieniu: »wesele rajskie ... męki« (1): Moy ſyn wám obietzá weſelé rayſkié/ wy mu ninijé zadáwácie męki wielkié. OpecŻyw 116.

W charakterystycznych połączeniach: długie(-a) męki (męka), dobrowolne, haniebne, krótkie, marne, pewne (3), rozliczne (2), rozmaite (20), spodziwne, świeckie, trudne, wielkie (15); bać się mąk (3), przyczynić (przyczyniać) (2), ujść; grozić mękami (2), przymuszać, się ująć, zgładzić, zniewolić; wyswobodzić z mąk; chęć ku mękom; gotowy na męki; na mękach się zaprzeć; w mękach dokonać, się naśmiewać, ducha oddać, [kogo] odstąpić, prosić (2), ustawać, się (za)przeć (4); na mękach, w mękach (7).

Zwroty: »męki [komu] czynić« (1): poſłał Krol Fráncuſki ſwego Hetmáná Konneſtábliuſá/ y Aumálá/ y 31. proporcow/ ći wielkie męki á nie zwymyſlone mieſzcżánom cżynili. BielKron 233v.

»mękami dręczyć« (4): Drewlány do gruntu pobiłá/ y rozmáitemi mękámi dręcżyłá BielKron 343v; GórnDworz Y3v; SkarŻyw 20; LatHar 291.

»na męki (mękę) iść, bieżeć, wyniść« [szyk zmienny] (3 : 1 : 1): Cżterdzieśći nas Pánie wyſzło ná ty męki/ niechże y cżterdzieśći koronę ćierpliwośći do końcá odnioſą. SkarŻyw 207, 46, 75, 130; ArtKanc O16v.

»[jakimi] mękami męozyć, (u)męczon« (1 : 2): OpecŻyw 141v; BielKron 411; A ták wziąwſzy zdrowie onemu/ cżwartego temiſz mękami męcżyli [vexabant similiter torquentes Vulg]. BudBib 2.Mach 7/ 13.

»mękami mordować (a. zamordować)« [szyk zmienny] (4): tedy też y ſámego Achiorá rozlicżnemi mękámi kázał zamordowáć [iubeat interire suppliciis]/ iedno dla tego że był rzekł: że Bog niebieſki obrońcą ich ieſt. Leop Iudith 6/13; BielKron 142v; SkarJedn 303; SkarŻyw 47.

»podjąc mękę« (1): BielKron 144 cf »męka krzyżowa«.

»mękami tracić (a. potracié, a. wytracić), potraceni, zgubieni« [szyk zmienny] (4 : 1 : 1): Napierwey rozboyce wnętrzne poimał y rozmáitemi mękami potraćił BielKron 347, 102v, 466v; SkarŻyw 40, 402; OrzJan 115.

»mękami trapić (a. potrapić), trapion (a. potrapieni, a. strapieni), nędzon« [szyk zmienny] (5 : 4 : 1): Leop 3.Mach 3/20; [Kazimierz] Vdziáławſzy w Lęcżycy Syem/ tám wſzytki złocżyńce rozmáitemi mękami potrapił BielKron 356, 71, 261v, 373v, 413, 452v; GórnDworz Y4; SkarŻyw 47; NiemObr 4.

»mękami umierać« (1): oni ſiedm Máchábeyſcy młodźieńcy bráćia rodzeni/ woleli ćięſzkiemi mękámi vmieráć/ niżli ſię zákazánym pokármem mázáć SkarKaz 121b.

»wołać na mękach« (1): á gdy wołał ná mękach/ rzekło mu Kſiążę Ierzyk/ ty teraz ieden narzekaż/ á coż ich kilko tyſięcy ná ćię narzeka BielKron 202v.

»na męki (wy)dać, wydany, wydanie« [szyk zmienny] (2 : 1 : 1): RejPos 184v, 308v; Oćiec Corkę dał na męki. SkarŻyw 151 marg; LatHar 643.

»mękę (męki) wytrwać« (4): SkarŻyw 207, 567; KRoleſtwem świátá tego/ y ſtroiem wſzelákim iego wzgárdźiłám/ á rozmáite męki wytrwáłám/ y śmierć śćiętą podięłám LatHar 468, 462.

»mękami (męką) zabi(ja)ć (a. pozabijać), pobici« [szyk zmienny] (4 : 1): BielKron 466v; SkarJedn 200, 303; ktokolwiek ták cżynić y trzymáć znim niechćiáł: ábo go z ziemie wywołał/ ábo mękámi ſrogiemi zábił SkarŻyw 299; Phil G4.

»męki (mękę) zada(wa)ć« [szyk zmienny] (10): OpecŻyw 110, 116; WróbŻołt E7; RejFig Dd7; BielKron 247v, 418; Per Cruciatum interficere, Zádáyąc komu rozmáyite męki zábić. Mącz 69d; SkarŻyw 76, 300; SiebRozmyśl C3.

Wyrażenia: »dziwne męki« (2): Y tak chwálebnie dokońáli y po dziwnych mękách/ wiecżną koronę odnieſli SkarŻyw 180, 47.

»męka krzyżowa« (1): podiął mękę krzyżową gdy w żydoſtwie ſłowo boże powiedał. BielKron 144.

»niesłychane (a. jakich nigdy nie słychali) męki« [szyk 2 : 1] (3): BielKron 247v; gdy ſię on z tego śmiał: pogroził mu iſz go nowymi á nie ſłychánymi y wymyſlnymi mękámi mordowáć miał. SkarŻyw 47; LatHar 291.

»męka niewymyslona (a. męki niezwymyslone) [= niewyobrażalna]« [szyk 1 : 1] (2): gdzie ieſli tego nieucżynią [nie poddadzą się]/ niewymyſlona ie męká podka BielKron 315, 233v.

