[zaloguj się]
[pdf]

ROBOTNIK (231) sb m

Oba o jasne.

Fleksja
sg pl
N robotnik robotnicy
G robotnika robotników
D robotnikowi robotnikóm, robotnikum
A robotnika robotniki, robotnik(o)w
I robotnikiem robotniki, robotnikami
L robotniku robotnikach
V robotniku robotnicy

sg N robotnik (35). ◊ G robotnika (11). ◊ D robotnikowi (16). ◊ A robotnika (8). ◊ I robotnikiem (10); -em (1), -(e)m (9). ◊ L robotniku (1). ◊ V robotniku (2). ◊ pl N robotnicy (31). ◊ G robotników (40); -ów (6), -(o)w (34). ◊ D robotnikóm (23), robotnikum (1) MurzNT; ~ -óm (4), -(o)m (19). ◊ A robotniki (30), robotnik(o)w (1); -i: -(o)w GrabPospR (1:1). ◊ I robotniki (9), robotnikami (1) WujNT. ◊ L robotnikach (6); -ach (3) MurzNT, WujNT (2), -åch (2) OrzJan, PowodPr, -(a)ch (1). ◊ V robotnicy (6).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

Człowiek pracujący fizycznie, zwłaszcza zarobkowo, w tym pracownik najemny i chłop pańszczyźniany (231): ZapWar 1512 nr 2141, nr 2142, nr 2143; OpecŻyw 30; Opifex, eyn handtwercks man ader werck macher. Robotnik. Faber, omnis artifex qui labore corporis aliquid artificium facit Murm 180; Opifex. Wergmacher. Robotnik. Mymer1 14, 35; BartBydg 102b; Przeklety [!] kto broni zapłaty robotnikowi albo vciąża nędznika BielŻyw 100; Pierſi koſmate y poroſłe vkazuią cżłowieka mądrego, ale ku nauce trudnego, ktory theż bywa robotnik ſwiebodny/ poſłużny/ ale pſotliwy. GlabGad P4v, N6; BierRozm 3; Odłożyłem 5 1/2 mrc. na 20. robotnikow KłosAlg Gv; Diar 72; GliczKsiąż K3v; Leop 2.Par 2 arg, Eccli 34/27; RejZwierz 14v; Y roſkażał robotnikom [ad facientes opera]/ áby pobudowáli kwádratem mury BibRadz 1.Mach 10/11, 1.Esdr 3/9, Matth 21/33, 34 [2 r.], 35, 38, 40, 41; Spoſobił tedy Sálomon wſzytki robotniki/ ktorych było w licżbie ſto y pięćdzyeſiąt tyſiąc y trzy tyſiące y ſześć ſet/ ze wſzytkiego ludu Izráelſkiego BielKron 77, 77 [2 r.], 77v, 273, 442v; Operarius, Robotnik. Mącz 107d, 264c [3 r.], 472b; Zwołay robotnikow/ á zápłáć káżdemu zapłáthę iego RejPos 59, 58v [2 r.], 59v, 232v, 250v; BiałKat 63v; RejZwierc 248; BudBib 4.Reg 12/11, 14, 15; Acz teraz w ty Látá drogié/ trudno kto ma vmiárkowáć koſzt [wykonania grobli]/ álbo nakład iáki/ ponieważ téż ná robotniki drogo Strum D4; Od tákiéy roboty [grobli wysokiej na cztery łokcie] możeſz dáć robotnikowi po 6 złotych. Strum E; Y ták z Robotniki czyń zmowę/ ábyć piérwéy vkazał Grundfeſt/ niźli pocznie ſuć Groblą álbo robić Strum E3; Bo robotnicy nic niedbáią kiedy ich zwłaſzczá nikt nie pilnuie. Strum E4, D4v [2 r.], E, Ev [3 r.], E2 [2 r.], F [2 r.] (18); BudNT Matth 20/8, Rom 4/4; Bo więc omieſzkánie y przewłoká zapłáty bárzo przykrá ieſt káżdemu robotnikowi ModrzBaz 118v; KochPs 193; SkarŻyw 324 [3 r.], 518 marg; NIedbałem nigdy o złoto/ Alem tylko prośił o to/ Aby kufel ſtał przedemną/ A prziiaćiél piiał zemną. A tym czáſem robotnicy Pieczą mieli o winnicy. KochFr 92; WerGośc 215; Calep [731]b, [732]b; GostGosp 76; OrzJan 68; LatHar 117; ktory [gospodarz] wyſzedł bárzo ráno náymowáć robotniki do winnice ſwoiey WujNT Matth 20/1, Matth 1/2, 20 arg, Act 19/24, 25, Iac 5/4, s. 795 [2 r.]; że Podkomorzy ná dźién [!] świętégo Ianá Krzćićielá ma wybiéráć Ráyce w Wieliczce y ſtárſzé Stolniki/ to ieſt robotniki w górách SarnStat 379; Téż vſtáwiamy: iż w kożdéy górze máią bydź poſtáwieni dwá robotnicy dla ſzukánia ſoli SarnStat 380; Stároſtowie zá gránice nie máią robotniká do Wołóch wypuſczáć. SarnStat 523; Wśi bywáią ſpuſtoſzoné dla niedoſtátku robotników SarnStat 919, 200, 340, 372, 480, 494 (12); GrabPospR M3 [2 r.], M3, M3v; Bog nie kazał zátrzymáć zapłáty robotnikowi y przez iednę noc SkarKaz 635b; KlonWor 27; [Iáka rola/ thákie y náſiene [!]: Y iákie kwiatki/ tákie y bárwy: y iáki robotnik táka y robotá Leop 4.Esdr 9/17 (Linde); OrszakPos 150].

