[zaloguj się]
[pdf]

1. ROTA (269) sb f

-t- (266), -tt- (3).

-o- (58), -ó- (24); -o- MurzNT, Mącz (44), KochPieś; -ó- OrzQuin (2), ZawJeft, KochFrag, WyprPl, też Calep; -o- : -ó- OpecŻyw (4:3), KochJez (6:1), OrzJan (1:1), SarnStat (1:13); a jasne (w tym 2 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl du
N rota roty rocie
G roty rót
D rocie rotåm, rot(o)m
A rotę roty
I rotą rotami
L rocie rotach rotu
V roto róty

sg N rota (55). ◊ G roty (41). ◊ D rocie (3). ◊ A rotę (24). ◊ I rotą (23). ◊ L rocie (21). ◊ V roto (1). ◊ pl N roty (20). ◊ G rót (15); -ót (4) WyprPl, SarnStat (3), -ot Mącz (5), -(o)t (6). ◊ D rotåm (2) BielSpr, ReszList, rot(o)m (1) ActReg. ◊ A roty (29). ◊ I rotami (24); -ami (20), -(a)mi (4). ◊ L rotach (6); -ach (5), -åch (1); -ach : -åch Mącz (1:1). ◊ V róty (1). ◊ du N (cum nm) rocie (2) SkarŻyw 30, ActReg 144. ◊ L (cum nm) rotu (1) BielSpr 12v.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (cztery z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

Znaczenia
1. Grupa ludzi, pewna liczba jednostek skupionych w wyodrębniającą się całość (z niem. Rotte ← starofr. rote ← łac. rutta, rupta); agmen, numerus Mącz, Cn (262): Agmen, Rotá/ huf nie máłi ludźi. Mącz 5d.
a. Grupa, zespół ludzi powiązanych ze sobą wewnętrznie, połączonych w zinstytucjonalizowaną całość (248): Descriptio populi, Rozłożenie ludźi ná roty Mącz 375b, 79b; Decuria, Manipulus decem militum, vel aliorum hominum cui qui praeest, Decurio nominatur – Rota z dzeſiący męzow. Calep 293a.
α. wojsk. Oddział wojskowy; cohors PolAnt, Vulg, Mącz, Modrz, Calep, Cn; manipulus Mącz, Calep, Cn; milites Mącz; exercitus Vulg; turma Cn (195): Owa Rotmiſtrz bitwę ſtráćił/ V ktorego on [oracz, który porzuciwszy swe zajęcie, wyprawił się na wojnę] w roćie był BierEz P2; Stał ſie był boy známięnity/ Miedzy ptaki y źwierzęty: A iuże ptacy ſłábieli/ Ku vćiekániu ſie mieli. Widząc ieden z ptaſzey roty/ Nietoperz niedbał ſromoty: Swe woyſko zdrádnie opuśćił/ Do nieprzyiáćioł ſie rzućił. BierEz Q4; Componere numeros in turmas, Ná roty rozdźielić. Mącz 253b; Numerosa cohors, Wielka rotá. Mącz 253b, 79a, 491d [2 r.]; SkarŻyw 30; gdźie Moſkiewſkié roty Zá ſpráwą oycá twego [...]/ poległy/ támeś ty [zacny Radziwile] ſwéy śiły Probę napiérwéy podał KochJez A2v; Tu ſkoroś mówić przeſtał/ róty ſye ruſzáły/ A konie żártkonogie ochotnie pryſkáły. Názáiutrz bitwá byłá: Moſkwá tył podáłá/ A przedśię trzy tyśiące ſwoich oſtradáłá [...]. Potym kiedy ſye wſzyſtki iuż śćiągnęły roty/ Rozbiłeś nád Vznorą ſwé białé namioty KochJez B2, Bv, B4; Manipulatim, Per manipulos – Przez roti, od roti do roti. Calep 636a; Vexillatio – Na skrzidliech roth zaſadzenie. Calep 1119b, 42a, 636a; KmitaSpit B2, B4.

rota kogo [= złożona z kogo] (3): Y przydáło ſię że po wſzythkim mieśćie [tj. Jerozolimie]/ práwie przez cżterdźieśći dni vkázowáło ſię ná powietrzu rycerſtwo biegáiące/ w złothem odźieniu y iákoby hufy zbroyne z drzewy. Ktemu roty konnych z ſzykowáne w rzędy/ y bitwy ſthácżáne y pothykánia z obu ſtron BibRadz 2.Mach 5/3. Cf »rota żołnierzow«.

rota czyja [= przez kogo dowodzona] [w tym: pron poss (5), G pron (3)] (8): Mącz 392a; Oto (bo) z ſtąpił ogień z niebá y pożárł dwu pięćdzieſiątnikow pierwſzych/ y ich roty (marg) wł. pięćdzieſiątki. (–) BudBib 4.Reg 1/14; CzechRozm 240; Dáléy idąc/ ná Rzowſkim rubieżu namioty/ Y twoie ſprácowáné odpoczęły roty. KochJez B3, B; Ale [Amon, tj. wódz Ammonitów] zebrawſzy konie/ y woienné wozy/ Kazał ſwoim Hetmánóm zátáczáć obozy. Tám/ gdy vſzykowáné iego róthy były/ [...] Porządkiem náznáczonym/ gotowośćią ſwoią: W czoło pieſzé puſzczono: kónni zad trzymáli ZawJeft 12; LatHar 320; Naprzod ES z rotą ſwoią przećiw im wyſkocżą/ Ten miał trzy ſtá wybráńcow z łuki pod ſwą mocą. Strzelcow ták doświadcżonych/ ktorzy gdy ſtrzeláli/ Nie w pierśćień/ ále w vcho igielne tráfiáli. KmitaSpit B2.

rota czyja [= do której się należy] [w tym: ai poss (2), G pron (1)] (3): Mącz 79b cf »rota i cech«. Cf »rota żołnierska«.

W charakterystycznych połączeniach: niezwalczone roty(-a), wielka; roty konnych; moskiewskie roty; roty poległy, ruszają się, ściągają się, są uszykowane; [gdzie] rot zasadzenie; ześć się wedle rot; na roty rozdzielić; z rotą nastąpić, przypaść, [przeciw komu] wyskoczyć.

