1. Określa czas: na koniec, w końcu, potem; ad extremum a. postremum a. ultimum, demum, extremo, ultimo Cn (21): CzechRozm 93; Przećiw tobie ſzaleni buntowáć ſye śmieią/ Rozczęli rádę/ ále miną ſye z nádźieią. Bo ná wet tył podádzą ſromotnie KochPs 29; KochJez A4; Wnet potym Számotulſki przeſtawá z Krzyżaki/ Ale nawet/ gdy bitwę ztoczyli z Polaki/ Pomógł ich bić KochProp 8; WujNT 723; SarnStat 675; KlonKr D2v.

Połączenia: »a nawet« (3): A náwet liſt kończy dziękowánim Bogu. WujNT Rom 16 arg, 2.Cor 13 arg, s. 837.

»a nawet i« (1): CzechEp 274 cf »na początku ... a nawet«.

»aż (też) nawet« (4): Ieſteś/ y będźieſz do wieku: Ale biédnemu człowieku Co dźień záwżdy lat vćiéraſz/ Aż go ná wet w źiemię wpiéraſz. KochPs 136; Y prowádźi tę rzecż/ ábo tę głęboką łáćinę/ przez kilká kart/ áż też náwet [...] cżłowiecżeńſtwo przedtym zbudowáne/ w niwecż záś obráca CzechEp 148; WujNT 392; SiebRozmyśl A3v.

»nawet i« (1): iakom iest y poiman y chowan na wet y odprawion od niektorych zwoiska Arcyxiązęcia IM Maximiliana. ActReg 13.

»nawet jeszcze« (1): wſzákże iż niektore z nich [tych rzeczy] tymiſz też świádectwy ktoreś przypominał y náznácżał mogą być obiáſnione á inſze też ſam bárzo cżyśćie pámiętam: przeto ćię iuż teraz nimi dłużey báwić niechcę. Wſzákże wżdy náwet to ieſzcże mi powiedz CzechRozm 10.

»już nawet« (1): Ale ſie tego boię/ żeć to iuż tu teraz ná wet powiem y wyznam/ żebym przeklęctwem y opácżnym zmyſłem od Bogá pokárány nie był CzechRozm 65v.

»pierwej ... (i) potym ... a nawet« (2): IEſli ták ieſt, Wielmożny á Miłośćiwy Pánie, że Státut, któryby miał bydź porządnie wydány, miałby bydź piérwéy po Powiećiéch rozeſłány, y potym Korrectoróm podány: á náwet ná Séymie przez Królá Ie^go M. y Senat ápprobowány SarnStat 314, 668.

»na początku ... a nawet« (1): iż on ná początku ſtworzył niebo y źiemię y wſzytko co w nich ieſt, A náwet y cżłowieká CzechEp 274.

2. W funkcji wskaźnika nawiązania (często dodatkowego); wprowadza wypowiedzenie traktowane jako dodatkowe, kończące całość wypowiedzi, niekiedy wynikające z poprzedniego: wreszcie, dalej, potem, także, więc, dlatego; deinde, denique Modrz, Cn; ad extremum, de reliquo, novissime, postremo, quod superest Cn (18): A nie będźieć ſię zdáłá potrzebna rzecż vcżyć mu ſię tego/ iákoby mogł przyść ku miernemu żyćiu/ ku ſkromnemu ták ſzcżęśliwych iáko y nieſzcżęśliwych przypadków znoſzeniu/ iákoby vmiał rozeznáwáć y rozſądzáć ſpráwy ludzkie: ná wet áby ſobie w ſpráwách y w mowie ták pocżynáć vmiał/ iákoby ſię ztąd y obycżáie iego bez nágány być pokázowáły ModrzBaz 15, 86v; PudłFr 78; OrzJan 18, 99, 112; RybGęśli C; WujNT 390; vfam łáſkam/ któré namnieyſzy y nawiętſzy znácznie doznawa: vfam bácznym w rzeczach publicznych y priwatnych rozſądkom/ którym wſzyſcy wiele powiérzáią. Vfam náwet miłośćiwéy obietnicy W.M. żeśćie W.M. mieli bydź záwſze moimi M. Pány. JanNKar B2.

Połączenia: »a nawet« (5): CzechRozm 89v, 101v, 108, 158; dobrze wiecey to dla siebie czynią niz abo dla Kr. IM abo dla Rptey przydzieli kiedy do tego iakosz trzeba aby przyszło, łatwie to vkazac bedzie, Anawet nie mogą bydz takie merita zaktorebysmy się zaprzedawac mieli ActReg 118.

