[zaloguj się]
[pdf]

MIARKA (94) sb f

Oba a jasne (w tym w pierwszym 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl
N miarka miarki
G miarki miarek
A miarkę miarki
I miarką
L miarce miarkach

sg N miarka (13). ◊ G miarki (16). ◊ A miarkę (17). ◊ I miarką (27). ◊ L miarce (6). ◊ pl N miarki (3). ◊ G miarek (4). ◊ A miarki (7). ◊ L miarkach (1).

Sł stp notuje, Cn s.v. miara; rozdawający, Linde XVI – XIX w.

Dem. od „miara”:
1. Jednostka miary pojemności; mensura Vulg, JanStat (24): [áby [...] dzieſiąthą cżęść korcá bráłá wſię miárká [ephi] Leop Ez 45/11 (Linde).]

W połączeniu z liczebnikiem (1): Bylo też tu kamiennych ſtądwij ſſeſtz poſtawionych [...]/ bierzące iednakażdá miarki dwie abo trzy. OpecŻyw 41.

W połączeniu z nazwą (1): Abowiem thá miárká Chenix [...] byłá to miárká ná iednę oſobę cżymby ſie ná ieden dzień wychowáć mogłá. RejAp 58v.

a. Ilość produktu równa jednostce określonej pojemności (22): toć ieſt chleb wam dány od Bogá/ zbieraycie po miarce ná káżdą głowę BielKron 31.

miarka czego (12): Leop Lev 14/10, 12; BibRadz Gen 18/6; Názbierali tedy miárkę Mánny/ ktorą Aaron ſchował w ſkrzynię złothą BielKron 31v, 31v; BudBib Gen 18/6; CzechEp 201; WujNT Apoc 6/6 [2 r.]; á tám mu máią bydź dawáné potrzeby przez ſtárſzé Stolniki: to ieſt/ iedná miárká owſá/ ośm kurcząt/ kopá chlebá SarnStat 378, 375 [2 r.].

W połączeniu z liczebnikiem [liczebnik + miarka (11), miarka + liczebnik (1)] (12): BibRadz Gen 18/6; Pieniądz też ſrebrny Rzymſki wiemy też co ná on cżás ważył/ [...] iż miárká iedná po iednemu ſrebrnemu pieniądzu bić miáłá. RejAp 58v; BudBib Gen 18/6; Iż ich trzey było ktorzy przyſzli/ przetoż trzy miárki zácżynić kazał/ áby tym rychley chleb był zgotowan. CzechEp 201, 201 [3 r.], 202 [2 r.]; WujNT Apoc 6/6; SarnStat 375, 378.

W połączeniu z nazwą (1): Nábierz ſobie wonnych rzecży: [...] Káſyey theż pięć ſet łothow ná wagę kośćielną/ á Oleiu z drzew oliwnych miárkę Hyn Leop Ex 30/24.

α. Opłata w naturze dawana panu przez młynarza (2): Nie ma wołow nie ma koni/ Ieden kłopot drugi goni/ Trzebá záprządz do grábárki/ Sucho na młyn rzadkie miárki BielKom A4.
W przen (1): Acżkolwiek tá ſwięta prawdá kole w ocży ty ktorzyby rádzi thę wodę ná ſwoy młyn wywiedli dla miárek ſwoich RejAp 119v.
2. Naczynie służące jako jednostka miary pojemności; modiolus Mącz (41): Modiolus [...], Miárká. Mącz 228d.
Zwrot: »ważyć [jaką] miarką« (2): Bábá z wánną wyiedźie chce też być lekárką/ Syropy ántydotá waży więtſzą miárką. BielSat B3v [idem] BielRozm 12.
Wyrażenie: »mała [= fałszywa] miarka« (1): Krotkich mi ſie chce łokietkow Máłych miárek iteż funtkow. MWilkHist E4v.
Wyrażenie przyimkowe: »bez miarki« = nie mierząc (2): Weźm Sáletry ſześć cżęśći/ ále iednę Siárki/ Węgla tákież iednę cżęść/ przycżyń kęs bes miárki. BielSat N3 [idem] BielSjem 39.
W przen (9):
Zwroty: »dobrać, dopełni(a)ć miarki (złości swej)« [w tym: dobrać i dopełnić (1)] [szyk zmienny] (2 : 2): ieden nád drugiego w złośći ſię przekłádáiąc ták pánowáć máią/ áżby ták wſzyſcy miárki złośći ſwych dobráli. CzechEp 356, 105, 364.

