[zaloguj się]
[pdf]

MIASTECZKO (713) sb n

-a- (711), -ą- (2).

Wszystkie samogłoski jasne (w tym w a 11 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl du
N miasteczko miasteczka miasteczce
G miasteczka miasteczek
D miasteczku, miasteczkowi miasteczkom, miasteczkåm
A miasteczko miasteczka
I miasteczkiem miasteczki, miasteczkami
L miasteczku miasteczkach

sg N miasteczko (73). ◊ G miasteczka (178). ◊ D miasteczku (7), [miasteczkowi]. ◊ A miasteczko (51). ◊ I miasteczkiem (7); -em (4), -(e)m (3). ◊ G a. I skrót (1). ◊ L miasteczku (71). ◊ pl N miasteczka (31). ◊ G miasteczek (70). ◊ D miasteczkom (3), miasteczkåm (3); -om GostGosp; -åm BudNT; -om : -åm GroicPorz (1 : 1), SarnStat (1 : 1); ~ -om (1), -(o)m (2). ◊ A miasteczka (58). ◊ I miasteczki (20), miasteczkami (3) ModrzBaz, StryjKron (2). ◊ L miasteczkach (137); -ach (89), -åch (42), -(a)ch (6); -ach GliczKsiąż, Mącz (2), BielSat, BiałKaz, ModrzBaz (4), GórnRozm, WujNT (5); -åch Leop (6), GórnDworz, RejPos (3), RejZwierc, BudBib (5), BielRozm; -ach : -åch GroicPorz (7 : 3), BibRadz (6 : 2), BielKron (6 : 3), SkarŻyw (1 : 1), GostGosp (2 : 4), SarnStat (52 : 10). ◊ [du N (cum nm) miasteczce BielKron 1595/441 (Linde).]

Skladnia orzeczenia w odniesieniu do mieszkańców miasteczka: przy podmiocie w sg orzeczenie praet typu: miasteczko było (2), miasteczko byli (1); było BielKron; było : byli SarnStat (1 : 1). ◊ Przy podmiocie w pl orzeczenie praet typu: miasteczka były (3), miasteczka byli (2); były GroicPorz, BibRadz; były : byli SarnStat (1 : 2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI ‒ XVIII w.