»ale nawet« (2): A ták to wiedz iż rzecż ieſt ważnieyſza y zacnieyſza nie widząc/ nie tylko cudow/ ále y Páná ſámego Iezuſá Chriſtuſá/ á przedſię weń wierzyć [...]. Ale náwet [...] żebyś też y o tym nie wątpił/ ieſliż teraz Chriſtus kroluie ábo nie: tedyć tu niektore rzecży powiem CzechRozm 188, 111.

»jeszcze nawet« (1): iż to wſzytko nie Chriſtiáńſkie X.K. cżyni: gniewáiąc ſię o to nabárzey/ iżem ich ſproſnośći ludowi poſpolite^mv odkrył/ iáko ſamże ſpomina á iżem też Papieża Rzymſkie^go Antichryſtem názwał/ iż nim ieſt: oto ieſzcże náwet/ iákoby zámknienie cżyniąc tych pierwſzych kśiążek/ to z ie^go właſnych ſłow pokażę/ iż to wſzytko cżyniąc z táką zápálcżywośćią/ nieſłuſznie y nieſpráwiedliwie cżyni. CzechEp 88.

»też nawet« (1): przeto ćię ſámego do przecżytánia tego tám mieyſcá odſyłam: ábyś też ty náwet/ nie tylko vſtam moim/ ále też y właſnym ocżam ſwoim/ w tey mierze plác dał CzechRozm 202v.

a. Przy dalszym, najczęściej końcowym składniku wypowiedzenia lub szerszego kontekstu stanowiącego szereg stopniowanych elementów szczegółowych: wręcz, zgolą, aż; denique Modrz (155): ModrzBaz 23; WerGośc 224; ActReg 165, 170; OrzJan 17, 20, 33, 55, 98 (15); KołakSzczęśl A4v; RybGęśli B; WujNT 430, 559, 810; JanNKar A3 [2 r.], B2, B3, B4; SarnStat 64, 314; A on ſię im wymawia: iż nie ma przyczyny/ By go miał ná śmierć ſkázáć/ bez wſzelákiy winy. Náwet Lotrá iednégo Bárrábaſza złego Chćiał im wydáć/ by chćieli/ dla wyzwolenia iego. SiebRozmyśl H3; CiekPotr 88; CzahTr G2, Iv; Ale to mężwi y dźiatkóm/ náwet tobie Sromotę wielką ſpráwi/ gdy śmierć zádaſz ſobie. GosłCast 36, 17.

W połączeniu z „sam” (20): CzechRozm 252v; Woyſká iego cżęśćią rozegnáne/ cżęśćią poráżone: miáſtecżká y miáſtá y zamkow niemáło/ á ná wet y ſámo [atque adeo regia ipsa] ſtolecżne miáſto wźięto ModrzBaz 128; niedopuſzcżáią złocżyńcom w zgromádzeniu ludzkiem przebywáć/ áby towárzyſzeniem/ rozmową/ á ná wet ſámym ćieniem [et umbra ipsa] nieſzkodźili dobrym ModrzBaz 141, 123; CzechEp 234, 404; KochJez A4; Phil R2; OrzJan 19, 118, 119, 120, 132; WujNT 22, 387, 392, 557, 1.Cor 15 arg; JanNKar A4v; GrabPospR K4v.

W połączeniu z „tak” [= tak bardzo]: aż (1): Nie mogę dáley bo mi boi doymuie/ Nieznoſnym rwániem/ że káżda cżęść cżuie Wemnie: tak náwet vpornie ſię ſroży. Ze gdy co myślę męki mi przymnoży. RybGęśli Dv.

W połączeniu ze spójnikiem przyzwalającym (1): y ná koniec przez oſtátecżne Proroki táſz obietnicá choć ſłowy inſzymi/ ále przedſię żaden bogoboyny tego záprzeć nie może/ áby nie táż y nie o tymże potomku Dawidowym ponawiána bywáła? [...] A náwet ieſzcże/ ieſliby ſie to proroctwo Ezáiaſzowe o národzeniu Emánuelowym rozumieć miáło o krolu Ezechiaſzu/ á cżemuſz nie tylko zá Acháſá y záś zá Ezechiaſzá/ ále y zá inſzych krolow CzechRozm 142v.

Połączenia: »a, i nawet« (17:1): CzechRozm 162, 164v, 173v, 217v; ModrzBaz 141; Zoſtań/ milé ćię prośimy [...]. A náwet ćię niepuśćimy. MWilkHist K2v; CzechEp 52, 211, 374; KochFr 110; WerKaz 299; śiłá tákich ieſt [ludzi w niewoli tureckiej]/ ácz wprawdźie ſtanem podleyſzy [od Ibrahima]/ ále zaprawdę ſercem równi: y náwet niewiém/ by niebárziéy Turczynowi nieżyczliwſzy. OrzJan 37; WujNT 309, 534, 582; SarnStat 217, 1275; CiekPotr 16.

