[zaloguj się]
[pdf]

NASŁUCHAĆ SIĘ (137) vb pf

sie (129), się (8).

Oba a jasne.

Fleksja
inf nasłuchać się
praet
sg pl
1 m -m się nasłuchåł m pers nasłuchalichmy się, -chmy się nasłuchali, nasłuchalismy się, -smy się nasłuchali
2 m nasłuchałeś się, -ś się nasłuchåł m pers -ście się nasłuchali
3 m nasłuchåł się m pers nasłuchali się
n subst nasłuchały się
plusq
pl
3 m pers się byli nasłuchali
imperativus
sg
2 nasłuchåj się

inf nasłuchać się (13). ◊ fut 1 sg nasłuchåm się (1). ◊ 2 sg nasłuchåsz się (4). ◊ 3 sg m nasłuchå się (2). ◊ 1 pl nasłuchåmy się (3). ◊ 3 pl nasłuchają się (1). ◊ praet 1 sg m -m się nasłuchåł (6). ◊ 2 sg m nasłuchałeś się, -ś się nasłuchåł (38). ◊ 3 sg m nasłuchåł się (2). ◊ 1 pl m pers nasłuchalichmy się, -chmy się nasłuchali (45), nasłuchalismy się, -smy się nasłuchali (6); -chmy RejWiz, RejPosRozpr; -smy KochPs; -chmy : -smy RejAp (23:1), RejPos (9:1), RejZwierc (9:2), RejPosWstaw (2:1). ◊ 2 pl m pers -ście się nasłuchali (1). ◊ 3 pl m pers nasłuchali się (1). subst nasłuchały się (5). ◊ plusg 3 pl m pers się byli nasłuchali (1). ◊ imp 2 sg nasłuchåj się (1). ◊ part praet act nasłuchåwszy się (7).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVIII w.

Pf od „słuchać” z formantem na- + się wyrażającym dosyt i nadmiar; farcire a. inebriare aurem Cn (137): RejRozpr Fv; Wyiął złoty y pocżął im brzękáć ná ſtole/ Goſpodarzu toć płácę/ moy miły Sokole. Bo iákom ia z dáleká/ nic nie iedząc krząkał/ Tákże ſie ty náſłuchay/ kiedyć będę brząkał. RejFig Dd.

nasłuchać się kogo (2), czego (pl a. sg rzeczownika bez) a. wiele czego (25): GlabGad A5; lepſza mi ieſt śmierć niż żywot/ gdyżem ſię náſłuchał fáłſzywych potwarzy [quia opprobria mendosa audivi] BibRadz Tob 3/6; OrzRozm K3v; RejAp 197; GórnDworz P4; RejPos 64v, 118v, 128 [2 r.], 225v, 266 (11); záwżdi iednák káżdemu lepiey być miedzy tákiemi ludźmi/ s których by wżdy y przykłádów dobrych náucżyć á rozmow ſie nadobnych á pożytecżnych náſłucháć mogł. RejZwierc 17, 26, 62, 91v, 259; Będzieſz przyimował wdom cżęſtuiąc pićiem niewdzięcżniki/ á nád to násłuchaſz ſię przykrośći [super haec amara audies]. BudBib Eccli 29/30; CzechRozm 202v; KochPs 115; ReszList 144; ActReg 167.

nasłuchać się czego [w tym: pl a. sg „tego” (14)] a. wiele czego [= o czym] (30): Diar 11; Azaſz to nie pięknieyſza bywa krotochwilá/ Sieść ſobie s kilkiem oſob kiedy wolna chwilá. [...] Náſłucháć ſie zwycżaiow zacnych ludzi ſławnych. RejWiz 17, 22; OrzQuin B3; RejAp 39, 43, 50, 132v, 173, 195, 198; wſzákeś ſie iuż náſłuchał roznośći ſtanow ludzkich złych y dobrych RejPos 332, 168v, 183, 248v; RejZwierc 16, 195, 259; WujJud A5; BiałKaz A4; PaprPan A3v, A4; ReszPrz 61. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym.

nasłuchać się od kogo (5): Diar 71; RejPos 17v; Iuż niethrefnych przymowek od niego ledá ocż ſnádnie ſie náſłuchaſz RejZwierc 62; Oczko A4v; Dźiwné gadki wam powiem/ dźiwné przypowieśći. [...] Czegoſmy ſye od oycow náſzych náſłucháli [quanta audivimus et cognovimus ea, et patres nostri narraverunt nobis. Vulg Ps 77/3]/ Kiedy siłę/ y cudá páńſkié wyznawáli. KochPs 115.

nasłuchać się z czego (2): A ſnadź kámienneby iuż ſercze było/ náſłuchawſzy ſie ták wdzięcznych obietnic y s Proroków/ y z właſnych vſt iego/ [...] ábyſmy ieſzcże nie mieli wierzyć iemu RejPos 128, 275.