Zwrot: »roty wodzić« (1): á tám dopiero [Korneliusz] ponurzony [tj. ochrzczony] był: áby świátu vmárwſzy/ á BOgu ożywſzy/ záprzawſzy też ſiebie ſámego/ krzyż ſwoy ná ſie wźiął: á zá Chriſtuſem chodźił: nie rotmiſtrzował/ ábo roty wodźił. CzechRozm 254v.
Wyrażenie: »rota żołnierzow, żołnierska« (2:2): Vexillum, Chorągieẃ/ proporzec/ [...] accipitur pro manipulo, seu contubernio militum, Miáſto roty zołnierzów. Mącz 491c, 491d; Drugi raz gdy Iſmáelitow było dwie roćie żołnierſkie: iedná rotá prośiłá/ áby [św. Szymon Słupnik] ich ſtárośćie błogoſłáwieńſtwo ſwoie poſłał SkarŻyw 30; Calep 636a.
Szeregi: »rota i cech« (1): Ubi ad decuriatum convenissent, Gdy ſie weſpołek zeſzli wedle ych Rot y Cechow/ ydźmy do ſwoyich rotmiſtrzów Pieſzy do ſwoyich. Mącz 79b.

»huf albo rota« (1): Vexillatio, Proporzec/ huf zwłaſzczá álbo rotá żołnierzów pod yeden proporzec należący. Mącz 491d.

Przen (30): [staruszek mówi do młodzieńca:] A práwiem był tám [na świat] poſłan od Bogá ſámego. Abych był ná nim ſkromił ty dziwne ſproſnośći [...]. Y z iákiemim też tego vżył roſkoſzámi/ Wiodąc rozlicżne burdy z dziwnemi rotámi. Ze ni wſtydu ni Bogá/ przedſię nic niedbáli RejWiz 177v.
a) W antropomorfizowanym opisie gry w szachy (1): Nuż hurmem práwie wſzytki záraz roty Ná hetmáńſkie ſie náćiſkáć namioty. KochSz B4v.
b) O żołnierzach powiązanych uczestnictwem w chwalebnej, męczeńskiej śmierci (2): Szláchetné róty/ których martwé głowy Chowa/ y chowáć będźie brzég bugowy: Sławna śmierć wáſzá: ſławné męztwo wſzędźie KochFrag 30.

W połączeniu szeregowym (1): [apostrofa do czterdziestu męczenników, legionistów ze słynnego XII legionu rzymskiego, zwanego Fulminata, tzn. Błyskawica] O święty zborze/ y roto poświęcona/ vfcże niezwyćiężony. SkarŻyw 208.

c) O obrońcach wiary, osobach pełniących funkcje w Kościele katolickim, aniołach (4):

rota czyja (1): A tuby ſie mogł obacżyć káżdy ſprawcá ſwiátá tego czo to ieſt/ á iáka to obietnicá iemu/ iż tám [do Królestwa Niebieskiego] ma wnieść chwałę y powagę ſwoię/ tho ieſth/ iż ſie thám okaże w wielkiey chwale á w wielkiey powadze ſwoiey/ á nie tylko ſam ále iáko pocżćiwy hetman álbo rotmiſtrz y z oną chwálebną rotą ſwoią/ ktorą pozyſkał prze cnotliwą ſpráwę ſwoię Pánu Bogu ſwemu. RejAp 186v.

Wyrażenia: »rota [jakiego] wojska« (1): W ktorym [wojsku Chrystusowym] rozmáite ſą roty/ iáko niebieſkiego y Anyelſkiego woyſká/ ſtoiących y vſługuiących Apoſtołow/ biſkupow/ kápłanow/ dyákonow/ ſubdyákonow/ y innych klerikow/ ktoremi Chryſtus dawny y Apoſtolſki kośćioł ſwoy oſádźił. SkarKaz 608b.

»roty żołnierzow (Chrystusowych)« (2): ktore [zakony] kośćiołowi wierne y mądre robotniki rodzą/ y roty żołnierzow Chryſtuſowych ná nieprzyiaćielá mocne á niezwyćiężone wypuſzcżáią SkarŻyw 463, 463.

d) O zastępach, wojsku szatana (18): [pierwszy stworzony przez Boga człowiek] Miał być ſwięty/ niewinny/ á cnotámi ſwemi/ Miał ſie práwie porownáć z Anyoły ſwiętymi. Ale tu coś ią widzyał tá piekielna rotá/ Táć go práwie przywiodłá do tego kłopotá [tj. doprowadziła go do upadku]. RejWiz 86; Iákoś ſłyſzał o ſtaniech rozlicżnie ſtworzonych/ Ktore thám ſą w tych gornych páłacoch przeſtronych/ Tedy thám był Lucifer ieden miedzy nimi/ Ktory ſie był o ſádził [!] rotámi wielkiemi. RejWiz 116v, 82v, 86v [2 r.], 95 [2 r.], 116v, 139, 169v, 170v.

rota kogo [= złożona z kogo] (1): [Franciszek Spiera mówi:] Rottęć iá diabłow wſobie mám/ ktorzy mię poſiedli/ i śiedzą na mnie iako na włáſnym dźiedźictwie MurzHist G2.

rota czyja [w tym: pron poss (3), G pron (2)] (5): Tu iuż dopirko [przywdziawszy zbroję Męki Chrystusowej] beſpiecżnie ſie możeſz pokuśić o tego złego á nieſpráwiedliwego Hetmáná [tj. czarta]/ y o tę wſzytkę rotę iego. RejPos 79; A tu iuż dopirko on zbroynik á on ſprzećiwnik twoy [czart]/ muśi być krotek przed thobą/ y z oną rothą ſwoią/ gdy vyrzy onego możnieyſzego przy tobye [tj. Chrystusa Pana] [Luc 11/22]. RejPos 79, 79 [2 r.], 79v.

W charakterystycznych połączeniach: marna rota, piekielna (z piekła) (3), pirwsza, sprosna, wielka; rota diabłow.