Dem. od „miasto”:
1. Od znacz ‘miejsce’ (1): Loculus diminutivum, exiguus et angustus locus ‒ Miąſteczko. Calep 610b.
2. Od znacz. ‘wytyczony i najczęściej otoczony murem teren pokryty gęstą i planową zabudową’; oppidulum Murm, Mymer1, BartBydg, Mącz, Calep, Cn; oppidum Murm, BartBydg, Mącz, Cn; vicus Murm, BartBydg, Mącz; castellum BartBydg, Mącz, Cn; urbicula (urbecula) Mącz, Cn; castrum Calep; civitatula Cn (712): OpecŻyw 71; PatKaz III 139; Vicus. ein dorff oder markt/ ein fleck oder ein gas. Otworzyſte myáſteczko yakoby vlicá długye Murm 26, 25; Mymer1 6v; BartBydg 102b, 170; ZapWar 1535 nr 2413; LibMal 1550/156v; MurzHist B4; MurzNT 141 marg, Mar 8/23, 26 [2 r.], s. 146 marg, 151 marg; GliczKsiąż M, Mv; Gdźiem też do tego Porządku przypiſował niektore ſpráwy wedle zwyczáiu Lawniczego Krák. Częſćią dla tego/ áby y Krákowianie [...] ty ſpráwy ſądowne po przeczytániu ich łácwiey rozumieli [...]. Częſćią theż ku náſládowániu innym Miáſtheczkam GroicPorz C2v, A4, B4, d2v, d4v, e [2 r.], h4v, i2v; KrowObr 103v; Leop Ios 11/12, 3.Reg 9/12, Mar 6/6, Luc 10/38, ZZ3v; á pográniczne iego miaſtecżká y południeyſze/ y wſzytki ktore w rowninách były/ miáły ſwe goſpodarze. BibRadz Zach 7/7; Y rzekł ku nim/ Idzćie do miáſteczka ktore ieſt przećiwko wam BibRadz Mar 11/2, Gen 19/20, 24/13, 1.Reg 6/18, Ier 32/44 [3 r.], 3.Esdr 6/22, Luc 10/38, 24/28; Goski 13; Ieſt y dyiś [!] nie dáleko tego miaſtecżká potok rzecżony Druzeł od tego to Druzá. BielKron 284v; Są też miáſthá inne/ iáko Elbiąg/ Gdańſk/ w ktorym port ieſt rozmáitych kupi/ ieſth Chełm/ Toruń/ y inne miáſtecżká. BielKron 291v, 12, 15v, 73, 81v [2 r.], 157v (28); Oppidulum, Miáſteczko. Mącz 266a, 124a [2 r.], 132a, 142c, 281d, 338d (12); GórnDworz P3v; RejPos 1, 18v [4 r.], 21, [36], 111v [2 r.], 301, [308]v; RejZwierc 31, 200v; Ták wielkie ſą [namioty] iż z dáleká zdádzą ſie iáko ktore miáſtecżko. BielSpr 53v, 2; WujJud 133; Ale Ionátás popálił Azot/ ze wſzytkimi miáſtecżki okolicżnemi BudBib 1.Mach 10/84, 1.Par 4/33, Ez 26/6, 3.Esdr 4/50, 1.Mach 11/4, 2.Mach 4/32; HistHel D3; o co go prośi/ áby Sodomie pofolgował y iemu/ áżby do miaſtecżká/ á nie ná gorę vćiekł CzechRozm 42v; ModrzBaz 78v, 122v; SkarJedn 245; puſtelnik on z bliſkiego miáſtecżka kowalá do śiebie [...] przyzwáć kazał SkarŻyw 165, 29, 100, 235, 328 [2 r.]; MWilkHist Kv; Iſz iáko Opatrzny Pawel wrobel kupil od Vtciwego Bartoſza zwarki Szoltisa, Wmiaſteczku pliać ZapKościer 1580/11v, 1596/85v [2 r.]; StryjKron 41; WerGośc 216; Prżekopſcy Tátárowie/ ći tylko dwie/ ábo trży Miáſteczka máią/ ále w nich nie pokládáią śiły/ áni beśpieczeńſtwá. GórnRozm L4, Mv; PaprUp I4; ActReg 57 [2 r.], 58; Calep 170b, [734]a; To ieſt miáſtecżkom ſzkodliwa/ iż Kśięża przy wśiách kędy kośćioły tárgi záłożyli/ przećiw práwu/ ták iż miáſtecżka zvbożyli GostGosp 140, 28, 46, 140, 142 [3 r.]; LatHar 237, 466; A gdy był wieczor/ przyſtąpili k niemu vczniowie iego/ mowiąc: Puſte ieſt to mieśce/ á godźiná iuż minęłá: roſpuść te rzeſze/ áby odſzedſzy do miáſteczek/ kupili ſobie żywnośći. WujNT Matth 14/15; Y przybliżyli ſię ku miáſteczku do ktorego ſzli WujNT Luc 24/28, Matth 21/2, Mar 6/6, 8/26, s. 153 marg [2 r.], Mar 11/2 (16); SarnStat 289, 394, 431, 503, 739 (12); SkarKaz 455b, 489b; Sżoſty Solecki [ostrów] y miáſtecżko przy nim Tudźież nádpłyniem. KlonFlis G2v; KlonWor 15; [Y przybliżyli ſie ku miáſteczkowi OpecŻywWiet 1522/115; te dwie miáſtecżce [[...] przyſtáły záśię do Krolá. BielKron 1595/441 (Linde)].

miasteczko czego [= gdzieś leżące] (6): Iármárki poſpolité roczné dla przedawánia y kupowánia wołów w miáſteczkách Króleſtwá náſzego niżéy opiſánych [...] vmyśliliſmy náznáczyć SarnStat 1227, 297, 518, 927, 1119, 1228.

miasteczko czego [= położone w pobliżu czegoś] (21): MurzNT Mar 8/27; Leop Num 21/25; Záś imioná ich y mieſzkánia ich Beth-el y miáſtecżká iego/ á ná wſchod Náháran/ á ná západ Gezer y miaſtecżká iego/ y Sżechem z miáſtecżki iego/ Hádeháiá y iey miáſtecżka BudBib 1.Par 7/28, Ios 17/11 [6 r.], 18, Iudic 21/20 [2 r.], 1.Par 7/29 [4 r.], 8/12; WujNT Mar 8/27.

miasteczko czyje [w tym: dodatkowo z nazwą miasteczka (2); ai poss (16), pron poss (12), G sb (10)1 [ = podległe komuś, stanowiące czyjąś posiadłość] (36): BibRadz Ios 13/30; Ceſarz też ruſzył ſie z Rátyzbony ku Lándyſzhutu (miáſtecżko Báwárſkiego kſiążęćiá) BielKron 226v, 202, 206v, 309; RejPos 319v; Rząd w Miáſtecżkach Ziemieńskich/ nákrotce zebrány. GostGosp 140, 140 żp; Zywność płáćić w miáſteczkách y dobrách náſzych będą/ podług vſtáwy SarnStat 366, 268, 270, 271 [3 r.], 287, 503 (18). Cf »miasteczko Dawidowe«, »miasteczko krolewskie, krola«.

miasteczko czyje [= będące czyimś miejscem zamieszkania] (1): Był niektory chory Lázarz z Bethániey/ z miáſteczká Máriey y Marty śioſtry iey WujNT Ioann 11/1.

