[zaloguj się]

NIEBOSZCZYK (171) sb m

e oraz o jasne.

Fleksja
sg pl
N nieboszczyk nieboszczycy, nieboszczykowie
G nieboszczyka
D nieboszczykowi, nieboszczyku
A nieboszczyka nieboszczyki
I nieboszczyki(e)m
L nieboszczyku nieboszczykach
inne sg G a. A - nieboszczyka; pl A a. I - nieboszczyki

sg N nieboszczyk (52).G nieboszczyka (81).D nieboszczykowi (8), nieboszczyku (2); -owi : -u LibLeg (1:2).A nieboszczyka (9).G a. A nieboszczyka (1).I nieboszczyki(e)m (10).L nieboszczyku (2).pl N nieboszczycy (3), [nieboszczykowie].A nieboszczyki (1).A a. I nieboszczyki (1).L nieboszczykach (1).

stp, Cn notuje, Linde XVIXVIII w.

Człowiek nie żyjący; demortuus Mącz, Cn (171): SeklKat Y4; Manes, Duſze vmárłych Nieboſzczici. Martwi. Mącz 207c, 232c; Calag 224a; [nieboſzczici/ et nieboſzczikowie/ Manes, umbrae, defuncti. Volck Mmm 4].
Wyrażenie: »umarły nieboszczyk« (2): Y tych obrazow lvdzie vmarli nieboſzcżycy/ barzo ſie oto gniewali kiedy by to wiedzieli SeklWyzn g3, f2.
a. O człowieku zmarłym stosunkowo niedawno, którego życie jest tematem wypowiedzi osób żyjących, zwłaszcza tych, ktore znały go za życia (161): Y pocżęli [wdowiec i wdowa] tákież gadáć/ O nieboſzcżykach powiádáć. BierEz P; LibLeg 11/68v; ZapMaz V S 2/332; LibMal 1552/168; gotow ſye vſpráwiedliwić káżdemu/ kthoby kolwiek chćiał przećiw niemu czynić o zámordowánie nieboſzczyká. GroicPorz ov, ſ; BielKron 217v, 367; Druga przyczynaze Testamentem Imienie niew ale mnie polecił niebosczyk ActReg 162, 64, 163.

W połączeniu z imieniem i (lub) nazwiskiem, nazwą stanowiska, stopniem pokrewieństwa [nieboszczyk + określenie (94), określenie + nieboszczyk (32), określenie + nieboszczyk + określenie (17)] (142): yako nyebosczyk pan yakvb szobynsky pisszarz y pothkomorzy Cirsky nyevynyen Mykolayovy baryczcze szwarszevy dwdzyestv kop ZapWar 1507 nr 1988, 1507 nr 1988, 1527 nr 2324, 1541 nr 2603, 1545 nr 2646, 1550 nr 2666; LibLeg 6/191 [2 r.], 192, 11/42, 68v [3 r.], 165v (14); v nyeboſczika kſzyądza wroblya ſluzil LibMal 1544/91v, 1544/91, 1546/123v, 1547/134, 1548/139v, 147v, 1553/176v, 1554/190v [2 r.]; Wſpomnyę też tu Nádárzyckiego preceptorá [...]/ ktorego nyeboſſcżyk ſlawney pámyęći pan Mikołay Iárund Woiewodá Łęczycki ocyec dziſieyſſego páná Iároſá [...] nád inſſe wybrał. GliczKsiąż L7, L6v; Iáko ſtriy był ćwicżony w Rzecżypoſpolitey/ A wuy záſię nieboſzcżyk hońcá známienity. RejWiz 97v, 72v; A tę náſzę wielebną Limitácyą/ chora ſtárość Krolá nieboſzczyká vrodźiłá. OrzRozm C2v, H2v, I2, N2, T4v; A ieſliby brát brátowę żonę poiął/ pirwſzy ſyn ma być nieboſzcżykowi mężowi iey przywłaſzcżon. BielKron 44v; Ten odſądził kápłáńſtwá wſzytkich ktorzy byli przycżyną śmierći nieboſzcżyká Celeſtyná BielKron 185; Páweł nieboſzcżyk Papież rádował ſie ſtego BielKron 234v; ábowiem Cżeſki Krol powiádał być Opáwſki powiát iemu zápiſany od nieboſzcżyká kſiążęćiá Opolſkiego Miecſłáwá BielKron 363v; według woley Ludwigá iey oycá nieboſzcżyká. BielKron 381; iż ſkwápliwie á bez winy nieboſzcżyká Słáboſzá zámordowáli. BielKron 418v, 53v, 103, 213, 220v [2 r.], 235v (32); GórnDworz C3, Q8v, S4, V; gdy te święte oboygá przymierza kśięgi z drukárnie nieboſzcżyká brátá náſzego Maćieiá Káwiecżyńſkiego/ namieſtnika Nieswiżſkiego/ wychodziły BudBibKaw A2, A3v; Traktaty Krol nieboſzczyk s Ceſárzem vczynił MycPrz I B4v, I B2, II B, Bv, C; Strum H2; [proszę wszystkich] imieniem nieboſzcżyká Páná mego y W M: ábyśćie mu tę winność [...] odpuśćili. BiałKaz M4v, H3, Iv, I2, I4v, K (14); StryjKron 190, 452, 612; Pán potstaroſzczy [...] pogodzyel y porownal brati albo dzeczy nyeboſczika walęntego Mlinarza Lipuſkego ZapKościer 1584/46v; zeſznawam tho yſzyem wſzyęla Snyeboſczykyem Męſzyem Moym ot brata swego Ivrka wſzyelam przidaczi Sto talarow y dzyęſzyecz ZapKościer 1585/56v, 1580/12v, 1582/26, 27 [2 r.], 27v, 34 (22); ZALE NAGROBNE Ná śláchetnie vrodzonego y znácznie vcżonego mężá/ nieboſzcżyká Páná IANA KOCHANOWSKIEGO KlonŻal kt; KochWr 40; Proponował też Marszałek iako Executor Testamentu Krola Niebosczyka [...], aby testament był wydań albo Executorom albo succeſsoribus ActReg 60; potym niespodziewana śmierć niebosczyka Krola wszytkie mysli y rady nasze pomięszała ActReg 159, 45, 69, 70, 89, 96 [2 r.] (12); GostGospSieb +2; KochCzJan A3; JanNKar F3; SarnStat 969; SzarzRytJSzarz nlb 2 [2 r.], nlb 2v.