nasłuchać się o kim, o czym (54): Wſzákeś ſie iuż náſłuchał o tákim nałogu/ Kto leży bez rozumu by świniá w bárłogu. RejWiz 54, 49, 121v; Náſłuchálichmy ſie o dziwnym przeſládowániu wiernych od niewiernych RejAp 96, AA8, BB3, 42, 46, 50 (21); RejPos 80, 104, 140,248v [2 r.] (17); A coby tego wyliczył/ álbo co ſie máło niżey o tym náſłuchaſz o tákich ſláchetnych pogáńſkich kroloch/ iſcieby ſie mogli y Krześćijáńſczy z nich cżáſem poćwiczyć. RejZwierc 43v, 63v, 93v [2 r.], 106, [121]v, 127 (9); RejPosRozpr c2; RejPosWstaw 22v,110v; PaprPan E2.

nasłuchać się gdzie [= o tekście] (23): [posłowie mówili, iż z jednego abusum jest zły przykład] z drugiego dzieją się nam wielkie krzywdy, ubliżenia od Ich M jakoś się tego wielekroć WKM nasłuchać raczył w wielkich skargach a żałobach od rycerstwa swego. Diar 71; OrzRozm K3v; O tych muroch/ o tych fundámentoch/ o tych branách/ iużechmy ſie w pirwſzey roſprawie náſłucháli. RejAp 183v, AA8, BB3, 123, 129, 173, 198; RejPos 64v, 82, 168v [2 r.], 319v, [323], 343; A co ſie tákich rzecży działo/ ábo co tákich krolow poginęło/ kto cżyta hiſtorie tám ſie náſłucha. RejZwierc 42v, 38, 43v, 160, 182, 198; PaprPan E2.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikami: tego (7), o tym (8); zaimek względny (33); iż (16), że (2)] (51): RejWiz 19, 91v, 121v; bochmy ſie iuż tego náſłucháli/ iż ten omylny á burzliwy ſwiát piſmo ſwięte morzem záwżdy zowie. RejAp 132v, 42, 44v, 46, 55, 63v (15); A ty widząc w iákimeś vpadku ieſt/ náſłuchałeś ſie też iáka pomſtá á iáka zapłátá tobie nágothowaná ieſt RejPos 177, 28, 38v, 80, 89, 172 [2 r.] (18); IVŻechmy ſie náſłucháli iákie ſą wády á przymioty przyrodzenia cżłowiecżeńſtwá náſzego RejZwierc 82, 38, 43v, 93v [2 r.], 136, 160 (13); RejPosWstaw 41 v; NiemObr 106.

W charakterystycznych połączeniach: nasłuchać się bębnow, dekretow, dziwnego grania, huku, krzyku (2), mądrego (sb), nauki, niebezpieczeństwa, wdzięcznych obietnic, pisku, pokrzyków, fałszywych potwarzy, (miłych) przykładów (2), przykrości, przymowek, rozmow nadobnych (2), czystych (pocieszliwych) rzeczy (3), rozności stanow łudzkich, strachu, wdzięcznych trębaczow, wywodow, wrzasku, zwyczajow zacnych ludzi; nasłuchać się od obywatelow, od ojcow, od proroków, od rycerstwa; nasłuchać się z prorokow, z ust [czyich], z pewnego świadectwa; nasłuchać się na wielu miejscach [= o tekście]; nasłuchać się w księgach, w rozmowach ludzi, w [której] rozprawie, w wielkich skargach a żałobach [czyich]; nasłuchać się w postępkach [czyich], w sprawach [czyich], w żywocie [czyim]; nasłuchać się w kościele; nasłuchać się z postrachem; nasłuchać się dawno, jawnie, krotce, mile, snadnie, sowicie.

W przeciwstawieniu: »namowić się ... nasłuchać się« (1): Bo teraz zda mi ſie/ że y iam ſie námówił/ y tyś ſie náſłuchał. KochWr 41.

Przysłowie: j ieſt poſpolita przipowieſc, iż ſie nie mogą ludzie mądrego naſluchać. GlabGad A5.
Frazy: »i głuchy jużby się nasłuchać mogł« (1): To iáko tu rozumieć mamy co to ieſt chowáć ſłowá Páńſkie/ á nigdy ich nie odmieniać/ [...] ſnadź y ſlepy y głuchy iużby ſie thego náucżyć y náſłucháć mogł. RejAp 39.

»uszy nasłuchały się, [uszami swoimi nasłuchać się]« [szyk zmienny] (6): Ze iuz teraz y ocży cżego pożądáły Widzą/ o cżym ſie pirwey vſzy náſłucháły. RejWiz 49: RejAp 63v, 80v; BiałKaz A4; PaprPan ABv, A4; [iákom ſie ſam w Aziey będąc vſzámi ſwoimi náſłuchał Roku 1577. od národzenia Chriſtuſa Páná StryjKron 9].

