Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: NAZYWAĆ

Następne hasło: NAZYWAJĄC »

NAZYWAĆ SIĘ (88) vb impf

sie (55), się (33).

Oba a jasne (w tym w pierwszym 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja

indicativus
inf	nazywać się
praes
	sg	pl
2	nazywåsz się
3	nazywå się	nazywają się

praet
	sg		pl
3	m	nazywåł się	m pers	nazywali się
3	n	nazywało się	subst

imperativus
	sg	pl
2	nazywåj się
3		niech się nazywają

conditionalis
	sg
3	m	by się nazywåł
3	f	by się nazywała

inf nazywać się (24). ◊ praes 2 sg nazywåsz się (2). ◊ 3 sg nazywå się (25). ◊ 3 pl nazywają się (15). ◊ praet 3 sg m nazywåł się (5). n nazywało się (1). ◊ 3 pl m pers nazywali się (6). ◊ imp 2 sg nazywåj się (1). ◊ 3 pl niech się nazywają (1). ◊ con 3 sg m by się nazywåł (4). f by się nazywała (1). ◊ part praes act nazywając się (3).

Sł stp s.v. nazywać, Cn w innym znaczeniu, Linde XVIII w. s.v. nazwać, nazywać.

Znaczenia

1. Nosić nazwę (38)
- Przen: Być, trwać (1)
- a. Nosić imię własne (6)
2. Uważać się za kogoś, podawać się, twierdzić, że się jest kimś (niekiedy: uchodzić za kogoś) (49)
- a. Tytułować się oficjalnie (9)
*** Bez wystarczającego kontekstu (1)

1. Nosić nazwę; cognominari Vulg (38):

Z nazwą w I [sb] (17): RejPosWiecz³ 96v; CzechRozm 57v, 112v, 225 marg, **4; Są niektorzi/ co ták rozumieią y zá to máią/ że to iedno/ Krolowáć y Krolem śię názywáć [regere et regem dici idem esse putent] ModrzBaz 19v; CzechEp *4v, 54; Bo chlebem ſię cżáſem ten Sákráment názywa LatHar 185; WujNT przedm 26, Rom 2/17, s. 528 marg, 579. Cf Zwrot.

Z nazwą w N (1): iedney wiáry y zaſługi powinowátymi ſie ſobie ludzie ſtawáli y Syngenis ſie názywáli CzechRozm 154.

Z nazwą w A (lat) (1): Nouatiani ktorzy od czyſtoſći Catharos ſye názywáli. KromRozm I C4v.

Z zaimkiem przysłówkowym (2): Ná Chriſtiáninie ſie mylą/ gdy wſzytki/ iż ſie to ták názywáią zárowno pocżytáią: iákoby to názwiſko/ dobrym y świętym kogo vcżynić miáło? CzechRozm 112v; CzechEp 170.

W połączeniu z etymologią nazwy [w tym: od kogo (1), od czego (1)] (2): KromRozm I C4v; Bo iáko ſię haeretykowie/ Photiniany/ Ariany/ Nowáciany [...] od miſtrzow ſwoich názywáią; ták y ći ſię Páwliany/ Petriany y Apolliany miánowáli. WujNT 579.

W połączeniu z określeniem źródła pisanego [w tym: czym (2), „gdzie” (1)] (3): Tá ſwiątość iż ſie chlebem y winem ábo kielichem w piſmie ſwięthym názywa/ tho z rzecży przyrodzoney ma RejPosWiecz³ 96v; CzechRozm 57v; CzechEp 170.