»dopełnić, dosypać miarki [czyjej]« = dorównać komuś w grzechu; implere mensuram Vulg (1 : 1): Ci iż w niektorey cżęśći z ſobą ſą niezgodni/ nie dźiwuy ſię: boć dopełniáią miárki oycow ſwych Pogáńſkich: gdyż też y oni tákże wiele BOgow chwalili CzechEp 251; WujNT Matth 23/32.

»[jaką] miarką mierzyć« = jakoś postępować (3): RejJóz L7v; RejWiz 162; Rownie tám krol iáko kmiotek/ Nie doſtawa tám więc plotek. Lecż kto mu nawięcey wierzy/ Ten nalepſzą miárką mierzy. RejZwiercPodw 183v.

»przelać albo przełożyć miarkę« = nadużyć jedzenia i picia (1): Ale iż rozmáithe przyczyny przypadáią/ ktore człowiekowi z bácznośći miárę biorą/ iż pod czás przeleie/ álbo przełoży miárkę SienLek 45.

Przen: O sprawiedliwości (26): RejPos 185v; Wſzákoſz w tákim náwiedzániu ábo karániu ſwym/ zochowuie [!] ſpráwiedliwość Boſka miárki y ſtopnie ſwoie bárzo ſłuſzne. PowodPr 6.
Przysłowie: RejJóz H2v; (marg) Miárká zá miárkę. (–) A iáką miárką mierzyſz/ tákżeć záſię będzye/ Zeć ſowito ná wſzytkim też odmierzą wſzędzye. RejWiz 188, Cc7v [2 r.]; BielKron 185; GórnDworz M7v; Iż iáką miárką ſie tu będzyecie obchodzić z bliźnimi ſwemi/ tháką wam też záſię miárką pewnie y thu ná ſwiecie y po ſmierći wáſzey odmierzono będzye. RejPos 171v, 164v, [292]v; RejZwierc 184v, 191, 224v, 245v, 271; CzechRozm 73; Godźi ſie káżdému dobrému ná wźięté łáſki y dobrodźieyſtwá pámiętáć/ [...] godźi ſie áby ſie tąż miárką odmierzyło iáką ſie co bráło. JanNKar B2; VotSzl D3. [Ogółem 20 r.].
Zwroty: »miarkę namierzyć« (2): LEcż wy ſtárſzy pomnicie/ co wam porucżono/ Y iáko hoyną miárkę/ zá to námierzono. RejZwierz 104; RejZwierc 191.

»miarką (od)mierzyć (a. namierzyć)« [szyk zmienny] (14): RejJóz H2v; RejWiz 188; co on nád drugim vcżynił/ tą miárką mu odmierzono. BielKron 185; Iáko też ono nád niewinnemi cżyniło/ á iżby mu też thákież wedwákroć námieſzano tákich iádow/ zwodow/ fáłſzow/ y wſzego łotroſtwá/ iáko ono też inym ludziom mieſzáło/ wedle onego dekretu Páńſkiego/ áby było káżdemu ieſzcże więtſzą y obfitſzą miárką wſzytko odmierzono RejAp 150; RejPos 164v, 171v [2 r.], [292]v; RejZwierc 184v, 224v, 245v; CzechRozm 73; JanNKar B2; VotSzl D3.

