[zaloguj się]
[pdf]

MIEDŹ (181) sb f

miedź (12), miédź (5) (Cn e pochylone); miedź Mącz (11); miédź PudłFr; miedź : miédź SarnStat (1 : 5). ◊ miedź-.

Fleksja
sg
N miédź
G miedźi
D miedźi
A miédź
I miedzią
L miedzi

sg N miédź (42). ◊ G miedźi (77). ◊ D miedźi (4). ◊ A miédź (27). ◊ I miedzią (18) [w tym: -ąm (1)]. ◊ L miedzi (13).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Miedź lub jeden z jej stopów (jak np. brąz, mosiądz, spiż); aes Murm, BartBydg, Mącz, Cn; cuprum Mymer1, BartBydg, Calep, Cn; aenum Mącz (180): Aes. Kupfer ader glockenſpeis. Myedz. Murm 124; Mymer1 5v; grinſzpan ktory ieſt rdza z miedzi/ z miodem z oliwą á z woſkiem zmieſzany/ [...] rany ſmrodliwe goij FalZioł III 40b; á tak Miedz była nadroſſza, á złoto j ſrebro dla niepożitku zamiatano, Ale teraz obycżaiem przeciwnym leży miedz, á złoto w wielkiey czci y w wadze. FalZioł IV 52b, +8a, III 34c, IV 48c [2 r.], d [4 r.J, 52b [2 r.], 58b, V 15; MiechGlab *5; KłosAlg G4 [3 r.], Hv [2 r.], H2v; RejRozpr Av; RejWiz 2, 8, 147, 167v; A ſlupy miedziáne/ kthore były w kośćiele Páńſkim/ y podſtáwki/ y Morze miedziáne ktore było w domv Páńſkim/ potłukłi Cháldeycżykowie/ y záwieżli wſſyſtkę miedż do Bábiłonu. Leop 4.Reg 25/13, 3.Reg 7/14 [2 r.], 16, 4.Reg 25/16, 1.Par 18/8, Dan 10/6, 2.Tim 4/14; RejZwierz 84v, 112v [2 r,]; BibRadz 2.Reg 8/8, Iob 28/2, Ier 52/17, 20, 22; BielKron 26, 33v [3 r.], 35v, 111, 262, 408v, 454v, 460v; Ahenarius faber. Kotlars ten który miedzią robi. Mącz 4c, d, 5a [2 r.], 6b, 59c, 65c (14); SienLek 94v, Yyy [2 r.]; Pátrzay iedno Złotniká iák ſobie vgadza/ Do grzywny Srebrá/ Miedźi trzy łoty przyſádza; BielSat Cv; BielSpr 57; WujJud 46; Bo Iehowa Bog twoy wiedzie ćię [...] do ziemie wktorey (miáſto) kámieniá żelázo/ á z ktorey gor kopáć będzieſz miedz. BudBib Deut 8/9, Ex 38/2, 4, 5, 6, 4.Reg 16/14, Eccli 50/3, Bar 5/34; CzechEp 234; KochPam 80; PudłFr 7, 71; BielRozm 16; AEro ‒ Miedzią nacriwam. Calep 36b, 36a, b [2 r.], 278b; WujNT 479; SarnStat 283 [2 r.], 283 żp, 959 [2 r.], 1131 [2 r.], 1310; CiekPotrŚredz )?(4.