Zwrot: »imieni(e)m (a. mianem) [czyim = od kogo pochodzącym] nazywać się; od imienia [czyjego] nazywać się« [w tym: z nazwą w I (4); z imieniem abo od imienia (1)] [szyk zmienny] (10;5): A tákći otho obycżáiem thákowym w Pánu Kryſtuſie ſą y mieſzkáią źli krześćiánie/ ktorzy ſie iedno názywáią od imienia ie^go krześćiány. RejPosWiecz² 92v; gdźie ták mowi Iákob [tj. Izrael] do ſyná ſwego IOzeffá o ſynách iego/ [...] niech będźie wzywáne imię moie w nich [...] to ieſt/ niech ſie názywáią imieniem moim ábo od imienia mego/ to ieſt/ Izráelcżyki CzechRozm 196; iż to inſza rzecż ieſt/ mowić ták: ten ſie názywa imienim Chriſtuſowym: á mowić/ ten wzywa imienia Chriſtuſowe^go CzechRozm 197; Tych záś co go wzywáć niechcą/ choć ſie rzkomo zá wierne máią/ y iego ſie miánem názywáią: możeſz v ſiebie zá niewierne pocżytáć. CzechRozm 198, 196 [3 r.], 196v [2 r.], 197, 197v [3 r.], *4.

Przen: Być, trwać (1): nápominayćie ieden drugiego ná káżdy dźień/ poki ſię Dźiśia názywa [donec Hodie cognominatur] WujNT Hebr 3/13.

a. Nosić imię własne (6):

Z nazwą w I (3): CzechRozm 4v; że y Czechy záwżdy Czechámi zwano/ y Polſki naród Láchy ieſcze z przodku ſię názywał KochCz B2v, B2v.

W połączeniu z etymologią nazwy [od czego] (1): Owſzem ſámym żywotem będąc/ y od żyćia ábo od bytności Iehową ſie názywáiąc/ inſzym też żywota vżycża CzechRozm 4v.

W połączeniu z określeniem źródła pisanego [w czym] (1): Bo nie dármo przedśię w hiſtoriách náſzych Leſzkámi ſię kilká Kśiążąt názywáło KochCz B2v.

Zwrot: »[jakim, czyim] imieni(e)m (a. nazwiskiem) nazywać się« [w tym: z nazwą w N (1)] (3): A co ſie tknie Zorobabelá y Sálátyelá/ co mniemáſz áby też tymi nazwiſki w pokoleniu inſzym/ drudzy tákże názywáni nie byli/ w ktorym ſie iedni názywáli? CzechRozm 152v, 197, 198v.

2. Uważać się za kogoś, podawać się, twierdzić, że się jest kimś (niekiedy: uchodzić za kogoś); vocari Vulg (49):

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): A iż ſie tu názywáć raczy że on ieſt amen á ſwiádek wierny á prawdziwy/ to iuż o tym ſwiádectwie iego wiernym á prawdziwym żadnego wątpienia nie máſz. RejAp 42.

Z wyrazem określającym w I [w tym: sb (30), ai (4); sb i ai (1)] (33): BielŻyw 152; abi then nyeprziyaczyel kthori ſſye naziwa ſſinem hoſpodarſkyem y myeſka wzyemy thwoyey Kro. mczi y naſtoycz hoſpodarv moyemv na gardło ziynſchemy lotri yako y ſſam abi bil widan z zyemye thwoyey Kro. mczi LibLeg 11/167v, 10/125, 11/169; RejRozm 395; KrowObr 153; A prożno ſie tákowy ma mądrym názywáć/ Kto w tym burzliwym morzu bez wioſłá chce pływáć. RejWiz 8v; RejFig Aa3v; BibRadz I 346; RejPos 89v, 346v, 350; WujJudConf 117; RejPosWstaw [110²]; To ieſt poſpolita Bogu/ iż gdy co obiecuie/ ábo też kiedy komu groźi/ ábo co pewnego opowiáda/ [...] tedy ſie więc żywym názywa/ mowiąc: Zywę ia mowi Pan CzechRozm 5, 8, 67v, 69v, 98, 186v; CzechEp 40, 265, 307, 338 marg, 418; NiemObr 82, 127; WujNT 98 [2 r.], Hebr 11/16, s. 792, Aaaaaav; Szewcżykiem ſię názywa/ gdy tráfi ná ſzewcá: Vdáie ſię zá Kupcá/ choć Kupiec nie pewcá: Ieſli tráfi ná Młocká/ młockiem ſię przerobi KlonWor 26.

