[zaloguj się]
[pdf]

MNISZKA (144) sb f

Fleksja
sg pl
N mniszka mniszki
G mniszki mniszek
D mniszce mniszkåm, mniszkóm
A mniszkę mniszki
I mniszką mniszkami
L mniszkåch

sg N mniszka (22). ◊ G mniszki (7). ◊ D mniszce (3). ◊ A mniszkę (8). ◊ I mniszką (7). ◊ pl N mniszki (26). ◊ G mniszek (19). ◊ D mniszkåm (8), mniszkóm (7); -åm WujJud (4), -óm BielKron, WujNT, SarnStat, -åm : -óm KrowObr (4:4); ~ -óm (1), -(o)m (6). ◊ A mniszki (24). ◊ I mniszkami (8); -ami (7), -(a)mi (1). ◊ L mniszkåch (5).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII w.

1. Zakonnica; kobieta, która nie wychodzi za mąż i żyje w społeczności klasztornej wg ustalonej reguły; monacha Murm, Mymer1, Cn; ascetria, Deo consecrata, femina regularis, monialis, nonna, sacra virgo, sanctimonialis Cn (124): Murm 173; Monacha. Nonne. Mniſzka. Mymer1 9v; ſwoię nową Regułę wymyſliłá [św. Klara] [...] s ktorą Regułą/ ſámá ſiebie/ y s ſwymi ſioſthrámi inſzymi Mniſſkámi/ poddáłá ſie Mnichom Minorytom w náukę y w ćwitzenie. KrowObr 135v; O Swięceniu Mniſzek Papieskich. KrowObr 148 żp, 143v, 147v [3 r.], 148 marg, 148v [3 r.], 150 marg (17); RejWiz 38v marg, Cc7; UstPraw G4v [2 r.]; (nagł) Mniſzki. (–) Y Coż wżdy nam ták krzywy/ vbogye dzyewecżki/ Ze ie w klozye chowamy/ by błędne owiecżki. RejZwierz 104v; Vſtáwił theż áby żadna mniſzká nie miáłá poświęconego welum/ áżby cżterdzyeśći lat w cżyſtośći żyłá. BielKron 161; Ten tho był Biſkup w Skále mniſzkę z klaſztorá wziął/ mieſzkał ſnią iáko z miłośnicą BielKron 363v, 203v, 324 [2 r.], 371 [3 r.], 428; Sanctimoniales dicuntur, Mnyſzki/ zakonniczki. Mącz 367a; GórnDworz B3v; Niemiáłá tá woley nigdy mniſzką być SkarŻyw [197]; ále iednę ktemu przywiodł/ iſz świátem wzgárdziwſzy Mniſzką zoſtáłá SkarŻyw 200, 99, 100, 225, 279, 454 (10); StryjKron 406 [2 r.]; piſał [Luter] nie ná ten cżás kiedy w kośćiele BOżym trwał/ ále potym iáko v Mniſzki w łonie táiemnice Lucyperowe przecżytał. ReszPrz 55; BielSjem 11; WujNT 200, 201, 416 [2 r.]; Téż Sól báłwánowa/ która bywa dawána Mniſzkóm do Wrocłáwiá/ y ſól do zamków królewſkich/ bądź w báłwánách/ bądź miáłka/ nie ma bydź kłádźiona ná liczbę. SarnStat 378, 208 [6 r.], 209 [5 r.], 1310.

W połączeniu z imieniem (3): ten [papież] Henryká ſzoſtego koronował ná Ceſárſtwo/ y on mu mniſzkę Konſtáncyą dał corę krolá Sycyliyſkiego zá małżonkę. BielKron 182, 183v marg; ktore [modlitwy] przypiſano S. oney Swedſkiey Kśiężnie y wdowie/ á potym Mniſzce Brygidzie LatHar 287.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy miejscowej (1): Mniſzki Witowſkie v Piotrkowá poſiekli okrom trzech ktore były w lás vćiekły BielKron 360v.

W połączeniu z wyrażeniem przyimkowym z + G od nazwy miejscowej (2): Przyczyniał się tez Pan Hetman za mniszkami z Zwierzynca szkod eich [!] pokazuiąc ActReg 26, 25.

W połączeniach szeregowych (12): Tákże też y kápłan/ mnich/ mniſzká/ gdyż Bogu czyſtość ſlubili/ w małżeńſtwo ine wſtępić nyemogą. KromRozm I C2v, C, C2v; KrowObr 75v, 129v, 151 [2 r.], 155v; przed ktorymi [zbuntowanymi chłopami] nie mogł być przeſpiecżny żaden Pan/ Zyemiáni/ Biſkup/ Kápłan/ Mnich/ Mniſzki BielKron 202; RejAp 152; WujJud 212v; SkarŻyw 57.

W przeciwstawieniu: »na swobodzie ... jako mniszka« (1): Wolałabych na ſwobodzie Czaſem ſiedziecz y ogłodzie Niż w roskoſzy iako mniſzka RejJóz C8v.

W porównaniach (2): RejWiz 23v; Ma też cnotá/ wſtydliwość/ ſwoię towárzyſzkę/ Ktorą dobrze zámyka/ by w Klaſztorze Mniſzkę. BielSat D3.

W charakterystycznym połączeniu: mniszki papieskie.

Zwroty: »mniszki fundować« (3): Márek S. w Egipćie Mnichy y Mniſzki fundował. WujNT Aaaaav, 125 marg, Zzzzz4v.

»mniszkę postrzygać; strzyżenie mniszek« (1;1): Vſtáwił theż áby mniſzki nie poſtrzygano áż w XXV leciech w klaſztorzech BielKron 150; RejAp 152.