»a, i nawet i« (26:1): CzechRozm 239v, 252v; tem mu śię mniey godźi ono cżynić coby mu śię podobáło/ áby oná naywyżſza władnośći iego możność/ niepodawáłá mu przeſtroney drogi przewodzić/ á ná wet y [ac] broić cobykolwiek chćiał. ModrzBaz 22v, 128; CzechEp 17, 73, 114, 173, 202 (13); KochFrag 44; Oto krzeſt prawdziwie dáie łáſkę/ y ieſt przyczyną vſpráwiedliwienia/ y zbáwienia: ponieważ grzechy oczyśćia y głádzi/ á k temu odradza y odnawia/ y náwet y zbawia człowieká. WujNT 747, 387, l.Cor 13 arg, 15 arg, s. 773; SarnStat 439; GrabPospR N2; CiekPotr 4; GosłCast 28.

»a nawet jeszcze« [szyk zmienny] (2): CzechRozm 142v; Tákże y Antychriſt/ y páńſtwá Rzymſkie/ y inſzych wiele pobrawſzy/ potym też y zborowe/ á ieſzcże náwet/ miaſto ćieleſnych onych Hierozolimſkich/ duchowne niebieſkie ſobie przywłaſzcżył CzechEp 370.

»a(l)bo nawet« (7): A ieſliby ſię tá rzecż podobáłá/ tedyby nienagorſzy był do tego zamek Piotrkowſki/ kiedyby był ludnieyſzi: ábo ná wet [aut certe] ſam Piotrkowſki Kośćioł/ około ktorego ludźi ieſt więcey. ModrzBaz 123; CzechEp 16, 26, 151, 267; GostGosp 108; WujNT 716.

»albo też nawet« (1): Ale ieſzcżeby to byłá máła rzecż/ gdyby iedno tym karał Pan Bog/ że nam krup nie doſtánie do káſze ná wiecżerzą/ álbo też że kotki náwet nie máſz cżym z zapiecżká dla mitręgi wybáwić WerKaz 300.

»ale nawet« (1): oto nie tylko do ich właſnych kśiąg káżdego odſyłam: ále náwet do Grácyaná CzechEp 135.

»ale ani nawet« [szyk zmienny] (2): wczym nie tylko nie byli requirowani, ale nawet ani wzywani ActReg 40, 139.

»ale nawet i« (2): To też niewątpliwa/ Ze Graekowie Heleny nie tylko przez poſły/ Ale náwet y przez miecż domagáć ſię będą. KochOdpr C; OrzJan 120.

»ale też nawet« (1): [Hipiasz] nie tylko ſuknią/ obuwie/ cżapkę/ pás y pierzśćień: ále też náwet ſzárłat/ iedwabne rzecży y płotno bárzo ćienkie drelichowe ſam tkał. KlonFlis A2.

»aż i nawet« (1): iż niektórzy ták lekko ſobie Krześćiány wſzyſtkié ważą/ że téż rozlewánim krwie náſzéy poigrywáią ſobie iáko chcą: áż y náwet Kśiążętá y Króle odrywáią y odwodzą od wſzyſtkiégo obmyślawánia pańſtw y Króleſtw ſwoich OrzJan 70.

»nawet ani« [szyk 5:2] (7): Oczko 17v; CzechEp 70; KochDz 104; OrzJan 77, 96, 118; Pśi zátym widząc że nierząd/ w nogi przez gory do domow nie pátrzáiąc gośćincá/ áni náwet śćieſzki CzahTr D3v.

»nawet i« [szyk 29:6] (35): Temi niemocámi niezlicżone mnoſtwo ludźi choruie/ ták niſkiego ſtanu/ iáko śrzedniego/ y naywyżſzego: náwet y [atque adeo] owi/ ktorzi chcą być zá zwyćięſzce narodow widźiani. ModrzBaz 67; KochPs 161; CzechEp 28, 263, 325; KochJez A4; NiemObr 32, 159; WerKaz 299; ActReg 30, 159; Phil R2; KochFragJan 4; OrzJan 9, 112, 116, 119, 121, 128, 132; Y ſam Páweł ś. nie raz przysięgał. Y święći ániołowie. Náwet y ſam Pan Bog. WujNT 22, 12; JanNKar A4v, C; SarnStat *4, 1287; SiebRozmyśl H3; GrabPospR K4v, L2v [2 r.], N4v; CiekPotr 50; GosłCast 73; KlonWor 18.

b. W wypowiedzeniu samoistnym (30): ActReg 172; OrzJan 125; Wżdy tákiego żadnego hayw nie vpátruię/ Aby mi rzeki owo ćię w vpadku rátuię. By mi náwet ná brzegu ſtoiąc żerdkę wydał CzahTr Cv; GosłCast 74.

