[zaloguj się]
[pdf]

MĘŻNOŚĆ (33) sb f

o jasne.

Fleksja
sg
N mężność
G mężności
D mężności
A mężność
I mężnością

sg N mężność (21). ◊ G mężności (4). ◊ D mężności (3). ◊ A mężność (3). ◊ I mężnością (2).

Sł stp notuje, Cn s.v. męstwo, Linde XVI – XVII w.

Odwaga wojskowa i cywilna: dzielność, waleczność; wytrwałość w znoszeniu cierpienia; także ogół cnót, które powinny cechować prawdziwego mężczyznę: siła, uczciwość, opanowanie, szlachetność charakteru, poczucie godności, rozum, dojrzałość poglądów; fortitudo Murm, BartBydg, Mącz, Cn; virilitas, virtus Mącz, Cn; magnitudo a. robur animi Cn [w tym: czyja (6): G sb i pron (4), ai poss (1), pron poss (1)] (33): Murm 206; BartBydg 60; RejZwierz 45 marg; Ibo animis contra vel magnum praestet Achillem, Przećſię poydę ſmiele przećiw yemu by też dobrze meżnością [!] Achilleſowi rowien był/ álbo przewyſzał Achileſá. Mącz 419c, 498c; GórnDworz Ff7v, Hh2v; ſzyię ku ćięćiu náſtáwiłá. Lecż Amelbertus iáko wryty ſtánął: dziwuiąc ſię tákiey mężnośći/ iákiey w wielu mężách niedoznał. SkarŻyw 193; GórnTroas 4, 74; LatHar 362; A iż Pan Bog niekiedy tákową pomſtę ſwą zwłacża: cżyni to/ [...] áby Pogáńſtwo ſwey mężnośći tego nieprzycżytáiąc/ znáło/ iż gdy wola iego/ Bog wyſtępny lud ſwoy w ręce iego podawa. PowodPr 15, 5, 72 marg.

W połączeniach szeregowych (13): virtutes cardinales, vysokye, sunt 4: prudentia, mądroscz, iustitia, spravyedlivoscz, fortitudo, mocz, mąznoscz, temperantia, myernoscz BartBydg 171; HistAl D6; Mącz 357a, 499a; będzie mogł znienagłá/ á po throſze wpráwowáć páná w dobrotliwość/ vcżyć go powſcięgliwośći/ mężnośći/ ſpráwiedliwośći/ miernośći GórnDworz Ee7, G3, Eev; SkarŻyw 357; GórnRozm L2v; LatHar 600; WujNT 47; WysKaz 44; PowodPr 63.

W przeciwstawieniu: »mężność ... wielkość [= liczebność]« (1): Podkánie mężne Węgrzy vcżynili/ [...] mężnośćią Węgrowie/ wielkośćią Thurcy przewyſzaią. BielKron 307v.

Wyrażenie: »mężność waleczna« (1): Coż im tedy byłá pożytecżna mądroſć y ſiłá álbo mężnoſć walecżna [vigor fortissimus preliorum]. HistAl D6.
Szeregi: »myśl wspaniała i mężność« (1): O móy drogi/ iuż teraz myśl wſpániáła oná/ Y wrodzona mężność bydź muśi opuſczoná. GórnTroas 38.

»siła i mężność« (1): ábowiem ſiłá y mężnoſć [virtus] nie żalezy [!] tylko w wielkoſći ludu/ ále y w ſtałoſći vmyſlu HistAl Av. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»stałość i (a) mężność« [szyk 2 : 1] (3): Vargy czeruone a nyeyako oth pyeſnale [...] Czo znamyonuye mąznoſzcz a uyelką ſtaloſzcz PatKaz III 121v; WróbŻołt H3v; Phil K3. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.; w połączeniu niewspółrzędnym 1 r.].

Synonimy cf MĘSTWO.

Cf MĘSKOŚĆ, MĘSTWO

MM