W połączeniu z nazwą miasteczka [w tym: miasteczko rzeczone... (9), miasteczko nazwane (wezwane, przezwane)... (4), miasteczko imieniem... (3), miasteczko, które zową... (3), miasteczko, ktorego imię... (1), miasteczko, ktore rzeczone... (1), miasteczko przezwiskiem... (1); przy przypadku zależnym (nie licząc A z nazwą w m oraz n) nazwa w przypadku zależnym (104), nazwa w N (47) [w tym: z nazwą obcą, być może nieodmiennie (39)]; miasteczko + nazwa (159), nazwa + miasteczko (55)] (217): ZapWar 1507 nr 1982, 1549 nr 2679; dwa ze zwolenikow Iezuſowych/ ſſli w tenże dzień do miaſtecżka [...] ijmieniem Emáus OpecŻyw 167, 14v; LibMal 1545/102, 1550/155v, 157, 1553/176v; MurzHist B4, T3v; MurzNT 8v; KrowObr 49; Leop Num 21/28, Ios 7/2, Iudic 9/20, 50, 3.Esdr 6/23; BibRadz Gen 19/22; Stądże przezwano Trzebnica miáſthecżko gdzie then klaſztor ieſth. BielKron 358; Páweł Biſkup Krákowſki [...] był poiman od rycerzow Leſtkowych w Lágowie miáſtecżku/ y wſádzon ná zamku Siradzkim BielKron 365; ná ktorym mieyſcu było pierwey miáſtecżko Dzyánter rzecżone BielKron 365v; ktorzy krole przerzecżone wielką pilnośćią do Wiednia przyiecháć námawiáli/ dawſzy im mieyſcá náznácżone ku z iechániu ſpolnemu/ Włádźiſłáwowi w Brugu/ á Zygmuntowi w Hámburku ná drugą ſtronę Dunáiá miáſtecżkach BielKron 414, 7v, 12, 12v, 25, 52 (75); Mącz 213b; GórnDworz P3; Tákże y nád onym vbogim miáſtecżkiem Betulią kthore był Olofernes obległ/ dziwną łáſkę Pan okázáć racżył/ widząc on ſwoy lud iż ſie vciekli do niego z nabożnemi modlitwámi ſwoiemi. RejPos 185, 18v, 110v, 167, 213v, 220v [2 r.], 301; KwiatOpis C3v; RejZwierc 154, 200v, 274, Aaa; BielSpr 56; BudBib 1.Par 4/32; HistHel D2v; StryjWjaz B; Piotr [...] niewidząo teſz żadney zacnośći iego/ ále racżey wiedząc iſz był z Názáret miaſtecżká/ mniemány ſyn vbogiego ćieśle: [...] ná on głos opuśćił wſzytko SkarŻyw 596, 28, 29, 81, 89, 235 (8); MWilkHist 13; StryjKron 160, 315, 522, 542, 627 (8); CzechEp 68; BielSjem 17; PaprUp A4v; ZapKościer 1587/70v, 1589/87, 87v [2 r.]; LatHar 79, 517; WujNT Luc 24/13, Ioann 7/42, 11/1; SarnStat 739, 958, 960, 992, 1073 (22); SiebRozmyśl F4; KlonFlis G2v; KlonWor 31. Cf miasteczko czyje; W połączeniu z nazwą kraju; W połączeniu z rzeczownikiem nadrzędnym będącym nazwą urzędu.

W połączeniu z przymiotnikiern od nazwy miasteczka (1): BielKron 417v cf »miasteczko pogorzało«.

W połączeniu z nazwą kraju. krainy lub ich mieszkańców lub przymiotnikiem od tych nazw [w tym: dodatkowo z nazwą miasteczka (6); w + L n-loc (16), ai (10), G n-loc (5), G n-pers (2), na A + L n-loc (1); miasteczko + nazwa (33), nazwa + miasteczko (1)] (34): MurzNT Luc 5/17; Leop 3.Reg 9/11, 2.Par 26/6; y zátym ſię wroćili do Ieruzálem/ y w wielu miáſteczkách Sámárytháńſkich Ewánielią opowiedáli. BibRadz Act 8/25, Num 22/36, 1.Reg 30/29 [2 r.], Iudith 4/3, Luc 5/17; Látá 1310. Vrodził ſie ſyn Lokietkowi w miáſtecżku Kowalu ná Kuiáwách BielKron 370, 67, 146v, 192v, 205, 377 (10); Emaus, apud S, Lucam, Miąſteczko Páleſtiny, quae nunc Nicopolis. Mącz 102a, 76d, 95b, 135b, 360a; RejPos 18v, 170; BielSpr 58v; HistHel C3; BiałKaz H3v; BudNT Act 8/24[25]; StryjKron 365; WujNT Luc 5/17; SarnStat 960, 976.