»nieznośne męki« (2): vyrzał rozmáite á nieznośne męki wyznawcow Chryſtuſowych. SkarŻyw 440; SiebRozmyśl C3.

»niezwykłe męki« = externa a. nova supplicia Vulg (2): że dla thák niezwykłych mąk niektorzy też z nieprzyiaćioł ich [...] płákáli mizernego onych nędznikow do Krolá odkázowánia y wodzenia. Leop 3.Mach 4/4, 3.Mach 7/2.

»okrutne(-a), ciężkie(-a), srogie(-a), męki (męka)« [w tym: sroga a okrutna (1)] [szyk 12 : 8) (12 : 5 : 4): MurzHist M2; Vpiekli potym piekárkę s Krákowá y Klicżowſką źiemiánkę/ męką okrutną nowo wymyſloną BielKron 419v, 419 marg; GórnDworz Y3v, Ee8, Mm7v; A ná brzegu łáznią bliſko ná palono/ ieſli by ktory prze oną ſrogą mękę odſtąpić Chryſtuſá/ a do ćiepłey łázniey gdy mu w ocżách tkwiáłá vćiec chćiał. SkarŻyw 207; á ieden nád drugiego ćiężſze nád nim męki wymyſlał SkarŻyw 273, 41, 47 marg, 63, 76 marg, 299, 300; NiemObr 4; Phil G4; LatHar 202, 643, 656; SkarKaz 121b.

»na mękę (męki) potępion(y)« (2): Y kazał go okowáć/ z drugim poſpołu/ ná tákąſz mękę potępionym SkarŻyw 75, 428.

»wymyślone(-a) (a. wymyślne) [= wyrafinowane] męki (męka); męki wymyślać« [w tym: nad kim (2), na kogo (1) ] [szyk 5 : 4] (6; 3): OpecŻyw 78v; Ianuſz Siedmigrocki Woiewodá/ [...] poráził niektore v Temeſzwáru tám nowe męki nád nimi wymyślał BielKron 413, 225, 419v; GórnDworz Y3v, Aa4; Ták wſzytki wymyſlone męki zá nie ſobie mieli: iſz [...] zweſelem á roſkoſzą ná nie ſzli. SkarŻyw 130, 47, 273.

Szeregi: »męki a dręczenia« (1): Excruciabilis. Godny męk á dręczenia. Mącz 69d.

»okrucieństwo i męki« (1): iáko oni dawni Piſárze pod podobieńſtwem tym/ rzecż tę málowáli [...]. Przez pięć okrućieńſtwo y męki wſzelákie znácżąc CzechEp 350.

»męki (męka) i (a) śmierć (a. utrata żywota)« (8): przewiedli tho ná nas/ żebyſmy wſzyſtki Zydy [...] niezwykłemi mękámi y ſmierćiámi z ſwiátá zgłádzili [puniendum novis rebellatorum suppliciis] Leop 3.Mach 7/2; GórnDworz Mm7v; Do tego co im Chryſtus po śmierći obiecował y cżego niewidzieli/ ochotniey ſzli przez tákie męki y śmierći SkarŻyw A3v; Rzecże Sędzia: Y woliſz męki y śmierć? SkarŻyw 126, 63, 124, 127, 553. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»męki i utrapienie« (1): gdy ćię trącáli/ deptáli/ y innemi nieſłychánemi mękámi y vtrapieniem bez wſzelkiego miłośierdźia dręcżyli. LatHar 291.

»męki i więzienie« (1): Aquilinus/ poimał cżterdzieśći żołnierzow Chrześćian: ktore długimi y wielkimi mękámi y więzienim do báłwochwálſtwa przymuſzał. SkarŻyw 402.

a. Ukrzyżowanie Chrystusa (wraz z biczowaniem i niesieniem krzyża); passio (passiones) Vulg, PolAnt, Cn; nex Cn [w tym: czyja (843): pron poss (535), ai poss (187), G sb i pron (121)] (981):ieſſcże będątz dzieciątkiem/ a iuż znaki męki ſwey przyſſle vkazowál OpecŻyw 22v, [57] [2 r.], 65, 73v, 78v, [79]v (43); PatKaz I 6v; PatKaz III 113v, 125v, 128v, 137; TarDuch C6; WróbŻołt C4, H4, N2, S5v, ee3; RejPs 30v, 81 marg, 100, 171v, Ff2; á nie oględay ſię nazadne ſwoie doſyć vozinięnie/ albo iako zową pokutę/ bo ſam pan Chriſtus/ ſwoią męką racził zanie doſſyc vczinic. SeklKat X2v, F3v, O3v, Q2; Data w Niebie Dnia pierwſſego Nazaiutrz pomęce yego RejKup z2, m7, o4v, p3v, f6v, Ddv (9); MurzNT 33v [2 r.]; LubPs F, Z2, Z3v marg, aa3; SeklPieś 15v; KrowObr 162; iáko słońce cżmić/ źiemiá drzeć mieli cżáſu męki iego Leop Ps 17 arg, RRrr4, Mar 10 arg, Ioann 2 arg, Philipp 3/10, Hebr 2 arg; BibRadz II 29c marg; BielKron 215, 420v; RejAp 1v; HistRzym 6, 69v [2 r.], 90; RejPos 29v, [36]v, 48, 66, 66v [3 r.] (20); BiałKat 91, 173v; Pan o ſwoim zmartwychwſtániu powiedał/ á práwie nigdy śie o męce ſwoiey z Apoſtoły nierozmawiał KuczbKat 50; WujJud 42, 47v, 228, 232, 259v; CzechRozm 58v, 230; SkarŻyw 63, 309, 357, 397; CzechEp 184, 200 [2 r.]; ArtKanc D12, E10, G14, Kv; GrabowSet Pv, Qv; LatHar 27, 79, 103 [2 r.], 146 [2 r.], 200 (28); WujNT przedm 22, 32 [2 r.], 38 marg, 40, 41 [2 r.] (26); SiebRozmyśl A3v [2 r.], B2, B2v, Hv, H4, K2v; SkarKaz 82b, 157a, b, 312a; Boś ſię też w Ogrodnicżey vkazał poſtáći: Kiedyś po męce twoiey racżył zmartwych wſtáći. KlonWor 82.

