[zaloguj się]
[pdf]

1. MUŁ (67) sb m

Fleksja
sg pl
N muł muły, mułowie
G muła muł(o)w
D mułowi mułóm
A muła muły
I muły
L mule mul(e)ch

sg N muł (24). ◊ G muła (2). ◊ D mułowi (1). ◊ A muła (1). ◊ L mule (3). ◊ pl N muły (6), mułowie (2); -y RejAp, HistHel, KlonWor; -owie Phil; -y : -owie Mącz (3 : 1). ◊ G muł(o)w (9). ◊ D mułóm (2); -óm (1), -(o)m (1). ◊ A muły (13). ◊ I muły (1). ◊ L mul(e)ch (3).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII(XVIII) – XVIII w.

zool. Equus mulus (Rost); zwierzę z rodziny koniowatych (Equidae), pochodzące ze skrzyżowania klaczy konia z ogierem osła. Natomiast mieszaniec międzygatunkowy klaczy osła z ogierem konia nazywany jest osłomułem lub oślikiem; zwierzę juczne i zaprzęgowe; mulus Murm, Mymer1, Mącz, Calep, Cn; burdo Mącz, Calep, Cn; hinnus Calep, Cn; Ex equa et asino fit mulus, hinnus ex equo et asina genitus similior est matri Cn (67): Murm 39; Mymer1 27; Mulus. Muł. Albo Molicza. TO zwierzę z Oſla á z Kobyły ſie pocżyna y rodzi/ przeto też zawſze ieſt niepłodne FalZioł IV 12c, +7a; WróbŻołt K7v; Koni ich było ſiedḿ ſet trzydźieſći y ſześć/ á mułow dwieſćie czterdźieſći y pięć. BibRadz 1.Esdr 2/66, 2.Reg 13/29, Is 60/6; Muły kował [Nero] ſrebrnymi potkowámi BielKron 145; ktore [niewiasty] ná mulech przez miáſto ieſzdżą BielKron 216v; Mnieyſza inſułá idzie ku wſchodu ſłońcá/ bydłá ma doſyć/ zwłaſzcżá Mułow wielkich BielKron 280, 72v [2 r.], [852], 261v; Mulus [...] Muł z Osłá a z wierzobki [!]/ vrodzone zwiérzę. Mącz 236d, 4d, 28b, 236d, 360c; SienLek 244, Xxx3; BielSpr 53v; ten to Anáh ktory wynálasł muły w puſtyni [qui invenit mulos in deserta]: gdy pásł osły Siweoná oycá ſwego. BudBib Gen 36/24, 2.Reg 13/29, 4.Reg 5/17; Vſárze zewſząd płyną iák lás s proporcámi/ Fráncuzowie ſie włoką z Muły/ y s kárámi StryjWjaz B2; tráfiło ſię/ iſz tym cżáſem piekarz onego Piotrá/ mułá z chlebem prowádził SkarŻyw 98; koni/ pſow/ niechował iednegoſz mułá máłego w domu miał/ y to dárownego SkarŻyw 412, 98, 572; Hinnus ‒ Muł ktori ſie skonia a z oſlice vrodzieł. Calep 482b, 143a, 679a; woźnicá widząc/ ſtánąwſzy obeyrzał ſie ná pánią/ y Mułowie kthore ią wiozły wezdrgnęły ſie. Phil O4; Porucżnik iák kocżkodan w przod vćiekł ná mule/ Ale wpárły go w bágno y zoſtał ná mule. KmitaSpit C2v.