W połączeniu z rzeczownikiem nadrzędnym będącym nazwą urzędu, urzędnika lub określeniem osoby piastującej godność miejską [w tym: dodatkowo z nazwą miasteczka (43); miasteczka (G) (58), w miasteczku (2); nazwa + miasteczko (58), miasteczko + nazwa (2)] (60); RejPos 213v; RejZwierc 200v; Przed prawem naſzym Miasteczka Koſcierziny Stanąwſzy perſonaliter Vtciwy Lucas Zbliewo polozel ieſt za dom pięniądze ZapKościer 1579/3, 1579/1, 3v, 1580/4, 4v [2 r.], 5 (42); co vczyniwſzy vrząd mieyſcki/ álbo miáſteczká onégo/ w którym tákowy gwałtownik będźie poimány/ żadnégo ſądu o nim niebędźie czynił SarnStat 503, 187, 270, 271, 351, 503 (12). Cf Zestawienie.

W połączeniach szeregowych (81): GliczKsiąż N4; GroicPorz h4v; I zebráli ſie po wſſyſtkich miáſtach/ y miáſtecżkach/ y mieſcach áby wyćiągnęli ręce ſwe ná nieprzyiaćioły y przeſládowniki ſwoie. Leop Esth 9/2, P4; OrzRozm R4; BielKron 228v, 287, 287v, 421v, 444; ModrzBaz 128; StryjKron 345, 350, 370, 517; CzechEp 113; OrzJan 101; WujNT Mar 6/56; miáſtá/ zamki/ dźierżáwy/ miáſteczká/ y wśi/ y obywátele wśi/ po wſzyſtkim króleſtwie mieſzkáiącé/ ták páńſkié/ iáko wſzyſtkich ſzláchćiców czynimy wolné/ [...] od [...] ſkłádánia/ dárowánia/ podatków SarnStat 349; áby [...] obywátele Koronni ćiągnący ná woynę [..,] nigdy w Mieśćiéch/ w Miáſteczkách/ we Wśiách/ w Folwárcéch/ y inych dobrách Kośćielnych y Klaſztornych/ y Swietckich [...] ále ná polách y w chróśćiech ſtawáli SarnStat 901; ktore [summy] [...] ná przerzeczonéy Ziemi Sędomiérſkiey/ Zamku/ Mieśćie/ Miáſtećzkách [!]/ Wśiách/ obádwá znich mieli obowiązáné y zápiſáne SarnStat 978, 43 [2 r.], 52, 53, 63, 65 (63).

W przeciwstawieniach: »miasteczko ... wieś (7), pole, rola« [w tym: wieś ani pole (1)] (8): Item aby zadny nyeſzmyal przedavacz na obv dwv stronv volow albo ynſſego wſchelakyego thowarv nygdzyey nawſſzy any napolyv yedno Iedno [!] w Myastheczkach gdzie thargy albo Iarmarky byvayą LibLeg 6/117; SarnStat 200, 518, 660, 663, 919, 927, 929.

W charakterystycznych połączeniach: biegać do miasteczka, (przy)ciągnąć (3), dany, iść (odejść, pość, przyść, roześć się, wniść, wyniść, (w)chodzić, schodzić się, przyście, idący) (40), (przy)jechać (wyjechać) (8), posłać, przybliżać się, puścić się, ruszyć się, składać, uciec (ueiekać) (3), ustąpić, (przy)wieść (2), (przy)wieźć (się) (zawieziony) (3); od miasteczka chodzić; biegać z miasteczka, (przy)jechać (jeździć) (3), przyśc (najść się, wyniść, zejść się, schodzić się) (10), puścić się, słać, uciec, wyprawować, wywieść; miasteczku przywileje potwierdzać (dawać) (2); iść ku miasteczku, przybliżyć się, wyciągnąć; wyprawić przeciw miasteczku; czynić wolne [od czego] miasteczko (6), (przy)dać (5), dzierżeć (3), kupować, mieć (9), obchodzić (2), puścić, trzymać, w wolnościach zacho(wy)wać (3), zubożyć, zwiedzić; przyciągnąć pod miasteczko; iść przez miasteczko; w miasteczko wedrzeć się, wpaść (2); w miasteczku bawić, by(wa)ć (12), (po)przeda(wa)ć (przedawanie, przedawany) (9), stanąć (stawać)(3), szynkować, urodzić się (porodzić, narodzić się, urodzony) (7), żywić się; chodzić (przechadzać się, iść) po miasteczkach (8), jeździć, rozłożyć (rycerstwo, wojsko, żołnierze) (rozłożony) (4), tułać się, zebrać się; bliskie miasteczko (2), chędogie, czelne, dobre, kapłańskie (2), klasztorne, nędzne (3), okoliczne (7), opacie, otworzyste (3), piękne, podłe (2), pograniczne (2), południejsze, przyległe, rządne, słabe, sławetne, stare, ubogie (2), uszkodzone (2), ziemiańskie (2); bok; miasteczka, granica, ratusz, strona; blisko miasteczka (3), niedaleko; obiegający wkoło miasteczka; być z miasteczka (3), rodem.