robotnik czego (1): Bo y ſami Krolowie idą/ y obłápiáią groby ich [św. Piotra i Pawła]/ [...] Aten ktory w koronie chodzi/ Rybakowi/ y namiotow robotnikowi/ ktorzy iuſz vmárli/ modli ſię iáko obrońcy ſwemu. SkarŻyw 92.

robotnik około czego (1): [Do pokoleń Izraela osiadłych na południu należeli:] Her oćiec Lechy/ y Láhedáh oćiec Máreſze/ y plemię robotnikow (około) lnu do domu Aſzbehy. BudBib 1.Par 4/21.

robotnik czyj [zawsze: pron poss] (11): yako ya sbraczią swoyą nyenayachal na hymyenye pracze Ianove hy nyebralem mv Chrosthv sosnovego hy brzozovego yego robothj a nym vyosl go przesz swe robothnyki nahymyenye swe ZapWar 1535 nr 2446; Nie będzieſz przy ſobie trzymał zapłáty robotniká twego/ do iutrá. Leop Lev 19/13; [Mówi anioł do Habakuka niosącego obiad swoim sługom:] Izaſz ty nie wieſz/ iż ſługá Páńſki Dániel ſiedzi w wielkim vćiſnieniu w iáſkini miedzy okrotnemi lwy/ á iuż trzy dni nie iadł/ podobnieyći ábyś ty pokármy donioſł mu/ niżli tym robotnikom ſwoim. RejPos 127, 127; BiałKat 63v; RejZwierc 202v [2 r.]; BudBib Tob 4/15; BiałKaz M2v; SarnStat 392; GrabPospR M3.

W połączeniach szeregowych (2): W myeſcye też mąż/ nyewyáſtá/ ſtáry/ młodj/ kupyec/ rzemyeſlnik/ robotnik/ oracz/ rozne myeyſcá/ doſtoyeńſtwá/ y powinowáſtwá máyą KromRozm III F7v; á gdźieby téż iuż ono powietrze/ y oná nawáłność morſka ſámá okręt wywróćiłá y zátopiłá/ tedyć iuż nic áni po ſtárſzym/ áni po ſzyprze/ áni po robotnikach/ áni po tych co w okręćie płynęli. OrzJan 69.