W połączeniach szeregowych (50): o tedi ti przeſwycyαſtwo ſwyαtego krziza ij przeſ moc ſbawyenney mαky ij myloſcywey ſmyercy twoyey miſl o mey duſſi BierRaj 17v; RejKupSekl a7; LubPs F, Lv marg, aa3; KrowObr 46v, 58, 60, 60v, 63v (17); RejPos 47v, 101v, 102v, 103v, 120v; BiałKat 20v; KuczbKat 40; WujJud 41; CzechRozm 212; SkarŻyw 4, 384, 534; Dźiękuię tobie [...] zá wſzelkie prace/ fráſunki/ mękę/ śmierć/ zmartwychwſtánie/ y w niebo wſtąpienie twoie. LatHar 27, 147, 291, 341, 503, 565 (9); SiebRozmyśl M; SkarKaz 117a, 119b, 245a, 349b, 383b, 637a.

W formule przysięgi (154): yschem ya nyenayachal nahymyenye na czaykj a nym vzial pyotrovy czeladnyka vrzadzonego nayego roboczie thak my bog pomosch by yego manka. ZapWar 1530 nr 2423; thako my bog pomosz by iego swiantha manka. ZapWar 1532 nr 2472, 1529 nr 2430, 2473, 2475, 2476, 2478 (154).

W charakterystycznych połączeniach: bliska męka, błogosławiona, dobrowolna (2), droga (5), dziwna, kosztowna, krotka, mnoga, nadchodząca, nieprzepłacona, niewymowna, nieznosna (nieznoszona) (2), pożyteczna, przyszła (9), rozliczna (2), wielebna, wielka (9), zbawienna; boleśc męki (2), chorągwie, cuda, czas (23), dobrodziejstwa (2), drogość, dzień (2), figura (figury) (2), głębokość, godzina (godziny) (4), historyja (historyje) (7), miejsce (3), miłość, miłośniczka, moc (3), obchod (5), obietnica, obraz, obrona, obyczaj (2), oddalenie (2), ofiara, opłakanie, opowiadanie, pamiątka (24), pożytek (pożytki) (10), przyczyna, rozczytanie (8), rozmyślanie (rozmyślania) (17), rozpamięt(yw)anie (10), rozpominanie, rząd, skarby, społeczność, (w)spominanie (2), sposob (4), sprawa (sprawy) (7), sprawca, szkaradość, świadek, tajemnica (tajemnice) (2), towarzystwo, tydzień (8), uczestniki (11), uczesznictwo, ulitowanie, uważanie, wielkość (2), wiilija, wspamiętanie, wznowienie (2), zacność, zasługa (zasługi) (14), znak (znaki) (2), znamionowanie, żałowanie (2); bać się męki, litować (polutować) (2), płakać (7), żałować (żałujący) (2); (z)bluźnić mękę (3), deptać, hańbić, krzyżować, mieć, mieć w pamięci, obchodzić (2), objawić, oddalić, ofiarować, opłaka(wa)ć (3), opowiadać (7), pomnieć, przepowiadać (przepowiedać, przepowiedzieć) (4), rozczytawać, rozmyślać (6), rozpamiętywać (rozpamiętawać) (5), rozważać, (w)spominać (4), sromocić (4), wytrzymać (2), wyznawać, wznawiać (2); męką się bronić, dostać krolestwa, dosyć uczynić (dosyć cżynić) (3), odpuścić grzechy, niebo otworzyć, pastwić się, porazić (2), gniew przejednać, pozyskać, sczycić się, ubłagać, usprawiedliwić (usprawiedliwiony) (4), wyswobodzić, wyzwolić, zapieczętować, zasłużyć (3), zgładzić grzechy, zjednać (3); do męki się uciekać; wybawić od męki; pożytek z męki; nasmiewać się z męki (2); nabożeństwo ku męce; ku męce się podać; daé się na mękę, płakać, pomnić, wspomnieć (wspominać) (9); udręczenie o mękę, żałość; wiara w mękę; wierzyć w mękę; za mękę płakać (3); lutośc nad męką; ewanjelija o męce, godzinki (3), historyja (3), modlitwa (modlitwy) (12), proroctwo (6), wiara (2); opowiadac (opowiedzieé) o męce (2), przepowiadać, rozmyślać, świadczyć; rozmyślać przy męce; nadzieja w męce (4), wiara; być w męce, być miłościw, naszladować (2), rozkochać się, schodzić z świata, ustać (2), wołać, zabić; dla męki (4); w męce (6).

Zwroty: »mękę (męki) ci(e)rpieć (a. ucierpieć, a. wycierpieć), cierpiący« = pati PolAnt [szyk zmienny] (26 : 1): BierRaj 23; Potym pán Iezus przepowiedziál mękę ktorą miál cirpietz. OpecŻyw 56v, [61], 78v, 98, 101, 101v (10); GrzegRóżn K2v; HistRzym 106v; BudNT Hebr 5/8; CzechRozm 59v; KarnNap D4v; Crucifix przed ocżymá im trzymáią/ áby nań pátrząc wſpomináli ſobie/ iáko ſrogą mękę báránek on niewinny/ ſyn Boży zá nas ćierpiał ReszHoz 122; ArtKanc E3v; LatHar 49, 272, 353; WujNT 83 marg, 121; SiebRozmyśl B3v, C3, D3v; SkarKaz 382b.