Frazy: »miasteczko leży, leżące« (1 : 3): Meditullium Poloniae maioris, Poſrzodek wielkiey polski gdzie Srodá miáſtecżko leży. Mącz 213b, 135b; StryjKron 345; A drugié miáſtá/ miáſteczká po ſtronách leżącé/ od tych podwód vlégáły/ á do drugich ſie nie przykładáły. SarnStat 971.

»miasteczko poddało się« (1): Miáſtecżko ſámo pothym ſie poddáło Káźimierzowi ſynowi Lokietkowemu. BielKron 373.

»miasteczko pogorzało« (1): Tegoż roku nocy Wielkonocney Rádoḿſkie miáſtecżko w Sierádzkiey źiemi pogorzáło BielKron 417v.

»miasteczko [gdzie] stoi« (1): Miáſthecżko świętego Gáwłá kthory był rodem z Szkociey/ nád Renem rzeką ſtoi BielKron 283.

»miasteczko zasiadło [= zostało założone]« (1): Frizingá miáſtecżko w ten cżás záſiádło/ kiedy Rzymiánie tę cżęść źiemie Báworſkiey trzymáli BielKron 289.

Zwroty: »budować (a. zbudować) miasteczko; budowanie miasteczka; miasteczko zbudowane« = ponere castellum Mącz; aedificare villam PolAnt; aedificium oppidi JanStat (4; 1; 1): Kſiądz Waśił zbudował miáſtecżko Dworzánom ſwoim BielKron 430, 430v; Mącz 309c; RejPos 195v; BudBib 1.Par 8/12; SarnStat 1073.

»miasteczka (G) dobyć« (1): á oni miáſthecżek dobyli [ceperunt viculus]/ y te ktorzy tám mieſzkáli opánowáli. Leop Num 21/32.

»mieszkać w miasteczku; mieszkający, mieszkanie w miasteczku« = habitare in viculo, in oppido morari Vulg; habitare in urbe, manere intra portas a. in villis PolAnt; habitare in oppido JanStat [szyk zmienny] (7; 1 : 1): Leop Num 21/25, Esth 9/19; BibRadz Deut 23/16; wroćił ſie do Ieruzálem/ po tym do Galileey/ á tám w Názáreth miáſthecżku mieſzkał BielKron 138v; BudBib Iudic 11/26 [2 r.], Esth 9/19; LatHar 79; SarnStat 237.

»miasteczka (A pl) najeździć« (1): iż czo pirwey pothaiemnie łupieſtwa cżynił, iuż więc iawnie pocął miaſtecka y miaſta naiezdzić y poſiadać. MiechGlab 65.

»miasteczko, w miasteczko nasadzać [= zaludnić]« = ponere castellum Mącz [szyk zmienny] (1 : 1): Mącz 309c; Ale zgołá maſz wáſzá kró: M. woynę z ſrogim [...] nieprzyiaćielem [...]: który [...]: to mieć chce [...]: áby w té miáſtá/ w té wśi/ w té miáſteczká Sáráceny náſadzał OrzJan 101.

»obegnać [= oblec] miasteczko« (1): Tegoż roku Soliman [...] obegnał miáſtecżko Gyns BielKron 190v.

»oblec miasteczko, w miasteczku; miasteczko było w oblężeniu« [szyk zmienny] (3 : 2; 1): BielKron [852]v, 248v, 309, 442; Iáko y ná on cżás gdy ono maſtecżko [!] Betulia było w ſrogim oblężeniu RejPos 213v; RejZwierc 200v.

