Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: MISTERSTWO

Następne hasło: MISTR »

MISTERYJUM (11) sb n

e jasne.

my- (10), mi- (1).

Fleksja

	pl
N	misteryjå
inne	sg indecl - misteryjum

sg indecl misteryjum (9). ◊ pl N misteryjå (2); å (1), -(a) (1).

Sł stp, Cn brak, Linde bez cytatu: mysteryum.

Znaczenia

To, co nie jest do ogarnięcia rozumem, tajemnica; tu o tajemnicach boskich (11)
- a. Sakrament (2)
- b. W odniesieniu do religii chrześcijańskiej: Tajemnica pochodzenia niektórych obrzędow i zwyczajów, możliwe również niektóre obrzędy i zwyczaje nie wiadomo skąd pochodzące i przez kogo nakazane, trwające zwyczajowo, np. klękanie przy odmawianiu modlitwy, także zawarte w Piśmie św., podane przez Apostołów i Słowo boże, trudne do ogarnięcia rozumem ludzkim prawdy dotyczące wiary (1)

To, co nie jest do ogarnięcia rozumem, tajemnica; tu o tajemnicach boskich [mysterium – skrytość BartBydg; – tajemnica Mącz 240b; mysteria – tajemnice boskie Calep; tajemnica – mysterium Cn] (11): gdzie mowił abſolute/ tho ieſt ogołem/ o iednym Bogu wierzy że ieden ieſth w Iſtnośći. A gdzie záſię o trzech/ wierzy też że ſą trzy perſony. [...] A to wſzytko gdy chcze iednym ſłowem wyrzec to Myſterium/ tym ſłowem TRINITAS názywa SarnUzn B3; krzyżem ś. żegnáć ſię każą/ [...] y powiádáią záraz iákie ſą miſteria w tym to zbáwiennym znáku ReszList 167.

W przeciwstawieniu: »misteryjum ... rozum« (1): że zá thą ſpráwą w wierze nie będzie iuż żadnego MYSTERIVM trzebá/ iedno rozumu potrzebá ſámego będzie/ á ocżu y vſzu mięśnych SarnUzn H5.

Wyrażenia: »misteryjum Pisma [św.]« (1): wiele ich ieſt ktorzy niewiedzą tey táiemnice álbo myſterium piſmá/ ktore ieſt práwie klucżem do zamkow wſzytkiego piſmá ſwiętego SarnUzn F4.

»misteryjum znajomości Boga« (1): Powołáni ieſteſcie/ práwi/ ku vznániu TAIEMNICE BOGA, y Oycá y Syná/ [...] Bo názwawſzy to Myſterium znáiomośći mowi/ Bogá/ y przydáie wykład/ y Oycá/ y Syná. SarnUzn Gv.

Szereg: »tajemnice albo misteryjum« (1): SarnUzn F4 cf »misteryjum Pisma [św.]«.

W przen [S. Orzechowski w swojej koncepcji teokratycznego państwa o programie naprawy Rzeczypospolitej] (3): Vobis datum est nosse mysterium Regni Dei, ceteris in parabolis. Mówić o Exekucyéy/ to ieſt/ o napráwie y o poſtánowieniu Króleſtwá Polſkié^go Krześćijańſkiego/ ieſt wielkié Myſterium. Pewnie to wiédz/ że to Myſteriu^m, przy Kápłaniéch tylko ſámych ieſt OrzQuin F3v.

Szereg: »misteryjum, to jest skryta tajemnica« (1): o którym Myſterium, to ieſt/ o ſkrytéy táiemnicy/ gdy wy Láikowie mówićie/ Parabolas mówićie/ báśni mówićie OrzQuin F3v.

a. Sakrament (2): Myſterium. KuczbKat 105 marg.

Szereg:»misteryjum, to jest tajemnica« (1): v Láćińſkich Oycow [...] to imię Sákráment/ rzecż nieiáką świętą/ y która śie w ſkrytośći tái znácży: iáko też Grekowie tęż rzecż znácżąc/ onego ſłowá Myſterium (to ieſt Táiemnicá) vżywáli. KuczbKat 105.

b. W odniesieniu do religii chrześcijańskiej: Tajemnica pochodzenia niektórych obrzędow i zwyczajów, możliwe również niektóre obrzędy i zwyczaje nie wiadomo skąd pochodzące i przez kogo nakazane, trwające zwyczajowo, np. klękanie przy odmawianiu modlitwy, także zawarte w Piśmie św., podane przez Apostołów i Słowo boże, trudne do ogarnięcia rozumem ludzkim prawdy dotyczące wiary (1): Abowyem ſą ſpráwy á obrzędy nyektore od czaſow Apoſtolſkich po wſſyſtkim krzeſciyáńſtwye trwáyące: ktore yáko poſtáwą á nyeyákim ſpoſobem ćýáłá ſpráwowáne bywáyą/ ták też vżywánim á vkazánim wyęcey niżli piſmem álbo vſtną náuką ſą podáne. A nyektore ſnadź áni wypiſáne/ áni wymowyone być mogą. [...] A iż ma w ſobye tákye ſpráwy álbo obrzędy zakon krzeſciyáńſki/ ktore po Grecku y Láćinnicy zową myſteria / okázuye ſye z onego/ co Páweł ſwyęty Koryntczykom piſſe: Będę ſye modlił duchem/ będę y myſlą [1. Cor 14/15], KromRom II h2v.

Synonimy: skrytość, tajemnica.