»iść (a. pość, a. przyść), idący na mękę« [szyk zmienny] (6 : 1): OpecŻyw 72v, 87v, 109; to co ſam idąc ńá mękę vcżniom zlećił/ iáſnie przez Apoſtołá/ w ktorym ſamże mowił/ powiedział SkarJedn 248; SkarŻyw 598; LatHar 578; SiebRozmyśl Hv.

»męką odkupić, odkupiony; przez mękę odkupić (a. wykupić), odkupiony; odkupiony przez drogość męki; odkupienie męki« [szyk zmienny] (6 : 6; 3 : 1; 1; 1): OpecŻyw 89v; iześ ty przez odkupienie męki ſwey: przyiął nas wopiekę ſwoię RejPs 82v, 164v, 197v; SeklKat O3, P4v; RejKup r2v; RejPos 45v, 152v, 235; WujJud 147v; ReszList 146; SkarŻyw 567; Zaż nie ći ſą/ ktoreś ty odkupił ſwą męką? GrabowSet L2v; LatHar 97, 145, 321; SkarKaz 672b.

»mękę (męki) podjąć (a. podejmować, a. przyjąć); męka podjęta« [szyk zmienny] (19; 2): TarDuch D2; WróbŻołt S6v; gdy wyeczerzacz nyechczial dlya they przicziny ze bog za grzechi lyudzſkye czyeſką meką thego dnya podyal. theda cziſz tho krawczi rzekli nyeczyerpialczi bog nygdi LibMal 1554/190v; LubPs Z4 [2 r.]; RejPos 2, 100, 104, 106v, 116v, 139, 333; płácżę męki iego dla mnie podiętey. SkarŻyw 312, 384; ArtKanc D8; GrabowSet P4v; LatHar 560; WujNT przedm 36, s. 177 marg, 551; SiebRozmyśl H4v.

»przez mękę (męki) wybawić, zbawiony (a. wybawiony); przez śmierć męki wybawić; zbawieni przez zasługi męki« [szyk zmienny] (5 : 3;1;1): OpecŻyw [162]v; Bo przez mękę ſwą wybawił lud z moci dyabelskiey. WróbŻołt ee4v; SeklWyzn g3v; HistRzym 40; Przez gorzką śmierć męki iego/ wybaẃ nas z ſmutku káżdego ArtKanc I5v, N4; LatHar 176, 294, 341, 644.

»na mękę wydać (się) (a. dać (się), a. podawać), (wy)dany; męce się podać, poddan« [szyk zmienny] (16 : 2; 1 : 1): Iám ſie barzo przewinil/ a tys męce poddán byl. OpecŻyw 134v, [80], 93, 103v, 161; TarDuch Cv; RejPs 99v; SeklKat Y; kreẃ ſwą rozlał/ y ciáło ſwe ná męki wydał RejPos 33, 88, 104, 194; KarnNap E2v; SkarŻyw 1; A ty coś zbáwił/ dawſzy ſię ná mękę/ Rátuy niż zginę/ śćiągnąwſzy ſwą rękę. GrabowSet D3; LatHar 44, 198, 268, 304; SkarKaz 117a.

Wyrażenia: »męka boża« [szyk 10 : 1] (11): Mękiciém bożé nábożné rozmyſlanijé/ przywodzi cżlowieka ku ſkruſſe wierné OpecŻyw 160, 160 [4 r.]; OpecŻywSandR nlb 5v; PatKaz III 136v; WróbŻołt S6v; RejPs 100; RejPos 100 marg. Cf »znamię bożej męki«.

»gorzka męka« [szyk 21 : 6] (27): OpecŻyw 99v, 100, 100v, 102, 104 (9); Iezu ktoris ku tako gorzkiey męcze za zbawienie grzeſznych dobrowolnieſz ſie podał. ſmi. ſie nad nami. TarDuch Cv; HistRzym 54; KarnNap E2v; LatHar 49, 70, 92, 97, 147 (15).

»kielich, kubek męki« (5 : 1): Przeto proſſę możeli bytz/ ſmiluy ſie na demną/ oddál ten kielich gorzkié męki odemnie OpecŻyw 100; TarDuch Cv; WróbŻołt mm8; RejPos 104; SkarŻyw 372; LatHar 579.

»krwawą męka« (1): Wźiął naprzod chleb w Swięte ręce/ Gdy iuż ku krwáwey męce/ Z Zwoleniki ſię roſtawał/ Z dźiękámi im rozdawał. RybGęśli B4v.

»męka krzyżowa, na krzyżu« [szyk 4 : 3] (6 : 1): Botz inż námilſſá matko cżas ſie przybliżá/ abych ci poſſedl od ciebie na mękę okrutną krzyżową. OpecŻyw 87v, [80]; TarDuch D2; RejPs 102; KrowObr 87v; LatHar 353; WujNT 754.

»niewinna męka; niewinność męki« [szyk 34 : 7] (40; 1): OpecŻyw 99, 122v, 154, 160, [162]v; modl ſie Bogu wſzechmogączemu á temu ſie porucżay/ maiącz zawżdy na bacżnoſci iego cięſzką á niewinną mękę FalZioł V 66; SeklKat P; LubPs Z4; RejPos 32v, 47v, 87, 87v [2 r.], 89 [3 r.] (20); Przez twą mękę niewinną/ Kryſte Synu Boży/ ćiebie prośiem pokornie ArtKanc D11 v; LatHar 145, 256, 352, 386, 643, 644; SiebRozmyśl Av [2 r.], B2, Fv, L2, M.

»obraz, znak męki pańskiej (a. Pana naszego), znamię bożej (a. jego =Chrystusa) męki« = krzyż, krucyfiks (5 : 5 : 2): KromRozm I D3v; gdy kto ma przyſyądz/ prowádzą go ná Rynek álbo ná pole do znáku męki Páńſkiey GroicPorz z3v, z2v [2 r.], z3, z3v; HistRzym 127; WujJud 9v [2 r.], L13; y nakoniec obraz męki Páńſkiey cáłuiąc/ duchá Chryſtuſowi oddał SkarŻyw 414; KlonWor 40.