Wyrażenie: »szatańskie roty« (1): y Páwłowego Páná grzmienie niebieſkie nie ieſt ták ſrogie/ iáko był on święty iego [Pawła] głos ſzátáńſkim rotam ReszList 181.
e) O zwolennikach doktryny religijnej (pejoratywne określenie innowierców przez katolików); w połączeniu z przymiotnikiem dzierżawczym od nazwiska twórcy (2): A ći ſzátáńſcy Hetmánowie ze wſzyſtkimi vffy ſwych zwolennikow/ z błędu w błąd/ iáko mowią/ ze dżdżá pod rynnę wypadáią/ z Lutrowego woyſká do Kálwinowey roty/ z Kálwinowey roty do Trydeiſtow pocżtu/ z Trydeyſkiego pocżtu do Atheiſkiego ſkrzydłá/ álbo żydowſkiego zakonu przeſkákuiąc ReszList 183.
f) O zwierzętach (2): Cżaſem też ſami [żurawie] z ſobą walczą rota na rotę, Tak barzo iż ie theż rękami może pochwytać. FalZioł IV 25b.
αα. W wojsku polskim: oddział wojska zaciężnego o niesprecyzowanej dokładnie liczbie żołnierzy (liczący od kilkudziesięciu do kilkuset ludzi), stanowiący podstawową jednostkę organizacyjno-taktyczną armii, formowany i dowodzony przez rotmistrza (74): UstPraw H2; Drugie roty wyſtąpiły potykáły ſie ſnimi [z Wołochami] dobrze/ Mikołay Sieniawſki Leliwcżyk/ Máćiey Włodek náſz prawdźic/ bili ſie ſnimi iáko Hánibal s Rzymiány. BielKron 422v; Przećiw ktorym [Tatarom kierkielskim] Colá Hálicki będąc polnym Hetmánem roty obeſłał BielKron 422v, 424; Ná kóniec [widziałeś tam, tj. w bitwie obertyńskiej]/ Szczeſnégo Siemickiégo/ Bráćią y Sąśiády náſze/ z rótámi y z towárzyſzmi ſwemi vbiégáiącé ſye ieden przed drugim/ ná gotową y nápiętą przećiwko ſobie od Wołochów ná hárcu śmierć. OrzQuin R3v; Hetman wielki Roty rozdáwa y Rotmiſtrze popiſuie. BielSpr 70, 70v; PaprPan E; A przeto ná Hetmáná należy/ [...] roty y lekko y ćięſzko vbráne [ordines tum levis tum gravis armaturae] mieć ModrzBaz 115; Ale Krol [...] obroćił ſię ze wſzyſtkim woyſkiem do Wielkich Luk/ wypráwiwſzy ná pirwſzą ſtraż/ y rozdawánie Stanow wſzyſtkiemu woyſku/ Páná Ianá Wołminſkiego [...] z kilkiem Rot/ y Tátárow Nahayſkich połkiem/ y z piącią ſet Haydukow/ ták iż miał w ſwym połku dwánaście ſet iezdnych y pieſzych/ ná pierwſzey ſtraży. StryjKron 787; Zá nimi [ciągnął] Mikołay Rádziwił Woiewodá Wileńſki/ Hetman wielki z trzemi tyſiącmi iezdnych. Potym Pan Wilenſki Oſtafi Wołowicz/ Woiewodá Minſki/ Mikołay Sapihá/ y inſzych Pánow y Rycerſtwá Litewſkiego 2000. Potym Rot Polſkich iezdnych 5000. Záś Węgrow 4000. iezdnych StryjKron 787, 742, 757; Vkazał ze przez nie zapłacenie iednej abo dwiema Rotom inszesiępozaciągały [!]. ActReg 14, 48; Rotmiſtrze [mają] obecnie záwſze bydź przy rótách y nie ziéżdżáć okróm pozwolenia Hetmáńſkiégo liſtownégo/ [...] á nie máią ćiągnąć róty przez Koronę ſkupiwſzy ſie/ ále káżdy towárzyſz ma iźdź oſobno/ iáko priuatus do popiſu SarnStat 366; Stároſtóm Ruskim Rót nie dáią. SarnStat 427, 6, 427 [2 r.], 434 [2 r.], 435, 448, 1313; VotSzl E3v.

rota kogo [= złożona z kogo] (1): Brat moi Pąn Zołkiewski postrzelon. Hołubek zabity. Karchowski przez obiedwie ręce postrzelon. towarzysze tez niektorzy z rothy Pacholikow ActReg 57.

rota czyja [= przez kogo dowodzona] [w tym: pron poss (21), G sb i pron (7)] (28): MetrKor 34/288 [2 r.], 37/1v [4 r.]; yako ia othem viem ze any ia any czelacz moia hy thowarzische zrothi mogey niehvdzialy [!] skodi any pienyądzi hy thich rzeczi poddanem pana prasmovskiego znyeporątha nyepobraly ZapWar 1540 nr 2510; KromRozm III F8v; Konſthánty ná Polaki krzyknie o rátunk/ wyſtąpili z rothámi ſwymi Woyćiech Sampolińſki/ Bernat Potocki Litwę rátowáli. BielKron 409v; przyſzły ná nie przodkiem bez wieśći roty Andrzeiá Tęcżyńſkiego Stároſty Rohátyńſkiego dźiſieyſzego/ Mikołáiá Sieniáwſkiego Hethmáná polnego/ y inych Rothmiſtrzow/ bliſko rzeki Seretu BielKron 424, 422, 422v; OrzQuin R; Rotmiſtrz ieden ciągnąc z rothą ſwą ná gránice/ miał nocleg w Biſkupiey wśi/ gdzie drabi iego głodni/ hoynie záżyć kápłáńſkiego chlebá chcieli GórnDworz R4v; Rotmiſtrz káżdy przy ſwoiey Roćie bywa s ſwoią Chorągwią/ ktory powinien Rotę ſwoię ku potkániu rządnie ſpráwić ná vff. BielSpr 70v, 70v; Ian Mikołáycżewſki porucżnik roty ſtároſty Barſkiego. PaprPan Z3v, Cc2, Cc2v; StryjKron A3v, 732; Tosię iednak zda Panu Hetmanowi y my natym przestawamy, aby przy Vprz: W. dla potrzeby wszelakiey dwie Rocie zostały, Sobockiego y Balinskiego [...], ktory niech pod sprąwą ywładzą będa Vprz: W: dokąd potrzeba vkoze [!] Rptey. ActReg 144, 48; Rotmiſtrz przy ſwéy róćie, okróm róty, ma mieć z imienia ſwégo ſwóy poczet. SarnStat 448, 434, 1183; CzahTr A2v.