W charakterystycznych połączeniach: nieboszczyk sławnej pamięci; corka nieboszczyka, dług, dobrodziejstwa, drukarnia (2), dziatki (dzieci) (2), imię, książki, małżonka, matka, obietnica, plemię, potomek, siestrzeniec (siestranek) (3), siostra (2), staranie (2), stryj, sukcesor, syn (9), synowiec, szwagier, śmierć (5), testament, wola, zamordowanie; służyć u nieboszczyka; o nieboszczyku powiadać; imieniem nieboszczyka; dług po nieboszczyku.

Wyrażenie: »wdowa nieboszczyka [kogo], po nieboszczyku [kim]« (1:1): v slachetny pány helſbyety Trzeblinſky poſzoſtali wdowy nyeboſczyka Pána stanyslawa sczawynſkego. ZapKościer 1588/81v, 1588/66v.
Wyrażenie przyimkowe: »za nieboszczyka« = za życia zmarłego [zawsze w połączeniu z imieniem i (lub) nazwą stanowiska, stopniem pokrewieństwa; nieboszczyk + określenie (6), określenie + nieboszczyk (1)] (7): Duńſki też Krol zá tego Krolá nieboſzczyká/ Pobrał wiele Okrętów wſzem żegłárżom [!] z Gdańſká. MycPrz I [C]2; bo zapłacił był zawoiewodzica dług 6000 Panom Sobkom, [...] choć tam iednobyły 2000 zaniebosczyka brata ActReg 166, 71, 174; że y zá nieboſczyká Królá Zygmuntá Oycá [...] tákże też weſpółek té vrzędy z Dignitárſtwámi bywáły SarnStat 78, 335, 1209.
b. Trup, zwłoki (4): Dziwna to rzecż ná nędzniki/ Iż gdy widzą nieboſzcżyki/ Iże ſie ich przygodámi/ Nie karzą áż zginą ſámi. RejZwierc [238].
Zwroty: »być nieboszczykiem« = umrzeć, zginąć (2): RejZwierc 270; Bo będzyeſz nieboſzcżykiem choć nie daſz przycżyny PaprPan H.

»poczynić [kogo] nieboszczyki« = pouśmiercać (1): Śmierć mu [mówi]/ gdym twe rowniki/ Pocżyniłá wſzytki nieboſzcżyki BierEz S2.

Cf NIEBOŻC