»okrutna(-e), sroga(-ie), ciężka męka (męki); srogość, okrutność (a. okrucieństwo), ciężkość męki (mąk)« [w tym: sroga a okrutna (1), ciężka a okrutna (1), srogość okrutnej męki (1)] [szyk 63 : 17] (35 : 24 : 18; 3 : 2 : 1): O iako gorzko matka plakala męki okrutné ſwégo milégo ſyna OpecŻyw [80], [57]v, 70v, [79], [79]v, [80] (24); TarDuch D3; FalZioł V 66; WróbŻołt Qv; RejPs 99v; SeklKat Y; Iuż Cżart ſiędzi podiał rękę Z gromion przes tę ſrogą męgę [!] RejKup ſ8, dd4, Eev; MurzHist F2; LibMal 1554/190v; LubPs Z4 [2 r.]; on przez ſrogość męki ſwoiey to nam wſzytko v Bogá Oycá ſwego przeiednáć racżył RejPos 142v, 2, 69, 100, 103v, 105 (17); BiałKat 161; GrzegŚm 62; SkarŻyw 1; ReszHoz 122; ArtKanc D8v [2 r.], E4v; LatHar 147, 291, 301, 321, 521 (8); WujNT 121; Coś/ proſzę pánno/ zá żał [!] ná duſzy ſwéy miáłá? [...] Zwłaſczá gdyś widźiáłá/ że iuż był w ćiężkiéy męce? SiebRozmyśl H3v, B3, B3v, C, D3v [2 r.], D4 (10); SkarKaz 117a.

»męka (męki) (Pana) Kryst(us)owa(-e) (Pana) Jezusowa, Krystusa, Jezusa, Zbawiciela itp.« = Christi passio (passiones) Vulg, Cn [szyk 95 : 10] (105): mαko krſitowa potwyerdzy myα. BierRaj 20; Modlytwa ſdzyαkamy do boga oyca za mαkα panaieſukriſta BierRaj 22; Na znamię tego cżaſu Iezuſowé męki/ opoki ſie padali OpecŻyw 160, [127], 160v [2 r.], [170], 183v; WróbŻołt ee5v; RejPs Ff3v; SeklWyzn b2; SeklKat S2; RejKupSekl a7; KromRozm I F2v, Pv; BielKom D4; Ná oſtátku też tu w tym Pſalmie ieſt proroctwo o męce Páná Kryſtuſowej LubPs Z2, D3 marg [2 r.], F [2 r.], F2 marg, L2 marg, P6 (12); Rad y nierad muſiſz odpowiedzieć: Iż wſzyſcy wierni/ ktorzy ieſztze zá żywotá iedli ćiáło y krew pili Kryſthuſá Syná Bożego/ przes wiárę/ byli vtzeſniki męki Kryſtuſowey KrowObr 190v, 63v, 64, 87v, 106v, 114 [3 r.] (17); Leop 1.Petr 4/13, 5/1; modlitwę ku Pánu Bogu ſámemu vcżyniłá/ proſząc miłoſierdzia á odpuſzcżenia grzechow/ dla męki Páná Kryſthá BielKron 238, 132, 420v; HistRzym 106v [3 r.]; BiałKat 231; GrzegŚm 65; KuczbKat 240, 411, 416; Bo niewiernym męká Páná Chriſtuſowá nie ieſt pożytecżna. WujJud 232v, 93, 232; RejPosWstaw [213]; CzechRozm 212 [2 r.], 212v; Zaſłonę od ołtarzá męká Chryſtuſowá rozerwáłá SkarJedn 237; SkarŻyw 3, 56, 92, 262, 308 (10); ReszPrz 8; ReszList 146, 152; WerGośc 220; Aby grzeſzny nie nie wątpił/ że doſtąpi zbáwienia/ Bo lekarſtwo ma gotowe/ z męki Zbáwićielowey. ArtKanc D19; LatHar 73, 256, 260, 264 [2 r.], 265 (10); To ſię wypełniło 40. roku po męce Páná Chriſtuſowey. WujNT 279 marg, 121, 697, 760, Zzzzzv; Y ták ćieſząc ſie/ nápiſáłám oto té máłé kśiążeczki/ o niewinnéy męce Páná Zbáwićielá náſzégo SiebRozmyśl Av, Av, B2, B2v żp; Ná on czás życzyłbych ſobie [...] gorącego rozmyślánia męki Chryſtuſowey y gorzkiey śmierći iego SkarKaz 422b, 349a, 457a.

»męka pańska, Pana naszego (a. sw(oj)ego, a. twego)« [szyk 132 : 8] (105 : 35): Przetotz ſie krzyżu klaniámy Mękę pańſką ſpominámy OpecŻyw [162], 151; RejPs 30v, 164v, 171, 171v marg; RejKup r6, dd2v; MurzHist G; BielKom C6v, D4; KrowObr 137 marg, Ss3v; Leop Ioann 19 arg; OrzRozm M4; RejAp 188; Ná dzyeń Rozpámięthywánia Męki Páná náſzego/ Hiſtoria/ z Ewányeliſtow Swięthych krotce zebrána. RejPos 99v, 89v [2 r.], 90, 100 [6 r.], 100 żp, 100v (24); RejPosWiecz3 97; Długu grzechowego że niemożemi ſámi zápłáćić/ do męki Páńſkiey vćiekáć śie mamy. KuczbKat 415 marg, 45, 120; WujJud 41, 43v, 239; SkarJedn 89, 317; Ták żolnierz Chryſtuſow ná wzor drugiego Piotrá wielkiego Apoſtołá dokonał/ y ſtał ſię ſpołecżnośći męki Pánſkiey godnym. SkarŻyw 41, 159, 305 [2 r.], 358 marg, 398, [407], 408, 580; ReszPrz 8; ArtKanc H15v, H16; LatHar [+12], 54, 55 [2 r.], 78, 82 (62); WujNT 164 marg, 607, 794; SiebRozmyśl kt, A3; SkarKaz 419b, Oooo2a. Cf »znak męki pańskiej«.