W połączeniu szeregowym (1): izby zaden [...] nieſmial bez voliei a dopuſczenia naſſego y rad naſſych z Ziemie viiezdzicz y vyachawſſy z drugiemi ktorzi przed tem abo potem vyadą ſkorony zebrania abo roty y voiſka czynicz ComCrac 13v.

W charakterystycznych połączeniach: mała rota; rota pacholikow; roty rotmistrzow; porucznik roty; towarzysze z roty; roty polskie (2); roty przychodzą, przyciągają, występują; do roty się stawić; rotę(-y) ciągnąć, ćwiczyć, [komu] da(wa)ć (3), mieć (2), [przeciw komu] obesłać, [komu] poruczyć, rozdawać, ruszyć [przeciw komu]; ciągnąć z rotą(-ami), przypaść (2), wystąpić, żołdować; przy rotach mieszkać (2).

Zwroty: »na roty brać« = werbować żołnierzy do formowanej roty (1): Iednoby tego pilno trzebá ſtrzedz y doględáć częſto/ áby Pánowie Stároſtowie vkráinni/ ieſliby ktorzy ná Roty bráli/ ſługámi ſwoimi/ á zwłaſzczá drobnieyſzymi/ kuchárzmi/ myśliwcámi/ rć. pocztow nie oſadzáli VotSzl E4v; [AktaSejmikPozn 1587/70].

»rotę stawić« (1): ten ſzácunek [= oszacowana kwota] [...] wyćiągnąć ſie może ná dwákroć ſto tyśięcy wybrańców/ y ludźi do boiu czyſtych/ z których wáſzá Kró: M. kożdą rotę/ ſtáwić beſpiecznie możeſz przećiw wielkim tureckim woyſkóm OrzJan 123.

»roty wodzić« [szyk zmienny] (2): Do Iego Mośći Páná oycá ſie W. M. wrocę/ ktory ſłyſzę mawiał/ Dobre żołnierſtwo/ dobry dwor: ále pług w domu ieſli go nie wſpiera/ ſłábo bárzo iść muśi: chybá żeby mu fortuná łáſką iáką oſobliwą z niebá poświećiłá. Iákoż vkazał to/ roty z młodośći ſwey ná pogránicżu długo wodząc GostGospSieb +3; [Pleban mówi:] Miły Boże/ dźiś ſie záś wſzytko opák dźieie/ Z świetckich ludźi ſtáli ſie mowni káznodźieie [...]. A nam/ choćſmy iák żywo tym ſie nie ćwiczéli/ Dobrze iże wżdy wodźić rót nieporuczéli. WyprPl A4.

Wyrażenia: »rota jez(d)na« (2): Ia Iacub szeczygnyowſky Rothmyſtrz krolya yego myloſczy srothą szwą yeſzdna, sthwarzyſzmy [!] sluzebnyky a pomocznyky memy [...], odpowyadam thym tho lyſthem MetrKor 34/288 [idem] 37/1v.

»wojenne roty« (1): [ojciec Jakuba Gostomskiego] z Duchownego chlebá nic/ á máło z Krolewſkiego [...] podpory maiąc. wiodąc ieſzcże k temu koſzty/ [...] ieſli nie znácżnieyſze/ tedy nie podleyſze. Co było łatwie znáć/ nietylko w woiennych rotách/ y w Seymowych ziázdach/ ále w káżdym iego gdźie Pánem był domu: że do nich kto wewnątrz wſzedł/ wſzyſtko ná trwáłość/ wſzyſtko ná vrząd/ wſzyſtko do ochędoſtwá á do pożytku oglądał. GostGospSieb +3v.

Szereg: »roty abo wojsko« (1): izby zaden w zebraniv iedno ⟨z⟩ ſluzebniki ſwemi wlaſnemi a nie zrotami abo z voiſkiem valiecznem obyczayem przyſtroyonem nieſmial bez voliei a dopuſczenia naſſego y rad naſſych z Ziemie viiezdzicz ComCrac 13v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

Iron. (1): A więc ty przećię [...]/ vlężeſz gdźie w kąćie ná próznowánié? táić ſie będźieſz między láſy? nieprzyiaćielá zániedbaſz? śiedliſká ſwoie puśćiſz? Hetmáná odbieżyſz? broń wſzyſtkę [...] ſkuieſz ná lemieſze? z Sędźią mieſzkáć/ práwnikowi ſłużyć/ zá Kommiſſárzem biegáć/ y z tą rótą obmyślawáć/ iákobyś podſzedł ſąśiádá ſwégo o rolą/ y by ná vkráinie máiętnośći iego/ bez káry w nię wiáchawſzy/ puſtoſzyć będźieſz? OrzJan 53.

Przen (9): A chociayże y cżłowiek też w tey trzodzye chodzi [tj. należy do stworzeń ziemskich]/ Pátrzże y then k iákiey mu roſkoſzy ſie godzi. Gdyż go piſmo wyznawa wſzędy łotrem łgarzem/ Nadobneyby roſkoſzy vżył s tym kuglarzem. Byłby práwie Rotmiſtrzem v łotrowſkiey roty [sprawowałby władzę mało chwalebną i niełatwą]/ W ktorey záwżdy fráſunki/ á záwżdy kłopoty. RejWiz 115; RejZwierc 223v, 229, 269v.
Zwrot: »wieść rotę [na kogo]« (1): Możną záwżdy wiedzye rotę/ Niedoſtátek ná niecnotę. RejZwierc [233]v.
Wyrażenie przyimkowe: »z ([jakiej]) roty« = będący jakimś, należący do jakichś (4): Wſzetecżny ſláchćić co nie pilen cnoty/ Práwy Dzyeſiątnik ieſt s ſzaloney roty. RejZwierc 220, 269v.