W charakterystycznych połączeniach: pospolity robotnik, prożny, ubogi, ustawiczny (2), wierny (1).

W porównaniu (1): Coś iuż tu ſłyſzał ſłowá Prorockie/ [...] Iż ći ktorzy poznáią á vwierzą ſwiátłośći tey [Chrystusowi]/ będą ſie rádowáć/ iáko oni robotnicy/ kthorzy ſie ráduią gdy docżekáią żniwá ſwoiego RejPos 15.

Przysłowie bibl.: Godźien ieſt robotnik ſtrawy ſwoiei Takci pán mowi MurzNT 46; Albowiem godźien ieſt robotnik żywnośći ſwoiey BibRadz Matth 10/10; BudNT Luc 10/7; á káżdy robotnik godzien ieſt zapłáty ſwey ModrzBaz 93, 138v; LatHar 128; WujNTMatth 10/10, Luc 10/7, 1.Tim 5/18; PowodPr 22. [Ogółem 11 r.]
Zwrot: »zmawiać (a. zmowić) [co] z robotniki« [szyk zmienny] (4): To téż miéy ná bácznośći kiedy będźieſz miał Groblą zmáwiáć z robotniki [...]: pámiętay ábyś zoſtáwił przed Groblą Próg/ álbo Bórtę/ ná łokći cztérzy álbo y ná ſześć. Strum E3v; Aczći téż zmawiáią ná rozmáité miáry z Robotniki Groble/ to ieſt/ na Polá/ ná Pręty/ ná Powroźce/ ná Szychty/ etc et. Strum F2, D3, N4.
Wyrażenia: »dobry robotnik« [szyk 4:7] (11): Ręka z palci ktore ſie nie mogą wſzpacżyć tilko proſto ſtoią, znamionuią ſkępcza, łakomcza/ myſliwcza/ y robotnika dobrego GlabGad P2v; Strum E2; Vrzędnik bácżny/ ma też nie z mnieyſzą pracą tego doyźrzeć/ áby Kmiotká doſtátecżnego/ robotniká dobrego/ dla złego á vbogiego robotniká/ nie tárgał. GostGosp 36, 8, 36 [2 r.], 172.

»robotnik najęty« (2): [Grzechy wołające o pomstę do nieba:] Dobrowolne mężoboyſtwo/ Sodomia/ vćiśnienie vbogich y śirot: á nákoniec robotnikow náiętych w zapłáćie oſzukánie LatHar +++2; Przypowieść o robotnikách náiętych do winnice. WujNT przedm 38.

»zły robotnik« (2): Vrzędnik y Włodarz bácżny/ ma dobremu Kmiotkowi robotnikowi mnieyſzą robotę kazáć robić/ á złemu więtſzą: to dla tego/ áby zły wćiągał ſie w robotę/ á dobry pátrząc ná złego robotniká/ áby ſie nie gorſzył. GostGosp 162, 36.

Szereg: »sługa, (i, albo) robotnik« = laborator et servitor a. servus JanStat [szyk 6:4] (10): [W znaku Strzelca:] Slugi ſobie iednay, y robotniki: boc bedą powolni y wierni FalZioł V 53; GlabGad Pv; O Słudzech y o robotnikach KłosAlg G; czo należy ſłudze álbo robotnikowi to niechay będzie iego. RejZwierc 35v; Woła do Páná Bogá o pomſtę/ vſtáwicżnie/ niezápłácona zapłátá ſług/ y robotnikow wáſzych. BiałKaz M2v; SarnStat 392, 519, 520 [2 r.], 926.

Jako ostatni człon we współrzędnym połączeniu wieloczłonowym: »i wszelcy robotnicy« (1): Panuie theż [Saturn] Sukiennikom/ ſzewczom Garbarzom/ gornikom/ y wſzelkiem robothnikom: cięſzką/ albo plugawą robothę robiączym. FalZioł V 50v.

