[zaloguj się]
[pdf]

NAWARZYĆ (88) vb pf

Pierwsze a jasne. ◊ W inf -wa- (14), -wå- (2); -wa- : -wå- SienLek (11:2). ◊ W imp -wårz. ◊ W pozostałych formach drugie a jasne (w tym 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja
inf nawarzyć
praet
sg pl
3 m nawarzył m pers nawarzyli
f nawarzyła m an
plusq
sg
3 m był nawarzył
imperativus
sg
2 nawårz
3 niech nawarzy
conditionalis
sg pl
3 m by nawarzył m pers nawarzyli
impersonalis
praet nawarz(o)no
participia
part praet act nawarzywszy

inf nawarzyć (16). ◊ fut 2 sg nawarzysz (3). ◊ 3 pl nawarzą (2). ◊ praet 3 sg m nawarzył (1). f nawarzyła (1). ◊ 3 pl m pers nawarzyli (1). ◊ plusq 3 sg m był nawarzył (3). ◊ imp 2 sg nawårz (37). ◊ 3 sg niech nawarzy (1). ◊ con 3 sg m by nawarzył (1). ◊ 3 pl m pers nawarzyli (1). ◊ impers praet nawarz(o)no (1). ◊ part praet act nawarzywszy (20).

Sł stp notuje, Cn s.v. napalić izbę, Linde XVI – XVIII w.

Ugotować, zrobić napar lub roztwór; może: wiele; coquere Vulg (88):
a. Włożyć do płynu i doprowadzić do wrzenia [w tym: czego (sg rzeczownika bezpostaciowego a. pl, a. coll.) a. ile czego (75)] (77): Zoraw grochu był náwárzył/ Ktory w ſklány dzban wyłożył BierEz N3, N3; Takież muchy giną gdzie vkropem kropią nawarzywſzy liſtu bzowego. FalZioł IV 29a, I 32c, V 112; BielKron [852]; Ma ſye myć w wánnie náwárzywſzy śiárki álbo ſoli/ álbo háłunu. SienLek 61v, 12, 17, 40, 49, 52v (21); RejPos 276v.

nawarzyć komu (1): Náwárzyć mu boraku/ Senáſu z miodem álbo z cukrem/ y dáć mu pić SienLek 53v.

nawarzyć prze kogo [= dla kogo] (1): przywiedli ie do ſwych budek [...]/ náwárzyli prze nie cżłowiecżego mieſá BielKron 445v.

nawarzyć z czym (14): FalZioł IV 16d; Ale kiedyby głowá náźiębnęłá/ [...] Izopu z octem náwárzywſzy/ chárcháć. SienLek 40; Náwarz kobylégo ſzczawiu z śiárką/ áż wodá wywré SienLek 134v, 17v, 38v, 50, 50v, 114v (11); Náwárzywſzy tedy ſmoły s tłuſtoſcią á s ſierſcią á kołacżkow nácżyniwſzy miotał w páſzcżekę onemu Smokowi RejZwierc 202v. Cf nawarzyć co z czym w czym.

nawarzyć co (pl a. coli.) z czym w czym (1): ⟨vmarły płod wyciąga, a to gdy nawarzyſz korzenie Dipthamowe z byliczą a z bożym drzewkiem w winie⟩ FalZioł I 41c.

nawarzyć w czym [= w płynie] (33): Też gdiby [...] cżyrwona niemocz przigodziła ſie tedy nawarzyć gozdzikow/ maſtiki/ gumi arabicum/ w wodcze rożaney á pić FalZioł I 60c, V 36v; Kto iad zié álbo wypije/ niech náwárzy łuku/ álbo płodźiſzczku w Winie álbo w piwie/ á niech to częſto pije. SienLek 157, 17, 19v, 37v, 41, 48 (30), Cf nawarzyć co z czym w czym.

nawarzyć w czym [= w naczyniu] (3): FalZioł V 112; a názbirawſſy Mánny zmeł w żárnach ábo ſtłukł w możdżerzu/ á náwárzywſſy w gárncu [coquens in olla]/ nádziáłał ſniey kołacżkow Leop Num 11/8; SienLek 64.

W charakterystycznych połączeniach: nawarzyć barzczu (2), białej ćwikły, białej szanty, bobku (2), boraku, brzoskwie (2), (białej) bukwice (2), centorzyjej, chmielu, cząbru, fenugrekum, fijołkow (2), gęsiny, goździkow, grochu, gumy arabikum, hałunu, hanyżu polnego, imbieru, izopu, jajec (2), kobylego szczawiu, kopru, korzenia (korzenie) [jakie(go)] (7), krup, kwiecia [jakiego] (5), laktuki, lebiodki (2), listu bzowego, liścia [jakiego] (3), lnianego siemienia, łuku, macierzej duszki, mastyki (2), mięsa [jakiego] (2), (kobylej) miętki, (6) mrowek (2), nasienia [czego, jakiego] (2), nostrzku, otrąb pszenicznych, pięćparcic, piołynu (5), piotruszki (2), piretru płodziszczku, pokrzyw (2), rożej (4), rumnu (2), ruty (4), sawiny, senesu, siarki, słomy owsianej, słoneczniku, smoły, soli, szałwiej (6), ślazu (3), ziarn słonecznikowych (2), ziela; nawarzyć garść [czego]; nawarzyć w garncu (2), w kotle, w miedzie, w occie (8), w piwie (4), w winie (4), w wodce rożanej, w wodzie (16).

b. Sporządzić gotowaną potrawę lub napój (11): BierEz Iv; RejKup Rv; [Żydzi] w Piątek náwárzą/ co w Sobotę máią ieść. BielKron 464v.

nawarzyć czego z czym (1): Muchy zabija arſenicum: gdy z nim iakiey kaſze mlecżney nawarzą/ they ſkoro mucha zakuli/ tedy zdycha. FalZioł IV 29a.

nawarzyć komu ile czego (1): Náwarz prorockim ſynom wielki gárniec káſze. BielKron [852].

Zwroty: »[z czego] nawarzyć piw(k)a« [szyk zmienny]: Zlećiawſzy z płotá ſzukał źiarnecżká iákiego/ Z ktoregoby náwárzyć mogł też piwká ſwego. CzahTr K4v, K3v.

»nawarzyć warzej« (1): ten był náwárzył warzey [coxerat pulmentum]/ y nádrobił chlebá ná miſecżkę/ y ſſedł ná pole chcąc donieść żeńcom. Leop Dan 14/32.

Przen: Spowodować kłopoty, trudności [czego] (3): Aloizyus Fárnezyus Kſiążę z Placeneiey thego [zaburzenia w Genui] był náwárzył. BielKron 228v.

nawarzyć komu (2): áby [...] rodzicom yákyego żalu á fráſunku nye náwarzyli. GliczKsiąż E6v. Cf Zwrot.

Zwrot: »wiele złego [komu] nawarzyć« (1): Co yeſliby wſobye myał żeby ná wyárę chramał/ wyeleby wthem złego diſcipułowi náwárzył y ſzkody nábroił. GliczKsiąż L4v.

Formacje współrdzenne cf WARZYĆ.

Cf NAWARZONY

ASt