~ z roty czyjej (2): Widziſz iż v hetmáná [pijaków] łeb o świnim pyſku/ Gdyż wſzyſcy z iego roty tylkoż máią w zyſku/ Co ſie w gnoiu á w błocie by świnie náryią RejWiz 175; RejZwierc 269v. ~

ααα. W funkcji przysłówka: »rotami« = centuriatim, manipulatim, turmatim Cn (1): á gdy do potrżeby przychodźiło/ tedy ſię potykáli nie rotámi/ iáko teraz/ bo w tęn czas rotmiſtrzow nie było/ ale po fámiliách y Herbach GórnRozm B2.
ββ. W starożytnym Rzymie, zwłaszcza kohorta i centuria (43): Tedy żołnierze ſtarościni/ wźiąwſzy Ieſuſa na Rathuſz/ zgromadźili do niego wſzyſtkę rotę (marg) hordę (–) MurzNT Matth 27/27; Rotá tedy y Rotmiſtrz y ſłużebnicy Zydowſcy poimáli Iezuſá/ y związáli go. BibRadz Ioann 18/12; Centurio, Roty po ſtu/ á po ſtu dzielić. Mącz 47d; Centuriatim, Po ſtu/ á po ſtu po rotach á po rotách. Mącz 47d; Cohors, Woysko/ Rotá. Legio habet decem cohortes Mącz 59b; Cohors dividitur in 50. manipulos Ná pięćdzieſiąt rot. Manipulus in 25. milites, W pięć á dwádzieśćiá oſób. Mącz 187b, 47d [2 r.]; Gdy tedy [Rzymianie] Legią álbo Woyſko mieli ſtánowić/ rozdzielili ie ná dzieſięć cżęśći co my zowiemy Roty: oni zwáli Cohortes BielSpr 12; Szoſtha Rotá ná przodku cżołá ſtawáłá po lewey ſtronie [...]/ miáłá theż ludu w ſobie pieſzego 555. Iezdnego 66. BielSpr 12; Roty/ ktore oni zową Cohortes, rozdzielili ná Setniki/ á oſobne Setnikom Chorągwie dáli BielSpr 13, 12v, 14 [2 r.], 14v; BudNT Matth 27/27; Centuria – Rotta ſto zołnierzow pod ſobą maiąca. Calep 180b; Turma, Ordo militaris, tres equitum continens decurias, totidemque habens decuriones – Rota haffiecz [!]. Calep 1094b, 180b, 181a [2 r.]; LatHar 699, 712; A gdy ſię ſtáráli iákoby go [Pawła] zábić/ przyſzłá wieść do Hetmáná roty [tribuno cohortis] (marg) wł: Tyśiączniká. (–)/ Iż ſię wzruſzyło wſzytko Ieruzálem. WujNT Act 21/31, Matth 27/27, Mar 15/16, Ioann 18/3, 12, Act 10/1, 23/27; [Leop Ioann 18/12 (Linde)].

rota kogo [= złożona z kogo] (3): Cohors, Militum manus – Rota pieſzego ludu. Calep 213a; LatHar 728. Cf Wyrażenie.

rota czyja [w tym: ai poss (2), pron poss (1)] (3): Phil D4; A rotá (Piłatowá) y rotmiſtrz/ y ſłudzy Zydowſcy/ poimáli P. Iezuſá/ y związáli go LatHar 729; A Gdy poſtánowiono że miał Páweł wodą iácháć do Włoch/ y być oddan z innymi więźniámi Rotmiſtrzowi/ imieniem Iuliuſzowi roty Auguſtowey [cohortis Augustae] [...] WujNT Act 27/1.

W charakterystycznych połączeniach: rota pieszego ludu, zbrojnych; rota Augustowa; hetman roty, rotmistrz (2); roty(-ę) (roz)dzielić (3), ordynować (2), postawić, szykować; przyść z rotą.

Zwrot: »roty wodzić« (1): Przytráfiło ſie/ iż miedzy inſzymi ktorzy Roty wodzili á ſtraż trzymáli/ Titus Mánlius ſyn Conſulis/ s ſwoią Rotą wyiechał ná pagorek/ ktory był nieopodalny od obozu nieprzyiacielſkiego Phil D4.
Wyrażenie: »rota żołnierzow, żołnierska« = cohors militum Modrz (1:1): Principia, Naypierwſza rotá żołnierska w którey nameżnieyſzy ſą żołnierze. Mącz 322c; ModrzBaz 85v.
Szeregi: »kohors albo rota« (3): Pirwſza Cohors, álbo Rotá wſzyſtki inne przechadzałá wielkośćią/ mocą/ ozdobą/ y Mężmi vcżonemi w piſmie BielSpr 12; Napirwſzą Cohors, álbo Rothę zwano Principes álbo Ordinarii, po náſzemu Hetmáni álbo Wodzowie/ w ktorey było ludu pieſzego 1150. Te to ſzykowano álbo ordynowano ná przodku po práwey ſtronie przed Chorągwiámi y Znáki przednieyſzymi. Zá tymi ſtałá wtora Cohors álbo Rotá máiąc ludźi 555. iezdnych 66. BielSpr 13v-14.

»wojsko albo rota« (1): Cohors praetoria, Woysko álbo rotá/ która vſtáwicznie przi hetmánie bywáłá/ też Drábánćy którzy przy ſtárośćie bywáli. Mącz 59b.

γγ. W wojskach innych krajów (4): Meus in Graecia commilito fuit, Byłáźwá obádwá w yedney rocie w Greciey. Mącz 221b; [WujBib 319a].

W połączeniu szeregowym (1): Máią też [pieszy żołnierze w wojsku niemieckim] ſwe rozdźielenie obycżáiem ſtárych walecżnikow ná Chorągwie y Proporce/ y Roty iáko y iezdni BielSpr 65v.