W połączeniach szeregowych (34): BartBydg 38b; ym złoto na cżirwieńſze tym nalepſze/ ieſt cięſzkie ſowicie niżli Srebro/ niż Miedz/ y niżli Czena FalZioł III 34b; MiechGlab [88]; Leop Ex 31/4, 35/32; BibRadz Ex 31/4, 35/5; BielKron 33, 47, 70v, 77, 287 (8); Auraria, Argentaria, AEraria, in quibus Aurum, Argentum, et AEs effoditur, Grubá álbo mieiſce gdzie złoto/ ſrebro/ miedź kopáyą. Mącz 125a, 4d [2 r.], 219b; RejAp 151; GórnDworz Ee5, Ee7v; RejZwierc 60; BudBib b3, Ex 24/3, 2.Par 2/7; SkarŻyw 502 [2 r.], 503; LatHar +4; A kupcy źiemſcy płákáć będą y nárzekáć nád nią: iż towárow ich żaden więcey nie kupi/ towáru złotá y śrebrá y kámienia drogiego/ y pereł/ y biśioru/ y purpury/ y iedwabiu/ y kármázynu/ y wſzelkiego drzewá Thyinowego/ ywſzelkiego naczynia Słoniowego/ y wſzelkiego naczynia z kámienia koſztownego/ y z miedźi/ y z żelázá/ y z mármoru WujNT Apoc 18/12; SarnStat 966; SkarKaz 454a; GosłCast 45.

W porownaniach (6): PatKaz III 147v; Koſći iego ſą mocne iáko miedź BibRadz Iob 40/13, Is 48/4; chytrość náſtrzępiona iáko ſmálc ná miedźi RejZwierc 240v; GDybych mowił ięzykámi ludzkimi y ánielſkimi/ á miłośći-bych nie miał; sſtałem ſię iáko miedź brząkáiąca/ ábo cymbał brzmiący. WujNT 1.Cor 13/1; weźmie ćiáło mocne iáko żelázo/ trwáłe iáko miedź ábo złoto SkarKaz 205a. [Cf W przen RejAp, BudNT, WujNT],

W charakterystycznych połączeniach: miedź czerwonawa, łsniąca, pozłocona, rozpalona, rozpuszczona, roztopiona, wolna; miedzi pełny (2), przysada, twardość; bałwan z miedzi, korona, kwartniczek, naczynie (2), ołtarz, rdza (2), rurka; pleśn na miedzi, rdza (3), smalc; ćwiczony około miedzi; dystylować z miedzi, (u)działać (działany) (3), kować (2), palić, sprawowanie uczynić (uczynion, poczyniony) (7), ulać (odlać, ulany, wylany) (8); czynić miedź, farbować, kopać (3), pocierać, poświącać, pozłocić, przywieźć (zawieźć, przywozić, wożący) (4), rozpuszczać, sprawować, zanieść (przynieść, przynosić) (3), zlewać; miedzią okowany, okrywać (nakrywać, nakryty) (3), powlec (2), robić (2); z miedzią jeździć, zmieszany (2); robić (robota) na miedzi (3), wyrzezać; w miedzi lać.

Wyrażenie: »miedź palona« = składnik leku (1): wezmi kwiatkow pomagranaty (z apteki) Aloepaticum. Sanguis draconis/ [...] Eris vſti/ to ieſt miedzy paloney z apteki FalZioł V 100v.
Zestawienie: »koryncka miedź« = stop miedzi ze złotem i srebrem (1): Corinthius, Ut Corinthium aes, Korincka miedź. Mącz 65c.
Szeregi: »miedź, kontryfał« (1): Bo áza máło czyni złego wſzyſtkiey Koronie tęn/ [...] kto w kąćie śiedząc falſzywą z miedzi/ z contryfału/ y z czego inſżego kuię [!] Menicę/ Talery/ Czerwone złote? GórnRozm C4v.

»kupr i (albo) miedź« (2): Chalcitis, Kamiéń miedziány z którego Kupr y miedź czinią. Mącz 50d; Calep 36b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»miedź abo (i) mosiądz« [szyk 2:1] (3): CzechEp 233 [2 r.]; Trzebáby ſztukę vkázáć w tym niepoſpolitą/ Iákoby przemowić chćiáłá/ vcżynić twarz litą. Z bládłego mośiądzu/ ábo z miedźi cżerwonáwey KlonŻal D3. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.; w połączeniach niewspółrzędnych 4 r.].