W połączeniach szeregowych (11): GlabGad E6; miał bowiem Alexander Słoniow tyſiąc [...] Wielbłądow/ Mułow/ Drabárzow [camelos mulos dromedarios] niewymowną y niezlicżoną wielkoſć/ ktorzy zboże y inſze potrzeby zaſthępowi noſili. HistAl H4v; Z domv Thogormei/ Konie/ y iezne/ y Muły [equos et equites et mulos] przywodzili ná tharg twoy. Leop Ez 27/14; BibRadz Zach 14/15; Veterinus [...] Veterina animalia. Bydlętá których ku robocie vżywáyą yáko konie/ osły/ wielbłądy/ muły/ mulice którzi ná grzbiecie burdy á brzemioná noſzą. Mącz 491b, 95a; BielSpr 45; Calep 96b, [570]b, 1118b; Lecż do tego złodźieyſtwá/ y woły/ y krowy/ Konie/ Muły/ Oſłowie/ dobytek domowy/ Báwoły/ owce/ kozy/ y świnie należą KlonWor 25.

W porównaniach (8): Nolite fieri ſicut equus et mulus; quibus non eſt intellectus. [...] Nie bądzcie iako koń y muł w kthorich rozumu niemaſz. [Ps 31/9] Iakoby rzekł nie naſladuycie ſmyſlnoſci. koń ieſt pyſzny, Muł leniwy, nie bądzcieſz wy tacy. WróbŻołt K7v [przekład tego samego tekstu LatHar]; LubPs H4; nie pomogą mu [panu] nicz perfumy/ przedſię będzie ſmierdział iáko kozieł. A proſto ieſt iáko Muł złotohławem zákryty RejZwierc 71; SkarŻyw 188; ArtKanc L10v; LatHar 161, 608; Iáko Muł álbo Ośieł bez rozumni ktemu Cżyniąc ſię/ ciáłu ſłużą á brzuchowi ſwemu. KołakSzczęśl A4.

W charakterystycznych połączeniach: muł leniwy, mały, pyszny, wielki; muła kować, obłożyć ciężarami, oprawiać; na mule jeździć.

Wyrażenia: »muł karny« = zaprzęgany do kary (wózka o dwóch kołach) (1): Carrucarius mulus, Muł kárny. Mącz 39c.

»podwodny muł« = muł nie zaprzężony, prowadzony na podwodzie lub przywiązany, przeznaczony do noszenia juk lub wymiany w zaprzęgu (1): Muli mariani, Podwodne muły na których tłumoki/ skrzinie y ynſze burdy noſzą. Mącz 236d.

»we stu koniech na mulech« = oddział stu jezdnych na mułach (1): Spuryus y Aucyo ſprawce Rzymſcy przypádli prędko we ſthu koniech ná mulech/ od zamku ktorego dobywáli BielSpr 41v.

Szeregi: »koń, (i, a, abo, ani) muł« [szyk 9 : 2] (11): WróbŻołt K7v; Alexander thedy przykazał Rycerzom ſwym áby ſiekli rozgi drzew á ziołá rwali iżby ie miotháli przed nogi koniom y mułom [inferrent equorum pedibus et mulorum]. HistAl E8v; LubPs H4; áwobyſmy wżdy mogli kędy náleść tráwę/ á záchowáć konie y muły [salvare equos et mulos] Leop 3.Reg 18/5; RejAp 153; BudBib 3.Reg 18/5; HistHel B3; KochPs 44; ArtKanc L10v; LatHar 161, 608. [Ponadto w połączeniach szeregowych 10 r.].

»osioł, (i, albo, ani) muł« [szyk 3 : 2] (5): Wſzakoſz w tych ſtronach gdzie Oſlow niemaſz ani Mułow muſzą [osy] ſie rodzić inaczey FalZioł IV 28c; RejJóz Ov; SkarŻyw 188; Clitellae ‒ Sziodło na ktorim wieſzaią cziezary na muliech albo oſzliech. Calep 207a; KołakSzczęśl A4. [Ponadto w połączeniach szeregowych 9 r.].

[Przen: Głupiec: O by ná tho pámiętali ći dźiſieyſzy mułowie [...] chędożeyby ſie chowáli y gotowáli; á tych ſwych nowych Miniſtrow [...] nigdyby chwalić niechćieli. HerbOdpow Ss5v.]

Cf MUŁOPAS, MUŁOPĘD, MUŁOSIEŁ

AKtt