Wyrażenia: »rota drabow« (1): Mącz 296d cf »rota knechtow«.»rota knechtow« (1): Phalangite, Rotá knechtów álbo Drabów ſzeſnaśćie tyſięci pieſzich w ſobie oſięgáyąca. Mącz 296d.

[»rota żołnierzow«: Y róty Cerethy y Phelethy [2.Reg 15/18; et legiones Cerethi et Phelethi] Té dwie róćie były przebránych żołniérzow/ iákoby drábántów/ á ſtróżów ćiáłá królewſkiégo WujBib 319a.]

Szereg: »roty albo suwałki« (1): [Tatarzy] Gdzie ſie koſzem położą/ tám ſie rozłożą ná Roty álbo ſuwałki BielSpr 67v.
δδ. Wydzielona w obrębie większego oddziału grupa 10 żołnierzy mających współpracować ze sobą bezpośrednio w walce, mieszkać razem; też dziesięcioosobowa grupa służebników; contubernium Mącz, Calep (7): Contubernium, Towárzyſtwo Burſá/ Rotá/ Włáſnie Dzieſiątek żołnierzów. Mącz 64a; Manipulus furum, [...] Rotá á Dźieſiątek sług. Mącz 208a; Manipulatim, Po rocie á po rocie/ yedna burſá zá drugą. Mącz 208a, 208a [2 r.].
Wyrażenie: »rotta żołnierska« (1): Contubernium – Rotta zołnierska, towarziſtwo. Towarziſtwo ſpołem mieſzkaiącę. Calep 254b.
εε. Grupa, oddział łupieżczy (1): á to ſlowo Kazak ieſt Tatarſkie. Rus kozakiem zowie á wykłada ſie Służebny reythar albo zboyca. Bowiem oni tilko łupem żywiąc nikomu nie ſą poddani, po ſzeſci, po dzieſiąci cżaſem, dwadzieſcia albo trzidzieſci w rocie przeiezdzaią ſie etc. MiechGlab 41.
β. wojsk. Wojsko, siły zbrojne, formacja wojskowa (3): To obacżywſzy Pauſania iż krol Philip odeſłał precż ludzi, á iż mu ſie niemogł obronić, tedy zebrał rotę nan y vderzył, á ſmiertelnie ięgo wielkimi ranami zranił, y żonę iego Olimpiadę wziął. BielŻyw 147; Copiae, Woyská/ Roty. Mącz 64c.

rota czyja (1): Sławna ieſt rotá Carzá Tureckiego/ ktorą Iánicżáry zową: á záprawdę ći ludźie/ dla oſobliwey kárnośći y ćwicżenia rycerſkiego godni ſą zálecánia. ModrzBaz 118.

γ. wojsk. Linia szyku bojowego armii rzymskiej (1):
Zestawienie: »trzecia rota« = trzecia linia szyku bojowego armii rzymskiej złożona z najstarszych i najbardziej doświadczonych żołnierzy (triarii), używana do walki tylko w najgroźniejszych sytuacjach (1): Triarii – Zołnierze biwali y doſwiatczeni, ktorzi wtrzeczei rocie będac, przednieiſzich meznie naſtepiwſzi bronieli. Calep 1082b.
δ. wojsk. Rząd żołnierzy (2): Ordo, Rząd/ Rotá. Mącz 268a.
Szereg: »rota albo rząd« (1): Ordinatio, Porządne poſtáwienie ná roty álbo rzędy rozſádzenie. Mącz 268b.
ε. Kuria, jednostka podziału ludu rzymskiego w epoce królewskiej, związek 10 patrycjuszowskich rodów (2): Zá ktorą zgodą/ śiłá możnośći/ á władzey Rzymowi przybyło/ y zá to Romulus ná pámiątkę tego ſławnego tych białychgow [!] vcżynku/ kiedi Rzymiány ná trzydzieśći rot dzielił/ przezwał the roty imiony białychgłow Sábińſkich. GórnDworz Z3.
ζ. Orszak dygnitarza [kogo (= złożona z kogo)] (2): [Stefan też Cżernowicż/ [...] ráduiąc ſię iego [Skanderbega] zdrowiu y ſzcżeściu/ [poselstwo] z nie máłą rotą ludźi/ y z pieniądzmi był posłał. BarlBaz 33 (Linde).]
Przen (2): Albo gdy ſie zá ktorym [szlachcicem] chłopow wlecże rotá/ To iuż máią w powadze nawiętſzego kotá. RejWiz 97; BielSjem 4.
η. Pewna grupa osób powiązanych instytucjonalnie w obrębie jakiejś społeczności, pełniących w niej określone funkcje; grono, zespół (5):

rota czyja (1): oznáymił to kſiążętom y miáſtom/ y inym ſwoiey rothy towárzyſzom/ vcżynili ſwoy Syem w Smákáldiey/ tám nic inego/ iedno około chwáły Bożey rozmawiáli BielKron 207.

W połączeniu z przymiotnikiem oznaczającym przynależność etniczną (1): POwiedz nam Márya, coś ná drodze widźiáłá? Grob prożny/ Kryſtá żywego/ y ktemu chwałę z martwych wſtáłego. WIęcey nam służſzy wierzyć ſámey Máryey prawdźiwey/ niżli roćie Zydowſkiey [tj. arcykapłanom, faryzeuszom i starszym ludu izraelskiego, którzy rozgłaszali, że ciało Jezusa zostało wykradzione przez uczniów] fáłſzywey. ArtKanc F14.

W połączeniach szeregowych (2): praerogativa tribus, Przednie bráctwo/ przednieyſza rotá/ burſá/ álbo przednieyſzy przedłożeńſzi powiat/ to yeſt/ którego naprzód pytáyą/ yákoſz to tego który pierwſzy głos y mieyſce ma/ miedzy ynemi vrzędy doſtoynośćiámi y powiáty. Mącz 358b, 464a.