»srebro, (albo) miedź« [szyk 2:1] (3): BielKron 35v marg; Calep 36a; á wſzákże żeby zá ten ołów nic inégo do Korony nie przywoźili/ iedno śrebro/ álbo miédź pretio aequiualenti wywieźionému ołowowi. SarnStat 1234. [Ponadto w polączeniach szeregowych 22 r.; w przeciwstawieniach 5 r.; w połączeniach niewspółrzędnych lub w różnych członach zdania złożonego 5 r,].

»miedź a (abo) złoto; miedź ze złotem« (2;4): Tám to był wielki ſłup vcżynił ku chwale Słońcu [..,] z miedzi á ze złotá BielKron 26v, 269v; SkarKaz 205a. [Ponadto w połączeniach szeregowych 23 r.; w przeciwstawieniach 9 r.; w połączeniach niewspółrzędnych lub w różnych członach zdania złożonego 6 r.].

»żelazo, (i, a, ani) miedź« = ferrum et aes PolAnt [szyk 6:4] (10): Alexander [...] wſzitki ſwe rzemieſlniki obeſłał y roſkazał im rozmaite obrazi dete [!] zmiedzi y z żelaza działać BielŻyw 158; RejKup o7v; HistAl Iv; RejWiz 91; Leop Ier 15/12; Mącz 395d; miedźi lepak y żelázu wagi niemáſz/ bo (tego) ieſt mnoſtwo. BudBib 1.Par 22/14, Deut 33/25, 1.Par 22/3, Ier 15/12. [Ponadto w połączeniach szeregowych 14 r.; w połączeniach niewspółędnych lub w różnych członach zdania złożonego 5 r.].

W przen (7): Bo mi owo rzecż dziwna iáko Dawid wołał/ Mowiąc Pánu/ żeś z miedźi ty niebá pokował. RejWiz 147; RejAp 19; gdj dobry bránt s ſobą ze ſrebrá [tj. prawdziwą cnotę] przynieſieſz/ iuż go tám będzie łácniey przyzłoćić y przyfarbowáć. Ale ieſli s ſzcżyrą miedzią tám przyiedzyeſz/ thákże też záſię z miedzią do domu poiedzyeſz. RejZwierc 17v, 17v; Choćbym ięzykámi cżłowiecżemi mowił y án-ielſkiemi/ á miłośći niemam/ zoſtałem miedzią brzmiącą/ álbo cymbałem dzwoniącym. BudNT 1.Cor 13/2; WujNT 610 marg.
a. Przedmioty zrobione z miedzi (7): abowiem pierwey miedzią ziemię rito FalZioł IV 52b.

W połączeniach szeregowych (3): Naprzoth wziąla ſſchati. y Chusti Biale. [...] Item Czeny wſſiſtek Schimbank. Item myedzy. moſſiądzv. y ynſchego wſſiſtkiego domoſtwa. ZapMaz V S 2/332v; KrowObr 110; to nie może być/ áby tego Bogá [...] ći prawdźiwie chwalić iáko przyſtoi mogli/ ktorzy drzewo/ kámienie/ miedź/ śrebro y złoto w takiey vcżćiwośći máią/ że im to co Bożego ieſt/ cáłuiąc ie y przed nimi klękáiąc/ przywłaſzcżáią. CzechEp 87.

α. Pieniądze miedziane, też pieniądze w ogóle (3): że wedle dwunaśći tablic vſtáwy/ káżdą krzywdę piąćią á dwudźieſtą grzywien miedźi opráwowano ModrzBaz 79; [Płać duszą, bo tu nie przyjmują miedzi. OtwinErot 94].

W połączeniach szeregowych (2): Nienabywáicie ſobie ani złota/ ani ſrebra/ ani miedźi wpaſy waſze ani mantići na drogę MurzNT Matth 10/9; BibRadz Matth 10/9.

2. Ruda (4): Metallum, Wſzeláka miedź álbo máteria którą w źiemi kopáyą/ yáko yeſt kruſzec złoto śrebro/ miedź/ ołów. Mącz 219b.

Cf [MIEDZIOŻOŁTY]

MM