Zwroty: »dobrze się nasłuchać« (1): A co ſie też z nim sſtáło/ to iuż podobno dobrześ ſie o tym náſłuchał. RejAp 46.

»dosyć się nasłuchać« [szyk zmienny] (18): OrzQuin B3; Iużeś ſie doſyć káżdy náſłuchał/ iż wiárá ma záwżdy kwitnąć ſpráwámi żywotá dobrego á cnotliwego RejAp 44v, 80v, 123, 156v, 163v, 171 (8); RejPos 248v; IVŻechmy ſie doſyć náſłucháli o powinnośći poććiwego cżłowieká RejZwierc 106, [121]v, 127, 165,179v, 195, 268; PaprPan A3v.

»głośno się nasłuchać« (1): Pan ieſzcże był nie dokońcżył przez Duchá ſwego ſwięthego okázáć nam wiele ſpraw ſwoich/ á zwłaſzcżá kthore miał mieć z tym náſzym Bábilonem wielkim/ o ktorymechmy ſie iuż głoſno náſłucháli. RejAp 160v.

»obficie się nasłuchać« (1): IVŻechmy ſie obficie náſłucháli/ iáko á dlacżego ten Pan náſz Iezus Kriſtus ná ſwiát ſie zyáwić racżył RejPos 28.

»(dosyć) szyroko (a. szyroce) się nasłuchać« (8): Iużbychmy ſie ſnadź mogli o tym nie pytáć/ bochmy ſie iuż o niey [o zapłacie Bożej] po ten cżás doſyć ſzyroce náſłucháli. RejAp 193v, AA8, BB3, 42, 43, 192; á coć s tego zá pociechy vrość maią/ gdy práwie poznaſz Bogá ſwoiego/ á mocno ſtánieſz z wiárą ſwoią przy ſwiętym Máyeſtacie iego/ iużeś ſie o tym ſzyroko náſłuchał. RejPos 140; RejPosWstaw 41v.

»wiele (kroć), często(kroć), nie raz nasłuchać się ([czego])« [szyk zmienny] (13:4:1): Diar 71; RejAp 66v, 129, 156v, 162; A cieſz ſie káżdy onymi obietnicámi wdzyęcżnemi á nieomylnemi Páná ſwego / ktorycheſmy ſie tu máło przed tym wiele náſłucháli RejPos [323], 80, 266, [290]v, 300v, 313v (8); iuż nielza iedno iż y kámienie wołáć musi/ cżego ſie y w rozmowach ludzi Rycerſkich poććiwych y w inych ſtaniech wielkich cżęſto náſłuchamy/ iż wſzyſcy powiedáią zle zle zle RejZwierc 182; Nie razechmy ſie tego náſłucháli/ Co mowią dyabli mi tho práwo dáli. RejZwierc 225v; RejPosRozpr c2; PaprPan A4; NiemObr 106.

Szeregi: »naczyść (a. naczytać) się albo (i) nasłuchać się« [szyk 2:1] (3): RejAp BB3; Także też náſłuchawſzy ſie álbo nácżedſzy ſie onych rozlicżnych rzecży/ ſnádnie rozeznáć czo cudnie piſka á co nikczemnie bęcży. RejZwierc 16; ReszPrz 61.

»nasłuchać się, (i) (na)patrzyć (a. przypatrzyć) (się)« [szyk 4:2] (6): RejAp 63v, 80v; Bo ieſlić ſie trefi być w ciągnieniu/ tedy iuż tám wielką roſkoſz pátrzyć ná [...] huffy pięknym porządkiem poſtępuiąc/ náſłucháć ſie onych wdzięcżnych trębácżow/ bębnow/ pokrzyków RejZwierc 26; Ale my nędznicy y przypátrzyliſmy ſie iemu/ y náſłucháliſmy ſie iuż doſyć woley y poſtępkow iego. RejZwierc 195; WujJud A5; PaprPan A3v.

»nauczyć się i (a) nasłuchać się« [szyk 3:1] (4): RejAp 39; Iákoż kto ſie chce [...] s pilnoſcią przyſłucháć dziwnym ſpráwam Páńſkim/ może ſie wiele náucżyć/ y wiele rzecży pocieſzliwych náſłucháć o miłoſierdziu Páná tego RejPos 183, 168v; RejZwierc 17.

»widzieć i nasłuchać się« (1): Chłop ieden [w Krakowie bywszy] przed drugiemi w kárcżmie powiedział: [...] iáko śiłá bárzo ludzi pięknie vbránych/ ná koniech/ pieſzo/ we ſrebrze/ we złocie widział: y dziwnego ſie grania naſłuchał GórnDworz P4.

Formacje współrdzenne cf SŁUCHAĆ.

DJ