αα. Kolegium sędziowskie, zgromadzenie osób powołanych na stałe do pełnienia funkcji sądowniczych [kogo] (1):
Szereg: »rota lub setnica« (1): Ná ten obycżay roty lub ſetnice Sędźiow [iudicum centuriae] w niektorych Rżecżachpoſpolitych poſtánowiono/ ktore y do tych cżáſow trwáią/ iáko wſzytkiego narodu Niemieckiego w Spirze ModrzBaz 91.
θ. Rodzaj, grupa, kategoria [kogo] (3): Bo ieſt iedná rotá niektorych Cżártow/ ktore ogniſtymi zowią/ z ktorey to ten był. Bo teſz miedzy Cżárty/ iáko y miedzy ludzmi rozność ieſt: iedno máią przyrodzenie/ ále nie iednákową moc y dowćip. (marg) Rożne roty cżártow. (–) SkarŻyw 35; Bo iáko w ſtárym zakonie/ ieden był nawyżſzy kápłan/ á drudzy kápłani z tegoż domu Aaroná/ niżſzy byli [...]/ á ini záś byli mnieyſzy Lewitowie ktorzy kápłanom v ołtarzá vſługowáli. Ták y w nowym zakonie/ w ktorym ieſt dáleko rząd lepſzy/ ty trzy ſą roty ſług kośćielnych/ Biſkupow/ Kápłanow/ y Lewitow. SkarKaz 607b.
ι. Wydzielona grupa osób przebywających razem i wspólnie wykonujących jakieś zadania (2): [św. Paula] niemáło pánienek zrozmáitych ſtron názbierawſzy/ ták zacnych iáko podłych/ y miernych: ná trzy ie rzędy y klaſztory rozdzieliłá: ták iſz ony trzy roty/ oſobno były gdy iádły y robiły: ale ſpołem ſię modliły y Pſalmy ſpiewáły. SkarŻyw 141, 141.
κ. Grupa poruszających się (idących, jadących) osób pod jakimś względem jednakowych (7): Niewiedziala tego [że dwunastoletni Jezus został sam w Jerozolimie] miloſciwá matuchná ij iozeff/ bo dlá zachowaniá nábożeńſtwa/ mężcżyzny w ſwé rócie/ a panié też w ſwé chodzily [wracając z Jerozolimy]/ ale dziátki mlodé gdzie chcialy tu mogly chodzitz/ a ſtąd panna [Maryja] ſie domnimala aby [Jezus] byl w rócie męſkieé z Iozefem OpecŻyw 32; BielKron 262.

rota czyja (2): OpecŻyw 32; [Cyganie] z dziećmi ſwemi/ włocżą ſie od miaſt do miaſth/ od wśi do wśi po wſzytkich kráinách świátá/ niedługo ná mieyſcu thrwáiąc [...]/ á záſię wrok ná thy mieyſcá ſwoie roździelne zrotámi ſwymi przychodzą/ bo oni cudze kroleſthwá miedzy ſię roździelili/ mieniąc to ſwoie być BielKron 262.

Wyrażenie: »nad rotą hetman« (1): A wſzákżebym ia nie rad w herbie miał Cygáná Choćby też nád tą Rotą wierzchniego Hetmáná KlonWor 8.
Przen (1): Acż ach nieſtotyſz ieſzcże ſie wżdy ći [mistrzowie zakonni] mieli cżym cieſzyć niebożątká/ ktorzy mieli dekretá á vſtáwy z vſt Páńſkich ſobie wydáne. Ale co rzeką ći nędznicy ktorzy ſobie ſámi owſzem ieſzcże nád wolą ſwiętą iego/ á nád ſrogie zákazánie iego/ wymyſláią dziwne wymyſły á wynaláſki ſwiátá tego [...]. O ſlepi Miſtrzowie á ſlepey roty wodzowie RejPos 180v.
αα. W funkcji przysłówka: »rotami« (1): Poźrzy ná ony ludzkie vrody/ vbiory/ kſtałty/ obycżáie/ gotowośći/ że chodzą rotámi młodzi ludzie iáko Lwi RejZwierc 185v.
λ. Grupa osób stale komuś towarzyszących: uczniowie, dwór, świta (8): Bociém [uczniowie Jezusa] nigdy nieproznowali/ ale zawżdi niétzo dobrégo cżynili albo mowili/ a niemoglo tam bytz w takowé rócie żádné teſknoſcij. OpecŻyw 41v; RejWiz 26v.

rota czyja [w tym: pron poss (4), ai poss (1)] (5): Potym v Kaijfáſſa takiéż mu [Piotrowi] rzékl niéktory ijżby on byl ieden z roty Iezuſowé. OpecŻyw 112v, 175; Ale záſię corki cnoty/ Námawáią do ſwey roty BielKom nlb 6, C7v, D2v.

αα. W funkcji przysłówka: »rotami« (1): [Anna, żona Kazimierza Wielkiego] ták ſię bárdzo kocháłá w tańcach vſtáwicznych y w muzyce/ iż y w drodze gdziekolwiek iácháłá/ záwżdy rotámi wkoło ſiebie tąnecznikow y rozmáitych muzykow wodziłá StryjKron 427.
μ. Zwolennicy doktryny religijnej a. określonych poglądów filozoficznych: sekta, szkoła filozoficzna; związek, zrzeszenie, sprzymierzenie ludzi o odrębnych od innych poglądach (6): Factio, Sekta/ Rota/ Strona/ zbuntowanie/ Spiknienie. Mącz [114]a; Familia Philosophorum pro Sectis, Roty/ Sekty. Mącz 117c.

rota czyja [w tym: pron poss (3), G pron (1)] (4): Piſze też y vcży tenże Luther/ y ták iego wſzyſtká rotá trzyma: Iż [...] ReszPrz 35; Sámiſz Lutheranowie zowią tę Confeſſyą [auszpurską] Polniſcher ſtiffel Polſka ſkornia/ ktora ſię ná obie nodze przyzuie: bo pod płaſzcżykiem tey to Confeſſyey chowáią ſię w Niemcech Lutheranowie/ y z ſwymi Rotámi/ Kálwiniſtowie z ſwymi Rotámi/ Anábáptyſtowie z ſwymi Rothami ReszPrz 70; [LuterMalPos I 127].