Przen (69): tedy tę Propoſicią ſpiſawſzy/ podawam wſzyſtkim ſtanom tey Nawy [tj. Rzeczypospolitej]/ przez ręce y obronę Wáſzey K.M. iáko przedniego Zeglarzá y kierowniká. Poydąli rzecży náſze/ iáko dotąd bywało: widzę zdrowia náſzego w robotnikach [tu: najwyższych urzędnikach państwa] máłą nádźieię. PowodPr 2.

W nawiązaniu do przypowieści ewangelicznych, zwłaszcza o robotnikach w winnicy (50): KromRozm I [L3]; MurzNT 96; Pan robotnikow proznuiących niechce mieć w winnicy ſwoiey. KrowObr 61, C3, 61, 242v, Tt3; Záwołay robotnikow z winnice/ á zápłáć káżdemu zapłátę iego RejPos 58v; Pan rowno w ſwey winnicy robotnikom wſzythkim płaci. RejPos 60 marg; Co wierny robotnik ma cżynić w winnicy Páńſkiey RejPos 61 marg, 58v, 60v [3 r.], 61 [2 r.], 175v [2 r.]; Tedy [widząc rozproszoną rzeszę] mowi [Chrystus] vcżniom ſwym. Acż żniwo mnogie/ lecż robotnikow máło. Modlćie ſię przeto pánu żniwa/ áby wygnał robotniki ná żniwo ſwoie. BudNT Matth 9/37-38, Luc 9/2; SkarŻyw 312, 463, 518; Słał [Pan] posły ſwoie wierne do tey ſwey Winnice/ áby z niey robotnicy dawáli owoce ArtKanc N14v; Abowiem tákowi fałſzywi Apoſtołowie/ ſą robotnicy zdrádliwi WujNT 2.Cor 11/13, Matth 9/37, 38, s. 39, Luc 10/2 [2 r.]; Wracam ſię do ćiebie Naiáſnieyſzy Miło: Krolu/ vkázuiąc iáko ſię ſądu Bożego boię/ ieſlim co boiázliwie/ nieroſtropnie/ niedbále ſobie ná tym wielkim powołániu poſtąpił/ á wiernym y mądrym robotnikiem nie był. SkarKaz )(3v; Iedno niebo/ iedno ſzczęśćie błogoſłáwionych: ieden groſz dźienny/ ktory robotnicy w winnicy prácuiący biorą SkarKaz 549a; [GliczApel E2].

robotnik czego (4): Godźien ieſt robotnik ſtrawy ſwoiey) Takci pán mowi/ my zaś ieſtechmy ſkapi [!] przeciwko prawem robotnikum ſłowa bożego MurzNT 46; RejPos 60v; [św. Niceta] boiázń Bożą y doſkonáłe cnoty w ſerca ich [braci] ſzcżepił/ polewał/ do wzroſtu y pożytku duchownego pomagał: iáko wierny robotnik páńſkiey winnice/ y roley Bożey. SkarŻyw 298; [Mówi Jezus:] odſtąpćieſz odemnie wſzyścy robotnicy niepráwośći. WujNT Luc 13/27.

robotnik czyj [zawsze: pron poss] (11): Bo on [Bóg] zmiłoſierdzia ſwego Ieſcze ſam waby kazdego Mówiąċ podczie domnie wſiſtczy Mogi wierny robotniczy A ya ſzrzodła boſtwa ſwego Mile ochłodzę kazdego RejKup o7v; Tu iuż możeſz rozumieć/ co to ieſt zá winnicá/ á iáki to ieſt goſpodarz iey/ [...] y iáko do niey wabi á námawia wierne robotniki ſwoie RejPos 59v; A w tym ma być vwielbion Ociec moy/ gdy mu okażecie obfity owoc s ſiebie/ á iż zrozumie iżeſcie wy moi wierni robotnicy. RejPos 59v, 58v, 59v [2 r.], 60, 115; SkarŻyw 583; Thy [Boże] chceſz mieć w KOśćiele ſwoim świętym/ áby był vcżćiwy porządek w nim/ dla tegoś vſtáwił służebniki/ wierne ſwoie robotniki. ArtKanc K16v, P4; [HerbOdpow Zz5v].