W połączeniu z „sam” (3): CzechEp *3v; Bo ćię płácże ſam płácż náwet KlonŻal D4; CiekPotr 27.

W połączeniu z „taki” [= tak wielki]: aż (1): náwet do tákiey nędze y vboſtwá przyſzedł/ że muśiał máſztálerſką ſłużyć v ſługi ſwego WerGośc 225.

W połączeniu ze spójnikiem przyzwalającym [by (4), aby, chociaj, jeśli, jeśliby, li; w antepozycji (7), w postpozycji (2)] (9): CzechRozm 18; PaprPan Tv; ActReg 87, 140; OrzJan 84; SarnStat 246; Temubych Miał powierzyć pieniędzy? ktoremu, by náwet Szło o głowę, drobnego pieniążká ná wieki Nie wierzyłbym. CiekPotr 73; GosłCast 5; A ták iuż moy namilſzy/ cżáſu nie odwłocżąc/ Náwet choćiay y w drodze/ chćiey tę ſpráwę zácżąć. PaxLiz E3.

Połączenia: »a nawet« (3): czasu potrzeby modlitwami nas od prawowali ado Pana Boga iedno drogę vkazowali, anawet dla Stanowienia Pokoiu, trzech Senatorow y kilku z Rycerstwa na granice wysłac. niechcieli. ActReg 40, 140; SarnStat 246.

»ale nawet« (1): Co [rozmowy z aniołami] ieſli mu [Bogu] tu przyſtáło/ á ondzie ná pocżątku cżemuby przyſtać nie miáło? Ale náwet/ ieſliby komu tá odpowiedź niedoſtátecżna ſie zdáłá: tedy mu ia z iego mniemánia/ iegoż wielkie głupſtwo pokażę. CzechRozm 18.

»aleć i nawet« (1): iáko teraz cżynią drudzy [tj. prześladują heretyków]: A przedſię ſię zá duchowne chcą mieć Chriſtyány. Aleć y ze Mſzałá ná wet [...] może toż być pokazano/ [...] że ſię zá heretyki ſtárzy modlili/ á nie mordowali ich CzechEp 44.

»nawet i« (5): Phil O; Ze weſołego dniá/ widźieć nie mogę/ Ná wet/ y nocna ćichość/ dawa trwogę. GrabowSet M2; Ale dayto/ by mu [cesarzowi tureckiemu] ſie y to nieprzygodźiło: náwet niech y to com powiedźiał w lekkiéy v niego cénie będźie OrzJan 81; CiekPotr 79; PaxLiz E3.

»nawet już« [szyk 1:1] (2): CzechRozm 238; Náwet iuż rządu niémáſz ná dworze żadnégo Ták zákwitłégo/ iáko v páná náſzégo GosłCast 18.

»już nawet i« (1): A ieſlićby ieſzcże y to nie doſyć cżyniło/ więc ſie też y dźiewiątey kápitule przypatrzay/ á tám iuż náwet naydźieſz y cżás pewny CzechRozm 169v.

»tak, taki ... że nawet« (1:1): przez wierutne opilſtwo/ przyſzli do tákiey nędze y vboſtwá/ żeby mógł v drugiego był w mieſzku náwet z kopiją gonić WerGośc 215; że ſą [...] ták głupi/ że náwet/ áni rozumieią/ co ieſt wolność OrzJan 38.

»też nawet« (2): OrzJan 84; W tákowych mieśćiech możeſz ábo ſię zbogáćić/ Możeſz też ſławę náwet/ y duſzę vtráćić. KlonWor 14.

»też nawet i« (1): gdyż on [Innocenty III] był przycżyną wielu walek y ſrogiego krwie wylania/ ktory też náwet y kośći Almeryká vcżonego cżłeká/ oſądźiwſzy go zá heretyká/ w Paryzu ſpalić roſkązał. CzechEp 43.

c. W kontekstach o osłabionej funkcji uwydatniającej wprowadza dodatkowy komentarz wzbogacający przedstawioną sytuację o nowy aspekt (2): ſpráwić to wáſzá kró: M. maſz/ abyś oyczyznę ſwoię co naprędzéy wybáwił: ná wáſzę K. M. bowiém ſámégo pogląda: wáſzéy K. M. ſie powierzyłá: bez wáſzéy kró: M. oſtáć ſie nie może: náwet maſz ią wáſzá kró: M. do wſzytkiégo gotową: woynę tocżjć/ woyſko wyſtáwić/ y pieniędzy ile potrzebá złożyć. OrzJan 134.

Połączenie: »nawet i« (1): Ale kiedy pogotowiu będą mieć exempla practica, mogą bydź ſpoſobnieyſzémi łácno do wſzyſtkiégo. Iam náwet zebrał y Formularze terminátur Piſárſkich SarnStat 5v.