»miasteczko obmurować, mury zaprawować; miasteczko (nie)murowane (a. omurowane)« = vicum munire a. muris circumdare; oppidum non muratum Vulg; castellum Mącz; urbs non murata PolAnt; castrum Calep [szyk zmienny] (1 : 1; 4): Leop 3.Reg 9/19, Esth 9/19; A przetoż rozeſłáli po wſzytkich gránicach y miáſteczkach Samáryiey/ [...] áby oſádźili wſzytki wierzchy gor/ á miáſteczká mury zápráwowáli BibRadz Iudith 4/3; Castellum, Miáſtecżko murowáne. Mącz 40a; BudBib Esth 9/19; Calep 170b.

»obstąpić [= oblec] miasteczko« (1): Gdy post fugatum hostem obstąpieł zołnierz miasteczko ActReg 58.

»miasteczko osadzić [ = umocnić strażą, zostawić załogę]« (1): wiele korzyśći nábráli y miaſt zdobywáli/ Durę (ktora ieſt głowá tego kſięſtwá) Iuliak/ Zytárdę/ Suſteryą/ Hinzberg/ y ine zamki y miáſtecżká/ y ſwymi oſádźili. BielKron 192.

»podać [= poddać] miasteczko« (1): á piątego dniá mieli mu iuż podáć miáſtecżko ono. RejZwierc 200v.

»miasteczko podwrocić (a. wywrocić) [= zburzyć]« [szyk zmienny] (2): Tedy rzekł do niego/ Y w tym ia wyſłuchałem ćiebie/ niepodwrocę miáſteczká [non subvertam civitatem] o ktore mię prośiſz. BibRadz Gen 19/21; StryjKron 315.

»miasteczko posieść (a. posiadać) [= zdobywać]« (2): MiechGlab 65; miáſtecżká y miáſtá y zamkow niemáło/ á ná wet y ſámo ſtolecżne [!] miáſto wźięto/ po siędźiono [oppida ... occupata]/ á obycżáymi y zabobonámi Tureckiemi záráżono. ModrzBaz 128.

»miasteczka pustoszyć (a. popustoszyć)« (2): Miáſteczká wáſze popuſtoſzę [dabo civitates vestras in desolationem] BibRadz Lev 28/31; BielKron 410v.

»miasteczko spalić (a. wypalić, a. miasteczka (pl) (po)palić)« [szyk zmienny] (18): MiechGlab 15; Z tamtąd ſię ruſzył do Gázy/ á iż Gázeńcżycy záwárli ſię przed nim/ thedy ie obległ/ á miaſthecżká okolicżne popalił [et succendit quae erant in circuitu civitatis Vulg] y łupy pobrał. BibRadz 1.Mach 11/61; á gdy przyſzli ná gránice Polſkie/ ſpalili Miedzyrzecż/ Cżáplin y inych kilko miáſtecżek/ tákież wśi ćiągnąc do Prus. BielKron 418, 192, 236v [2 r.], 392, 415, 417v (11); StryjKron 335, 350, 370, 717; ActReg 63.

»miasteczka (pl) wojować (a. zwojować)« [szyk zmienny] (2): BielKron 192v; Lecz iednák łupy wielkie y więźniow nábráli/ Wśi/ Miáſteczká/ wołośći/ wſzerz wzdłuż zwoiowáli. StryjKron 517.

»miasteczko, z miasteczka wybrać [= złupić]« [szyk zmienny] (4 : 1): zebráło ſie ich ná 40 tyſięcy dla łupu y ſwey woley wiele ſláchty y duchowieńſtwá poráziwſzy pobili/ tákie z zamkow miáſtecżek wiele wybráli y popalili BielKron 202v; Bacżąc to Krol Fráncuſki/ poſłał ku Boloniey/ ktorą był przed thym ſtráćił/ wybrał miaſteżká y wśi miedzy Kaletum á Bolonią BielKron 234, 236v, 392, 421v.

»miasteczko wyłupić« (2): Oppidum militibus diripiendum dedit, Pozwolił żołnierſtwu miáſteczká wyłupić/ to yeſt/ wſziſttek [!] plón/ łup korzyść ku ich pożytku obróćyć. Mącz 346c; StryjKron 627.

»z miasteczka wypędzać, wypędzony i wywołany; od miasteczka wygnać« (1 : 1; 1): ZAki waguiącé ſie/ a po ſwéy woléy biegáiącé z miaſt y z miáſtecżek roſkázuiemy wypędząć [!] [ex civitatibus et oppidis esse propellendos JanStat 224]. SarnStat 200; Téż Mieſczánie oboiéy ſtrony/ którzy z miaſt y z miáſteczek wypędzeni y wywołáni byli [de civitatibus vel oppidis expulsi vel banniti fuerent JanStat 883]/ álbo z nich wyſzli iáwnie álbo táiemnie/ máią bydź dopuſczeni: áby do ſwych maiętnośći przyſzli SarnStat 1103, 980.