W charakterystycznych połączeniach: chytry robotnik (2), mądry (3), prożnujący (3), przewrotny, wdzięczny, wierny (18), zdradliwy.

Szeregi: »sługa i robotnik« (1): Mowi Pan o ſłudze y robotniku: [...] SkarKaz 549a.

»robotnik a żeńca« (1): Prawdać yeſt iżći kápłanow trzebá yáko ſlug bożych/ ále mamy proſić páná á ſtworzycyelá náſſego/ aby do żniwá ſwego ſpusćił nam godne robotniki á żeńce. GliczKsiąż O7.

a) Sługa boży, wierny chrześcijanin (15): Záſztzyć nas práwicą twą mátko Boża podzćie kniey wſzyſcy robotnicy y ſmutni/ á oná ochłodzenie y poćieſzenie da duſzam wáſzym KrowObr 152, 153; Pilnuy tego abyś ſię ſtáwił doświádcżonym Bogu robotnikiem BibRadz 2.Tim 2/15; WujNT 2.Tim 2/15; SkarKaz 123a.

robotnik czego (1): Páſterze y robotnicy kośćiołá Bożego ktorzy ſą prawdziwi SkarKaz Oooo2a.

robotnik czyj (1): Ták wſzędzie z Páwłem świętym robił y biegał Bárnábaſz wielki robotnik Chryſtuſow SkarŻyw 537.

Wyrażenia: »robotnik dobry« (1): Iáko ſie Pan z złymi robotniki á iáko z dobrymi obchodzić racży. RejPos 59v marg.

»zły (a. złościwy) robotnik« (8): Odeydźćye odemnye złoſciwi robotnicy KromRozm III D4; Leop Philipp 3/2; RejPos 59v [2 r.]; CzechRozm A6v; Vpátruyćie pſy/ vpátruyćie złe robotniki (marg) ábo ſtrzeſzćie ſię pſow, złych robotnikow. [...]; Haeretycy iáko pśi iádowići, zli robotnicy, ná rozmáite ſekty rozśiekáni. (–) WujNT Philipp 3/2.

b) O Chrystusie (2): NAzaiutrz w poniedzialek po kwietné niedzieli/ poſſedl mily Iezus iako miloſciwy a wierny robotnik do Ieruzalem OpecŻyw 73v; O dziwny robotniku: o nieſłychány do roboty Iozephow towárzyſzu: tyś vrobił niebo y ziemię y co ná nich ieſt SkarŻyw 245.
c) O zwierzęciu roboczym (1): Cżerwie ktore ćiáło wołu robotnego tocżą/ W płowe ſię ſkrzydłá obłocżą. Więc iáko był robotnikiem/ on przodek rogáty/ Ták też roy/ z prace bogáty. KlonŻal C2v.
a. Żołnierz piechoty wybranieckiej, nieuzbrojony, przeznaczony do prac pomocniczych (4): Armátę zaś ſwą y prochy káżdy táki wypráwiony/ ktoryby nie zá robotniká wypráwiony był/ ále zá ſtrzelcá/ wźiąłby z ſkárbu Krolá Iego M. GrabPospR M4; mieſzcżánie przytem y przednieyſzy robotnego ſtanu ludźie niechby ſtrzelcow pieſzych wypráwowáli/ [...] inſzy robotnego ſtanu ludźie podleyſzy y vbożſzy/ wedłuk vznánia y rozſądku Ich mośći Pánow Táxátorow/ robotniki z rydlámi z śiekierámi z miechámi wypráwią GrabPospR M4v, M2, M2v.
b. Niewolnik (1): rzekł iemu Rybitw [Apollonowi, którego uratował z topieli:] Wieſzli tho/ iże według morſkiego práwá ieſteś moy robotnik/ bom ćie od śmierći wyzwolił HistRzym 11.

ECB