»męka Syna (a. Synaczka) Bożego (a. jego, twego, swego = Boga)« [szyk 32 : 2] (34): OpecŻyw 110, 143v, 146v, 160; LibMal 1544/89v; SeklKat S2; KrowObr 60, 60v, 167v; Zadne inſze vbłagánie Páńſkyego gniewu nie ieſt/ iedno męká ſyná iego. RejPos 87v marg, 32v, 87v, 89 [2 r.], 100v, 104 (11); RejPosWiecz2 96; SkarŻyw 112, 534; ReszList 149; coż mniemaſz/ iáko ſą okrutne w ogniu śiárcżánym/ piekielne od złych duchow kátowánia/ od ktorych ćię męką Syná Bożego [..,] wyſwobodzono. LatHar 258, 228, 461; SiebRozmyśl E2, E2v, 114, M; SkarKaz 348b, 384b, 637a.

»święta (a. (prze)naświętsza) męka« [w tym: w formule przysięgi (125)] [szyk 161 : 14] (175): OpecŻyw 101; TarDuch D5v; RejKup m6v, r2v; LubPs Z4; KrowObr 177, 184v, 188v; RejPos 45v, 69 [2 r.], 78v, 82, 87 (30); ilekroć thym kſtałtem będziemy wſpomináć ſwiętą mękę iego/ tyle kroć nam obiecał podáć/ gdy będziem mocno wierzyć/ s thymi widomemi znáki niewidome ciáło ſwoie y ſwiętą kreẃ ſwoię. RejZwierc 197, 196v; ReszList 153; LatHar 278, 283, 352; WujNT 85 marg, 187; niechay tá naświętſza męká twoiá będźie záſczyceniém y obronieniém moim przećiwko nieprzyiaćiołom duſze y ćiáłá mégo. SiebRozmyśl D3v, A2v, B2v, K2. Cf W formule przysięgi.

Szeregi: »męka i dosyćuczynienie« (2): ſwiatczić [...] że żadny człowiek niemoże być zbawion iedno przes ſyna bożego/ doſwiatczać/ żeſmy vſprawiedliwieny męką/ y doſſyć vczinięnym iego SeklKat M2; RejKup a7v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»kielich, to jest (i) męka« [szyk 3 : 1] (4): niechátz ten kielich/ to ieſt ta garzká [!] męká odemnie odeydzie OpecŻyw 99v, 160v; LubPs Z4; WerGośc 219.

»męka i (a, to jest) krew; męka ze krwią« [szyk 12 : 9] (20; 1): OpecŻyw 99; TarDuch D3; RejPs 197v; RejKup Ddv; RejAp 188; onę mękę iego y drogą kreẃ iego ktorą cie odkupił á poſwięćił ſobie/ pokłáday vſtáwicżnie w ſercu ſwoim RejPos 163v, 103v, 106, 107v, 120, 130v, 131v, 152v; WujJud 178v; O iákom wiele duſz/ przenadrożſzą krwią twoią/ y niewinną męką twoią odkupionych y ożywionych/ zgorſzył LatHar 145, 321, 677; SkarKazSej 672b. Cf Wyrażenie przyimkowe. [Ponadto w połączeniach szeregowych 16 r.],

»(Pan (Jezus)) Krystus (a. jedyny Syn) i męka jego; Chrystus z jego męką« (4; 1): máiąc nádźieię w Pánie Kryſthuſie y w męce iego/ śmiele ſtał á potykał ſie z nieprzyiaćielem wiáry Krzeſcijáńſkiey BielKron 459v; RejPos 119; WujJud 147v; CzechRozm 216v; SiebRozmyśl L2. [Ponadto w połączeniach szeregowych 5 r.].

»krzyż i (a) męka« [szyk 6 : 3] (9): BibRadz II 59c marg; SkarŻyw 598; WujNT 121; Niech będą chorągwie podnieśione krzyżá y męki odkupićielá náſzego SkarKaz 457a. Cf Wyrażenie przyimkowe. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»męka a odkupienie« (2): on cie będzie vcżył/ áby w cżym inſzym pokłádał nádzieię ſwoię/ niżli w Pánu ſwoim á w męce á w odkupieniu iego RejPos 124, 172. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»męka i (a) ofiara« [szyk 2 : 1] (3): żeſmy porzucili i wzgardźili tę Chriſtuſowę offiarę/ i tę mękę/ gdyſmy śię go zaprzeli. MurzHist Gv; KrowObr 177; RejPos 139. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.].

»rany i męka« (2): wſpomni boże oytcże na rany ij na cięſſką mękę twégo milégo ſyna OpecŻyw 143v; LatHar 493.

»męka a (i) rozlanie (a. wylanie) krwie« [szyk 7 : 1] (8): RejPos 69, 75, 89, 104; A gdy obacżyſz vpadek ſwoy/ vpadń przed Máyeſtat ſwięty iego/ [...] á położ mu przed ocży mękę iego ſwiętą y rozlanie krwie niewinne iego RejZwierc 196v. Cf Wyrażenie przyimkowe.

»smutek i męka« [szyk 2 : 1] (3): Y pocżął ſie przemagatz/ aże krwawy pot pocżął s niego na ziemię padatz. A w tym vkázál ſwoy ſmutek/ ij mękę ſwą cięſſką/ ktorą miál cirpietz. OpecŻyw 101, 101, 144.