»wywieść [= zbudować] miasteczko« (1): wywiodł też miáſtecżká [aedificavit quoque oppida] w Azoćie/ y w Filiſtym. Leop 2.Par 26/6.

»miasteczko wziąć, miasteczka (pl) pobrać« = capere villas PolAnt [szyk zmienny] (9 : 4): rozgromił ie poráźił y potopił drugie/ Miaſtecżko wźiął BielKron 202, 191v, 192 [2 r.], 226v, 228v, 308v, 359v, 378; Potym posłał Moiżeſz wypátrowáć Iazerá/ y pobráli miáſtecżká iego BudBib Num 21/32; ModrzBaz 128; StryjKron 315, 717.

»założyć miasteczko« [szyk zmienny] (6): BielKron 7v, 51, 251v, 321, 376v; y tám że był záłożył miáſthecżko nie dáleko Chełmá przezwiſkiem Reyowiec. RejZwierc Aaa.

»zawrzeć się [= w celach obronnych] na miasteczku« (1): Mieſzcżánie y grodzánie ktorzy w oblężeniu byli wiele rzecży doſtáli Tureckich pod mury/ kthorych ſie było záwárło dwánaśćie ſeth ná zámku y miáſtecżku BielKron 248.

»miasteczko zburzyć« [szyk zmienny] (3): miáſtecżko ktore był nowo Skánderbeg záłożył ieſzcże w nim ludzi niebyło/ Chinryl rzecżone/ zborzył w ćiągnieniu. BielKron 257, 306; StryjKron 370.

Wyrażenia: »miasteczko Dawidowe« = Betlejem [szyk 1 : 1] (2): RejPos 18v; Vrodźił ſię Zbáwićiel/ wiernym ku rádośći/ W Dawidowym miáſtecżku/ ták od nich ſłyſzeli. GrabowSet F3v.

»miasteczko krolewskie, Jego Miłości Krola« = miasteczko stanowiące osobisty majątek krola, krolewszczyzna; oppidum regium a. domini regis JanStat (7 : 1): ComCrac 12; BielKron 376; W domv vcczywego Pana Grzegorza lęgy Solthiſſa Prziſſęsnego á Mieſſczanyna Miaſteczka Kroliewſkiego Koſſczerzyny [pan Jan Lubocki zeznał] ZapKościer 1587/70v; SKázuiemy/ áby [...] we wſzyſtkich mieśćiéch y miáſteczkách Królewſkich y pánów Duchownych y Swietckich/ nie ſąd mieyſcki/ ále Ziemſki y Polſki był chowan y ſądzan. SarnStat 655, 428, 617, 971, 1101.

»miasteczko małe (a. maluśkie)« [szyk 7 : 3] (10): Oppidulum, Ein klein ſtetlein. Myáſteczko máłuſkye Murm 26; GroicPorz k; BielKron 12, 81v, 140v, 316; BielSat Cv; BielRozm 16; ále téż po miáſteczkách więtſzych y mnieyſzych [in oppidis minoribus JanStat 224] niech Bákáłarze będą SarnStat 199; Item Przedmieſczánié ná przedmieśćiu mieſzkáiący máią ſie ſkłádáć/ ták iáko niżéy opiſano będźie. Item/ miáſtecżká álbo wśi mnieyſzé Opáćié Kláſztorné/ etć. SarnStat 972.

»od miasteczka do miasteczka; z miasteczka do miasteczka; od jednego miasteczka do drugiego« = castellatim Calep (1; 1; 1): iátz iuż dla dlugoſcij opuſſcżę ijné naſſego milégo pana cieſſkoſcij/ ktoré od ſiedḿ lát pocżąwſſy cirpiál/ aż gdy z miáſtecżka do miáſtecżka biegaiątz kázál OpecŻyw 35v; LibMal 1547/125; Calep 170b.

»upadek miasteczka« (1): IVdyth [...]. Widząc bliſki vpadek miáſtecżká onego/ Szłá do woyſká y ſcięłá Hetmáná ſrogiego. RejZwierz 44.

»miasteczko na prawie niemieckim zasadzone« (1): APpellácya w Kroleſtwie Polſkim z Miaſt y z Miáſteczek/ ná Práwie Niemieckim záſádzonych/ przodkiem idźie do Práwá wyſzſzego GroicPorz bbv.

