[zaloguj się]
[pdf]

MROWKA (52) sb f

o pochylone, a jasne.

Fleksja
sg pl
N mrówka mrówki
G mrówki mrówek
D mrówce mrówk(o)m
A mrówki
I mrówkami

sg N mrówka (16). ◊ G mrówki (1). ◊ D mrówce (1). ◊ pl N mrówki (19). ◊ G mrówek (9). ◊ D mrówk(o)m (1). ◊ A mrówki (5). ◊ [I mrówkami.]

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. zool. Formica L. (Rost); owad błonkoskrzydły z rodziny mrówkowatych (Formicidae) żyjący społecznie w gniazdach budowanych w kształcie kopców albo robionych w ziemi lub w pniach drzew; formica Murm, Mymer1, Mącz, Calep, Cn; formicula, salpuga (solifuga, a. solipaga, a. solipuga, a. solpuga) Cn (52): Mrowká śrzod látá robiłá/ Zyto do iámy nośiłá BierEz Mv, L [3 r.], Mv [4 r.], N3, N3v; Murm 98; Mymer1 28; FalZioł III 40d, V 78; O leniwcże/ idz do mrowki [ad formicam]/ obaczayże śćieſſki iey/ á vcż ſie (od niey) mądrośći Leop Prov 6/6; BielKron 261; Mącz 57a, 134b [2 r.], 382d; SienLek 70, 119, 159v [2 r.], 166v, S[ss]3v; RejZwierc 160v, 221; BYś wſzyſtko złoto pośiadł/ któré powiádáią Gdźieś dáleko Gryfowie/ y mrówki kopáią KochPieś 1; Calep 430a; GrabowSet Yv; Aptekárze, bárwierze inſzy rzemięſłnicy [...] Rozebráli [pieniądze]: Oſtátek prędzey ſię rozlázło, Niſz gdybyś głodnym mrowkom głowkę máku ciſnął. CiekPotr 32; Y goſpodárſtwá vcżą nas też zgołá/ Mrowka y Pſzcżołá. KlonFlis E3v, E3.

W połączeniu szeregowym (1): iáko pluſkwy tráćić: krety rozgániáć: muchy: mrówki: komory: węże: pchły/ y gnidy. SienLek 158.

W porównaniach (10): Też kiedy ſie ono żyła trzęſie iakoby płomień gdy ſwieczę zgaſić chczą/ albo iakoby mrowki giemzały. FalZioł V 12v, III 33a; RejWiz 65; A thák my nędzni á záſlepieni robacżkowie/ kthorzy iáko mrowki gmerzemy pod nogámi tego Páná ſwego RejPos 173; RejZwierc 3; ále by ſie iáko nieme mrowki/ dotknieni będąc/ od kogo [...] zemśćili. CzechRozm 234v; CzechEp 323; Frugilegus, Formicarum epitheton est, a granorum colligendorum consuetudine tractum. – Iazoko [lege: jako] mrowka ziąrnka zbieraiący. Calep 437a; ći záś divini ingenij partus z głowy/ iáko mrowki źiarnecżká wyborzycżne gromádżąc/ przed ocży ich nieſli RybGęśli A2v; SkarKaz 244b.

Przysłowie: CzechRozm 233v; y mrowká zdraźnioná ná więtſzego ſię nie rowno nád ſię gniewa y ſzcżypie go CzechEp 4.
Fraza: »mrowki się roją« (1): Formicans, Royący ſie yáko gdy ſie mrówki royą. Mącz 134c.
Wyrażenie: »mrowka jadowita« [szyk 3 : 1] (4): to ieſt wrzedzienicza iakoby mrowka barzo iadowita/ ktora chodzi z mieſtcza na mieſtcze/ cżaſem gryzącz ciało, á cżaſem nierani iedno z mieſtcza na mieſtcze biega iako by pokrzywami parzył FalZioł III 33a; Solifuga, Nieyáki rodzay mrówek yádowitych. Mącz 399d, 365d; KmitaSpit A2.
Zestawienie: »mrowka indyjska« (1): (marg) Talpae. Formicae Indicae. (–) Slepych Kretow rzecż w źiemi żyć/ á ſrogich Mrowek Indyiſkich/ ktore ſkárbow drogich Z źiemie doſtáią/ znaſzáiąc ie bliſko/ W złote mrowiſko. KlonFlis C2v.
2. [Mała brodawka: Brodáwki drobne mrówkámi zowią. UrzędowHerb 379 (Linde).]

Cf MROWCA, MROWKOLEW, MROWKOŁOW

TZ