»męka (męki) i (a, albo) śmierć« [szyk 55 : 18] (73): OpecŻyw 85, 93, 99, 100v, 101 (10); PatKaz III 143v; Iezu ktoris mękę ſwoię j ſmierć zwolennikom twogim cżęſto kroć przepowiedał. ſmi. ſie nad nami. TarDuch B6v; WróbŻołt G2; RejPs 99v, 164v [2 r.], 174v; SeklKat O3, P, P4v, Y; MurzHist F2; KrowObr 85, 114, 139v, 179; RejPos 2, 5 [2 r.], 87v [2 r.], 89, 90 [3 r.] (16); Toſmy krotko o Pánſkiey nam bárzo pożytecżney męce y o śmierci chćieli powiedźieć. KuczbKat 45; RejPosRozpr c4; CzechRozm 14v; KarnNap E2v; SkarŻyw 1, 384; MWilkHist B2v; CzechEp 175; NiemObr 139; ReszList 152; ArtKanc D11v; GrabowSet O3; LatHar 92, 145, 147, 352; WujNT 121, 237, 770 [2 r.]; SkarKaz 117b, 154a. Cf Wyrażenie przyimkowe. [Ponadto w połączeniach szeregowych 32 r.].

»zasługa (a. wysługa) i męka« [szyk 8 : 5] (13): BiałKat 161; [poganie] nie máią/ Iezu Chriſtá/ iego zaſług/ iego męky. BiałKaz B3v; SkarŻyw 112; LatHar 643; WujNT 760; SkarKaz 348a, 349a, 383a, 384b, 488b. Cf Wyrażenie przyimkowe. [Ponadto w polączeniach szeregowych 3 r.].

»męka i zmartwychwstanie« (7): KromRozm II f2v; RejPos 110v, 112, 291; GrzegŚm 65; Pſalm 2. ktory o Męce y o Zmartwychwſtániu Páńſkim ſámi Apoſtołowie wykłádáli. LatHar 359; SkarKaz 209a. [Ponadto w połączeniach szeregowych 12 r.].

Wyrażenie przyimkowe:»przez mękę (męki)« (67): Napráw zaſie vpádek moy przez tę blogoſlawioną twoię mękę OpecŻyw 72v, [57]v, 70v; WróbŻołt ee4v; RejPs 33, 102; SeklWyzn g3v; SeklKat S2 [2 r.]; RejKup m6v, n2; KromRozm I Pv; BielKom D4; LubPs Lv marg; KrowObr 87v, 142; BibRadz Hebr 2/10; HistRzym 40; RejPos 26v, 32v, 45v, 100v, [105], [136], 202v; SkarŻyw 119, 534; O Boże/ przez mękę twoię Wyſłuchay modlitwę moię. MWilkHist I; Iezu Kryſte Pánie miły/ tyś wſzyſtkie piekielne śiły/ przez mękę ſwoię poraźił ArtKanc T12v, D8v, Dllv, H15v, N4; LatHar 278, 283, 291, 301, 341 (8); WujNT 754; áby té plagi y karánia/ [...] raczył od nas miłośćiwie oddalić/ á nád námi ſie ſmiłowáć/ przez mękę tegóż namilſzégo ſyná twégo/ ktory z tobą żywie y króluie w iedynośći Duchá świętégo ná wieki wiekom. Amen. SiebRozmyśl E2v, C3, M; SkarKaz 383b, 637a.
~ Szeregi: »przez krew i (a) mękę« (3): RejPos 116; przez krew y mękę Páná á Zbáwićiela náſzego IEzu Chryſtá/ proſzę ReszPrz 8; SkarKaz 348b.

»przez krzyż i mękę« [szyk 4 : 1] (5): OpecŻyw [162]v; Przez Krzyż y mękę twoię wybaw nas. LatHar 176, 13, 97, 614.

»przez mękę i (a) rozlanie krwie« [szyk 2 : 1] (3): RejPos 152v; przez okrutną mękę y roźlanie krwie twoiey/ cudownie nam kupił ray Niebieſki LatHar 584, 301.

»przez mękę i (a) śmierć« [szyk 7 : 2] (9): RejPos [105], 153, [344]v; ReszList 146; A to rácż vcżynić przez mękę gorzką/ y niewinną śmierć twoię. LatHar 70, 228, 644; Przez śmierć y mękę twoię/ ktory z Oycem y z Duchem ś. kroluieſz ná wieki Bog ieden. Amen. SkarKaz 8b; SkarKazSej 677b.

»przez zasługę i mękę« (3): Wierzę też wtymże koſciele przerzecżonym być odpuſzcżenie grzechow/ przez zaſłvgę y mękę pana Chriſtuſa. SeklWyzn b2, c3v; BiałKat 231. ~

Przen: O religii katolickiej (2): HistRzym [89]; Przyidąć po mnie fáłſzywi Prorocy/ cżyniąc tu cudá z Diabelſkiey mocy/ á przez ſwe náuki/ odwiodą ich wiele od mey męki. ArtKanc P7v.
b. Tortury stosowane w procedurze sądowej w celu uzyskania zeznań albo jako kara za przestępstwo; quaestio, tormentum Mącz, Cn; cruciatus, supplicium Mącz; poena Modrz; tortio (torsio), tortura Cn (102): Staniſlaw Zglvchowa [... ] thakowe zeznanye okrom mąk yeſth przed vrządem vdzyalal LibMal 1543/74v; Odmiennoſć mowy/ kłamſtwo/ boiaźń/ záiąkánie/ drżenie/ ſą znáki/ nieiáką drogę ku męce podáiące GroicPorz hh4v, y2 [2 r.], hhv, hh2 [3 r.], hh2v, hh3v [2 r.] (30); Abripere in quaestionem vel in cruciatum. Mknąć skim do wieżę [!] ná męki Mącz 346b, 71a, 126c, 336b, 374d; RejZwierc 234; WujJud 13v; Ieſli wſzytcy przyſtoynemi mękámi bywaią karáni zá wyſtępki/ cżemuby też nie wſzytkim iednákie zapłáty były dawáne zá ich cnoty? ModrzBaz 18v; Calep 66b [2 r.]; SarnStat 217, 1287; Więc y powie drugi: A niektorzy wytrwáią mękę przez cżás długi. KlonWor 38.