Wyrażenie przyimkowe: »wedle miarki [czyjej]« (1): áby [Bóg] ná on cżás ſpráwiedliwym ſądem ſwoim/ ták iáko obiecáć racżył/ zápłáćić á zárownáć racżył káżdemu wedle miárki iego/ á wedle ſpráwiedliwośći ſwoiey. RejPos 178.
3. Norma ilościowa, dawka; mensura PolAnt, Modrz, Vulg (27):
a. W zakresie zjawisk fizycznych (8): Adpoto, seu Appoto, Opiyam ſie/ wiele piyę/ przepiyam miárkę. Mącz 316b; Oczko 19v.

miarka czego (2): Oczko 15; gdyżći dla tego Pan Bog brzuch y gárdło ſkroćił/ y ſkromną miárkę pićia y iedzenia poſtáwił/ áby ćię náucżył więcey ſię o duſzę/ niżli o brzuch y ćiáło ſtáráć. WerGośc 241.

miarka na kogo (1): byłá to miárká ná iednę oſobę cżymby ſie ná ieden dzień wychowáć mogłá. RejAp 58v.

I sg w funkcji okolicznika miary: »miarką« = w dawkowanej, wydzielanej ilości (1): á będą ieść chleb ſwoy pod wagą y w vćiſku/ będą pić wodę miárką [in mensura] z zdumieniem. BibRadz Ez 4/16.

Zwrot: »ustawić [czemu na co] miarkę« = ustalić odpowiednią ilość (2): Stłucż Sáletrę y węgle/ kęs żywice/ Siárkę/ Vſtáwiwſzy tym rzecżom/ ná to ſluſzną miárkę. BielSat N2v [idem] BielSjem 38.
b. W zakresie faktów niematerialnych (19): Proſzę niech mam ſowitą cżęść duchá twego v ſiebie (marg) wła. niech będzie proſzę miárká dwu w duchu twoim v mnie. To ieſt/ niech mam tyle dwoie duchá twego/ niż drudzy twoi vcżniowie. (–) BudBib 4.Reg 2/9; GosłCast 5.

miarka czego (3): CzechRozm 224v, 228; Pięknie záprawdę y Páweł [...] roſkázuie/ żeby káżdy to ſobie rozmyślał/ iáko mu wiele Bog dał/ áby v śiebie vważał miárkę dáru ſwego/ żeby go dobrze vżywał y ozdobił go ModrzBaz 45v.

Zwrot: »miarką rozmierzać« (1): Abowiem nie miárką Pan rozmierza Duchá ſwego ſwiętego. RejPos 242v.
Wyrażenia przyimkowe: »wedle miarki« = w ograniczonej ilości (1): Moyżeſz wedle miárki wźiął duchá Bożego: A Chriſtus Pan bes miáry. CzechRozm 106v.

»wedle (a. podług) miarki« = proporcjonalnie; według możliwości, potrzeb (7): Ktorego [krzyża] koniecżnie nie więcey ná ćię [...] kłáść będźie: iedno wedle miárki duchá y mocy CzechRozm 228v, 146, 224v; ModrzBazBud ¶5v; otoż iednák godźiłoby ſię było pierwey od vcżćiwych/ á w prawdźie ſię wedle miárki ſwey kocháiących/ mieſzcżan Lubelſkich/ [...] o żywoćie náſzym dowiedźieć CzechEp 12; WujNT Eph 4/16; SkarKaz 85b.

»pod miarką« = w ograniczonej ilości (2): Oćiec miłuie Syná ktoremu nie pod miárką dawa Duchá. GrzegRóżn Mv; CzechRozm 27v.

»w swej miarce« = według swych możliwości, tak, jak potrafi (3): áby ſie BOGu w ſwey miárce służyć nie wymawiał. CzechRozm 228v marg [idem] **v; Zali tákim vrągánim y ſwoią inſtygácyą Chriſtuſowi y Apoſtołom nie vrąga/ y w ſwey miárce przećiw niemu nie inſtyguie? CzechEp 58.

»w miarce [czyjej a. jakiej]« = stosownie do czyjejś sytuacji (2): Ták do Dawidá w ſwey miárce [rzekł Bóg]/ iáko też y do Iezuſá w ſwoiey. Tyś ieſt ſyn moy/ iam ćiebie dźiś vrodźił. CzechEp 287; NiemObr 44.

*** Bez wystarczającego kontekstu (2): Mymer1 16v; Modulus deminutivum est a nomine modus, Mensura – Miarka, rozmiąr. Calep 667b.

AL