»mniszki święcić; mniszka poświęcona« (2;1): IZ ſie teſz nie mnieyſze bluznierſtwo imieniá Bożego dzieie/ kiedy Mniſſki Swięćićie/ to ieſt/ ſſalićie y błaznićie. KrowObr 147v, Ss3v; włożyłá ná ſię zakonną záślubionych iuſz Bogu pánienek/ kápicę: áby ſię tym wymowić iáko mniſzká poświęcona mogłá. SkarŻyw 510.

Wyrażenie: »klasztor mniszek« (2): Kośćiołow tám znamienitych doſyć/ iedennaśćie kośćiołow Kánonikow/ Dwánaśćie klaſztorow mnichow/ dzieſięć klaſztorow mniſzek/ dziewiętnaśćie kośćiołow fárnych BielKron 285v; GórnDworz Q2v.
Szeregi: »klasztory i mniszki« (1): [Chrystus] przyſzedł ze Mſzą/ zbierzmowánim/ [...] z vżywánim Sákrámentu pod iedną oſobą/ zklaſztorámi y mniſzkámi y pánieńſkiey cżyſtośći chowánim ecr. SkarŻyw 520.

»(ani) mnich, (ani, a(l)bo, i) mniszka; mnich z mniszką« [szyk 23:3] (25; 1): KrowObr 136v [2 r.], 143v [3 r.], 150v, 155v, 158 (9); RejZwierz bb; á thegom záſię niechciał/ co on o mniſzkach/ ábo o mnichach mowi/ bo theraz máią kſięża ták wiele prażniku/ iż go przyſparzáć im nammiey nie trzebá GórnDworz B3v; KuczbKat 290; WujJud 210 [2 r.], 212v, L17; StryjKron 406; porzućili Mniſzy y Mniſzki kapice/ Kſięża Rewerendy/ wiárę/ wſtyd/ boiaźń wſzeláką złamawſzy ReszPrz 73; WujNT 125 marg, 782, Aaaaav, Zzzzz4v, Aaaaaav [2 r.]; SkarKaz 418b [2 r.].

»zakonnicy i mniszki« (1): ták ſrodze Kátholiki dręcżył/ iſz śmiał Zakonniki y Mniſzki iáwnie obnáżone/ v pręgierzá bić. SkarŻyw 58.

Wyrażenia przyimkowe: »od mniszek« = z żeńskiego klasztoru (1): Datá z Buſká od mniſzek po ſwiętym Gáwle we wtorek. 1567. RejZwierc 210v.

»u mniszek« = przy klasztorze żeńskim (1): [Piotr Duńczyk] ſiedḿdzieſiąt kośćiołow w Polſzcze zmurowáć dał [...] w Normbergu v mniſzek BielKron 354v.

Przen: Kościół i klasztor mniszek [pl] (1): [Piotr Duńczyk] ſiedḿdzieſiąt kośćiołow w Polſzcze zmurowáć dał [...] w Láwinie/ dwá/ mniſzki y fárę BielKron 354v.
2. Kapłanka, kobieta spełniająca czynności kultowe w służbie jakiegoś bóstwa starożytnego; vestalis Mącz; sacerdotissa Calep (20): gdy co myał mowić/ ták tho myał ná bacżenyu yákoby przed ſámym bogyem Iowiſſem álbo Weſtą/ ktora byłá zá boginyą v mniſſek w Rzymye. GliczKsiąż E; gdy [żony przeciwnika] nie mogły po poraſce łáſki they v Máryuſá vprośić áby w klaſztorzech zá mniſzki ſłużebne mieſzkáły BielKron 130, 102v; Maxima vestalis, Naywiętſza miedzy mniſzkámi/ opácichá. Mącz 212a; Piatrix [...] Popini álbo mniſzká która ocziściáłá ludzie od wyſtępów w pogáńſtwie. Mącz 301d; Pythia, Mniſzká álbo bogini wieſzcza od bogá Apolineſá nádchniona. Mącz 334b, 50b, 212a; BielSpr 44v; Sacerdos – Kſiądz. Sacerdotissa – Mniſzka. Calep 936b.

mniszka czyja [w tym: G sb (4), ai poss (1)] (5): Thyas, sacrificula, Mniſzká álbo popowa bogá Bacchuſá. Mącz 455b, 22c, 465c. Cf Wyrażenie.

W połączeniu z imieniem (1): (marg) Tucia mniſzká. (–) Tucia dzyewká zakonna boginiey Weſty byłá pomowiona o wzruſzenie ſwego zakoná dzyewicżego BielKron 25.

W połączeniu szeregowym (2): vſtáwili [Rzymianie] krolá kościelnych ſpraw/ to ieſt Biſkupá ktorym napirwey był Mámmius Pápiryus/ ktory áby tylko Wieſzcżkom/ Mniſzkom/ á Kápłanom roſkázował. BielKron 104v; Mącz 489d.

Wyrażenie: »mniszka boginiej Westy (a. Vestae), zakonu Wenery« = kapłanka (2;1): A gdy obacżył iż ſie nań zmowili Rycerze/ poiął mniſzkę boginiej Weſty BielKron 151; Był też w tym mieśćie [w Koryncie] kośćioł pogáńſkiey bogini Wenery/ w ktorym około tyſiącá mniſzek mieſzkáło zakonu Wenery. BielKron 272v; Vestalis, Mniſzká/ xiéni álbo popowa tey Boginiey Veſtae. Mącz 489d.
Szereg: »(tak) mniszki i (jako) kapłani« (2): BielKron 99v; gdyż tho v nich [u Rzymian] ty święte rzecży s Kośćiołá nigdy niewychadzáły z Mniſzkámi y s Kápłany. BielSpr 44v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

Synonimy: 1. klepka, zakonnica, zakonniczka; 2. kapłanka, ksieni, popini, popowa.

JB