W połączeniu szeregowym (1): Lecż oprocż ſzubienice y ſromotney męki/ Oprocż nieſławy wiecżney/ y kátowſkiey ręki/ Ná złodźieie przychodzą roźlicżne przygody KlonWor 42.

W przeciwstawieniach: »dobrowolnie ... na mękach (3), przez męki« (4): Valenti zborkow Nadoll przezwany y dobrowolnye y na mąkach wiznall LibMal 1543/73; Thomas Roſthuchni SSarnowa [...] Gdi dobrowolnye y przeſz mąki bill od vrządv pythan LibMal 1543/73v, 1543/72v, 77v.

W charakterystycznych połączeniach: mocne męki (męka), przystojne, rozmaite (4), sromotne, wielkie (2), własne; bojaźń mąk, potrzeba, rożność, wielkość; wytrwać mękę (2); mękami karany, wydławiony; wolny (wolen) od męki (5); znak ku męce; na męce powołać, wydać; w mękach się spowiedać.

Zwroty: »na mękach się dowiedzieć« (1): Quaerere rem tormentis per tormenta, Ná mękách ſie dowiedzieć. Mącz 336a.

»na mękach (męce) pytać, pytan(y); w mękach pytać; przez męki pytan« [szyk zmienny] (1 : 6; 1; 1): Iacub Walentego syn Skozmyna Na mąkach pitani powyedzial y zeznal LibMal 1552/172v, 1543/72v, 73v, 77v; GroicPorz ii2v [2 r.], oo4; Ponere alicui quaestionem, Dáć kogo o ten álbo o ón ártykuł ná mękách pytáć. Mącz 336b, 336a.

»skaz(ow)ać na męki« (2): Decernere in quaestionem servos, Skázáć ná męki áby ich w mękách pytano. Mącz 336a; Calep 884a.

»męki (wy)cierpieć; wycierpienie mąk« (2; 1): y ćwiczą ſye ná wycierpienie rozmáitych mąk/ áby potem gdyby byli poimáni/ mocne męki wyćierpieli GroicPorz ii3v, hh2.

»męki zadawać; męki zada(wa)ne« [szyk zmienny] (2; 2): áby tákie męki były zádáne/ żeby ćiáło było bes obráżenia wielkiego/ y bes vłomnoſći. GroicPorz ii2, iiv, ii2, ii3v.

»zdać, zda(wa)n(y) (a. dan(y), a. wydan), zdanie (a. wydanie) na mękę (męki)« [szyk zmienny] (4 : 11 : 6): IAwni złoczyńce y w dźień Swięty mogą być ná mękę wedle Práwá dáni GroicPorz hh2v; Sámá goła powieſć nie ieſt znák pewny ku zdániu ná mękę GroicPorz hh4v, hhv, hh2 [2 r.], hh2v, hh3 [2 r.], hh3v (20); Tradi ad suppli, Ná męki być wydan Mącz 93a.

»na mękach (męce) (się) zezna(wa)ć (a, wyzna(wa)ć, a. znać), zeznanie; wyznanie w mękach« [szyk zmienny] (12: 1; 1): Na mącze zeznanye thakowe okolo zloczynſthwa ſwego przed vrządem yeſth vczinill LibMal 1543/76, 1543/72v, 73, 75v, 1553/173; ZLoczyńcá gdy zna vczynek ſwoy ná męce/ á po męce go przy/ może być wtore męczon ku pierwſzemu zeznániu GroicPorz ii3, hh2v, ii3 [2 r.]; BielKron 218v, 227, 235; Quaestionem conscribere, Wyznánie w mękách złoczincowe w regiſtr nápiſáć. Mącz 374c; KmitaSpit B3v.

Wyrażenia: »męki cielesne« (1): Podźmyſz do mąk ćieleſnych ktore więc odnoſzą Złodźieie przekonáni KlonWor 37.

»okrutna(-e) męka (męki)« (2): wolą ládá co powiádáć/ niż okrutne męki ćierpieć. GroicPorz hh2; KlonWor 42.

Szereg:»śmierć albo męki« (2): Kto theż zeznawa zá boiáźnią śmierći álbo mąk [wyznanie nie jest ważne] GroicPorz y2; Calep 884a.
3. Krzyż z wizerunkiem Jezusa ukrzyżowanego (12):
[Wyrażenie: »lipowa męka«: A mnich on przerwał mu rzecż/ wyrwawſzy Krucifix ábo ſtrugáłkę zrękawá/ ktorą lipową mękę palcem vkázuiąc/ vpominał onego męża dobrego/ áby ſię nielękał BazHist 28v.]
Zestawienie: »Boża męka« (8): RejKup 18; GRomádá dwu do miáſtá głupich wypráwili/ Aby im bożą mękę ná ſwiętá ſpráwili. RejFig Aa6, Aa6, Bb6 [2 r.], Dd6v; RejZwierz 107; Przyiedzie gość/ iuż go w więtſzey cerimoniey chowáć muśi bo iuż muśi być wino/ y z bożą męką málowána ſkleniczá RejZwierc 31.
a. Krzyż stojący przy drodze (4):
Zestawienie: »Boża męka« (4): rzadko tho trefić ſye miáło/ [...] áby godźin męki Páńſkiey przed Bożą męką ktora ſtałá poſrodku wśi/ klęcząc płáczliwie nieobchodźił OrzRozm M4, M4; KlonWor 19, 48.

Cf WIELOMĘKI

MP