Zestawienie: »rajca miasteczka« = consul oppidi JanStat [szyk 2 : 2] (4): Isze my szraczczamy myasteczka ostrovyey sztbovaryszmy [!] naszemy nyeyalyszmy Iana nyeszythka myesczenyna ostrowskyego o szadny gvalth ZapWar 1507 nr 1982; SarnStat 275, 971, 1229.
Szeregi: »miasto, (i, a(l)bo, a) miasteczko« = civitas, (et, vel, seu) oppidum JanStat, JanPrzyw; civitas et castellumVulg [szyk 90 : 2] (92): MiechGlab 65; ComCrac 12; ConPiotr 30v, 31 [2 r.]; iákoż moim baczenim niewiem by inne ſądowne Lawnicze mieyſtce było/ s ktorego by ſobie inne Miáſtá y Miáſtecżká kſtałt y wzor ku náſládowániu mogły bráć/ iáko s Krákowſkiego GroicPorz C2v, bbv [2 r.], dd4, bhv; Y Stáło ſie ieſt potym/ że Iezus chodził po miáſtach/ y miáſtecżkach/ vcżąc y opowiádáiąc Kroleſtwo Boże Leop Luc 8/1; BibRadz 2.Par 19/5; O Miáſthách y o miáſtecżkach kthore ſą nád Renem BielKron 285; A ſtąd odnośićie tęn pożytek/ iż wáſze miáſtá/ miáſteczká niſczeią GórnRozm L3v; WujNT Luc 8/1, 13/22; SarnStat 200 [2 r.], 268, 270 [3 r.], 271 [3 r.], 275 [2 r.] (76). [Ponadto w połączeniach szeregowych 63 r.; w połączeniu niewspółrzędnym 1 r.].

»miasteczko i sioło« (1): popaliwſzy Miáſtecżká y ſziołá z folwárkámi/ wroćili ſię bez odporu do ſwych ſtron. StryjKron 335. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»(tak, jako) miasteczko, (i, albo, takież, także, jako (i)) wieś (a. wioska); miasteczko ze wsią« = oppidum et (aut, ac) villa Vulg, JanStat; vicus et ager Mącz; oppidum, (vel, et) pagus Modrz; castellum villaque, villa et vicus Vulg [szyk 22 : 21] (42; 1): MiechGlab 15, 40; LibLeg 6/118; LibMal 1547/125 [2 r.]; Diar 90; Bo y wedle Práwá/ kthoreby Miáſto w ktorey Prowincyey było głownieyſze y przednieyſze/ to ma być głową Praw innym Miáſtheczkom y Wśiam. GroicPorz bbv, B4, k; Zdobywał thedy lud Iſráelſki wſſyſtkie miáſtá Ammorreyſkie/ y mieſzkáli wnych: iáko w Heſebon y w miáſtecżkach y w wieſkach iego. Leop Num 21/25, Esth 9/19; BielKron 214, 234, 236v, 286v, 308v (12); Mącz 74b; BudBib Esth 9/19; BialKaz H3v; ModrzBaz 4, 100, 103v, 117, 117v; SkarŻyw 211; ReszHoz 131; Calep 1121b; GostGosp 40; WujNT Mar 6/36, Luc 9/12; SarnStat 265, 757, 847, 972, 1090; PowodPr 74. [Ponadto w połączeniach szeregowych 63 r.; w przeciwstawieniach 8 r.; w połączeniach niewspółrzędnych 5 r.].

»zamek, (i, a, a(l)bo) miasteczko; zamek z miasteczkiem« = castrum et oppidum JanStat [szyk 18 : 11] (28; 1): MurzNT 67v marg, 203v marg; KrowObr 31; dał Opolſkiemu Kſiążęćiu [...] zyemię Wieluńſką/ ze wſzytkimi zamki tymi y miáſtecżki w Krákowſkiey zyemi/ Holſztyn/ Bobolice/ Krzepice BielKron 377, 192, 202v, 236v, 248, 248v [2 r.] (20); Praesidia disponere, Rozłożić po miáſteczkách álbo zamcech żołnierze. Mącz 310d; KwiatOpis C3v; StryjKron 295; SarnStat 1073, 1091; KlonFlis G3v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 31 r.; w połączeniach niewspółrzędnych lub w różnych członach zdania złożonego 4 r.].

Wyrażenie przyimkowe: »za miasteczko« (1): A viąwſzy ślepego rękę/ odwiodł go precz zá miáſteczko [extra vicum] WujNT Mar 8/23.
W przen [czego] (1): WSzedłeś dźiś do nikcżemnego miáſtecżká duſze y ćiáłá niego/ o nawdźięcżnieyſzy gośćiu wiernych twoich LatHar 237.
a. W Starym Testamencie garnizon wojskowy wraz z magazynem broni (tu: rydwanów wojennych) (1): A wſſyſtkie miáſtecżká kthore kniemu przyſluſzáły/ á beły bez muru/ obmurował: ták że y miáſtecżká wozom [niunivit, et civitates curruum] Leop 3.Reg 9/19.

Synonim: 2. grodek.

Cf [MIASTKO], MIEŚCINA

MM