Z zaimkiem przysłówkowym (4): Nigdziey ták záraz weſpołek piſmo s. nie zowie Boga Oycá drogą/ żywotem/ y prawdą/ iáko ſie ſam Syn názywa. CzechRozm 64v, 30v, 49; ták ani Chriſtyáninem być może/ choćiażby ſię y tyśiąc rázow krzćił/ y ták z rodźicow názywał. CzechEp 339.

W połączeniu z etymologią nazwy [od czego] (1): Ktore záś rzeczy nie ták idą/ áni iść máią/ między tymi ktorzy chwalcámi Bożymi być chcą: y ktorzy ſię naświętſzym imienim Chriſtuſá Páná zákłádáią/ y od niego názywáią. CzechEp 4.

Z wyrazem użytym przenośnie (8): KrowObr 153; RejPos 89v, 346v, 350; Tymże też obycżáiem Pan názywa ſie winną máćicą/ á nas láthoroſłkámi. RejPosWstaw [110²]; CzechRozm 69v; Brátem ſię náſzym názywa Christus ále ſię nam z tąd nádymáć nie trzebá. CzechEp 338 marg, 40.

W charakterystycznych połączeniach: dosyć hardzie się nazywać, na [których] miejscach, [którym] obyczajem, prożno, z rodzicow, wszędy; nie wstydać się nazywać się, raczyć (3), zakazywać (2).

Zwrot: »nazywać się [czyim] imienim, [jakim] tytułem« [w tym: z wyrazem określającym w N (1)] (1:1): Acż ſie ná pirwſzych mieyſcach inemi tytuły názywáć racżył/ iáko gdy mowił iam ieſt pirwſzy y oſtátecżnieyſzy RejAp 24; CzechRozm 49.

Szeregi: »nazywać się i czynić« (1): Vkaſz ktory Ewánieliſtá álbo Apoſtoł nápiſał. Aby ſie oná [Matka Boska] kiedy názywáłá y tzyniłá/ zrzodłem dobra wſzego KrowObr 153.

»zstać się i nazywać« (1): ále ſyny wdzyęcżnemi ſwemi dopuścił ſie nam sſtáć y názywáć ktorzychmy kolwiek przyięli ſwięte imię iego. RejPos 350.

a. Tytułować się oficjalnie [z tytułem w I] (9): Alexander ſyn Philipow Dariuſowi ktory ſie krolem wſzego ſwiata nazywa. BielŻyw 151; KrowObr 6v, 7; Abowiem Piotr ſ. zwolennik Páná Kryſtuſow názywa ſie ſam Prezbiterem ábo Sthárſzym. RejPosRozpr c3; CzechEp 49, 425; NiemObr 60.

Szeregi: »nazywać się i czynić« (1): Zal ſię tego Pánie Boże/ iż do ták śmiáłey y zuchwáłey niezbożnośći przyſzło/ tym co ſię wikáryimi ſyná twego miłego Iezuſá Chriſtuſá/ y namiáſtkámi Apoſztołow ie^go názywáć y cżynić śmieią. CzechEp 138.

»nazywać się i pisać« (1): ALeć ieſztze náthym máło było Biſkupowi Rzymſkiemu/ iż ſie iuż za dozwolenim tego mężoboyce Fokaſá Ceſárzá/ Papieżem názywał y piſał aż ſie też potym y Bogiem ziemſkim zwać kazał. KrowObr 8.

*** Bez wystarczającego kontekstu (1): iż ták ſłowo to epikalein może być przekłádano wzywáć ábo názywáć ſie CzechRozm 197.

Synonim: 1., 2. mianować się.

Formacje współdzenne cf ZWAĆ.