ν. Jacyś ludzie, pewien rodzaj ludzi; zwykle peior. (8): A thák ieſli ſláchćicem ma złoto vcżynić/ Tedy prożno łotroſtwo ma káżdy z nas winić. Gdyż workowi zábyeżeć záwżdy drogá tędy/ A thákiemi ścieſzkámi chodzą mu w oględy. O ſzalonaſz to rotá kthora ná tho pátrzy/ Naydzyeſz thám fáłſz pod bláſkiem iedno ocży otrzy RejWiz 97; Ale ludźi ná świećie/ y miedzy Polaki [...] ieſt ſpoſob dwoiáki/ Iedne cnotá z baczeniem zacnie osláchćiłá/ Drugie wrodzona głuposć ná wieki zmamiłá. Nie gniewa ſię o prawdę/ á ná mię nie fuká Pirwſzy poczet [...]/ Ale wtorego rzędu ludźie ſię iey boią. [...] Gniewa ſię tedy ná mię tá poslednia Rotá Prot D4v, D2v; [ArgWykład 41/63].
Wyrażenie przyimkowe: »z [jakiej a. kogo] roty« (4): Gdy go [Kaina] z roty dobrich á bogoboynych dla yego łotroſtwá á nyeſtátecżnosći [...] wyrugowano/ vdał ſie ná wſchod ſlońcá GliczKsiąż E2; WerGośc 223; Nie po śierśćić my znamy te Iſzkáriothy, Poznáć po towárzyſtwie kto ieſt z támtey roty. KlonWor **2, 47.
Przen; w funkcji przysłówka: »rotami« (1):

W połączeniu szeregowym (1): Nárzeka ieſzcże [św. Chryzostom] ná vrzędy práwne/ iż ták poſpolićie [...] dopuſzcżáią przyśięgáć/ ná kśięgi Ewángeliey ś. [...]. A coz gdyby był ten Káznodźieiá S. docżekał cżáſow náſzych/ gdy nietylko poiedynkiem/ parámi/ ale też cáłemi rotámi/ Kryſtuſá/ zá práwnym pozwoleniem policżkuią PowodPr 49.

Wyrażenie: »całemi rotami« (1): PowodPr 49 cf W połączeniu szeregowym.
ξ. Pewna klasa, kategoria, rodzaj ludzi powiązanych ze sobą tym, czym się zajmują [kogo] (1): A iż ludźie vcżeni nietylko żywi/ ále też y vmárli/ piſmem po ſobie zoſtáwionym/ pożytecżni ſą y Rzecżampoſpolitem/ y wierze świętey/ świádcżą to ludźi vcżonych roty ModrzBaz 130v.
b. Jednorazowe zgromadzenie ludzi w jednym miejscu i w tym samym czasie, grupa osób luźno ze sobą powiązanych, zebranych doraźnie i zwykle przypadkowo; tłum, rzesza, gromada, towarzystwo; examen, multitudo, turba Mącz (13): Drudzy rozgniewáwſſy ſie nán lantzuchem go wglowę bili ij nogami kopali/ tak ijż w oné wielkié rocie/ nie byl żádny ktoryby mu nie vcżynil przykroſci. OpecŻyw 122v; [Matka Boska] pozrzala ku miaſtu/ aliſci drugá rota niemalá knim ſie z miaſta przybliżá/ nioſątz nácżynié ku ſeymowaniu ciala godné [...]. A cij byli Nykodém cżlowiek bogaty/ a Iozeff z Aromatyié OpecŻyw 154; Tedyż też przijdźie Przygoda z ſweé vlice/ a s nim ſąſiadow niemało/ Nieſzcżęſcie Załoſć/ Sżkoda [...] ij ynych mnoſtwo dźielnikow/ ij ſiędą za ſwym ſtołem. [...] [młodzieniec] Widzątz vbogą rotę/ a zwłáſzcża Przygodę w łátané ſukni/ a iną drużynę odraną: widźiało ſie mu niepoczeſno iże ſobie ſwiebodnie ſiedli/ nikomu ſie niekłaniaiątz. ForCnR C4v; Pulluta turba, Gromádá ludźy w czerni/ żáłobna rotá Mącz 331a; Turba, Tłuſzcza/ rotá/ huf/ kupá/ gromádá/ wielkość ludźi/ rzéſzá. Mącz 469a, 128a; SKrzypku/ by w téy pięknéy roćie/ Vſłyſzéć co o Doroćie KochSob 68; LatHar 317.

rota kogo, czego (żywotne) [= złożona z kogo, z czego] (4): Więc tu ze wſi do wſi iádą Y przezwáli to bieſiádą Ano by lepiey zwáć nędzą Bo ſobie ſkápy wywędzą A zać ich więc máła rota Stoi cáłą noc v płotá RejRozpr I2; Examina servorum, Rotá niewolników. Mącz 110a; SkarŻyw 545; Zbierze ſię koło niego [skazańca] ludźi wielka rotá Przed miáſto/ gdźie ná on świát zgotowano wrotá. KlonWor 40.

rota czyja (1): [Mnich mówi do Kupca:] A ſkoda zes wnaſſey roczie I nas prziwiedzes k ſromocze RejKup v7v.

W charakterystycznych połączeniach: (nie)mała rota (2), piękna, wielka (3), żałobna; rota ludzi, niewolnikow, szkap.

2. Odrębne, różne od innych (powszechnych, typowych) poglądy, przekonania (tu: błąd w wierze, odszczepieństwo, herezja) (2): Haeresis latine electio vel secta. Rotá/ Sektá/ oſobliwe mnimánie złe álbo dobre niektórych ludźy. Mącz 152c; Secta, Sekta/ błedliwa nauká/ oſobliwa rotá/ máyąca oſobliwe mniemánie/ náukę y wiárę w wielu rzeczách. Mącz 384d.

[W połączeniu szeregowym: Rozum otrąca ſie o Sekty y Roty á obłędliwe náuki LuterMalPos I 126v marg.

Szereg: »roty a błędy«: Bo Roty á błędy odſtraſzáyą ye od Ewángeliey LuterMalPos I 127.]
3. Taniec wykonywany przez wiele osób trzymających się za ręce (1):
Zwrot: »rotę prowadzić« (1): Restim ductare est puerorum puellarumque confertis manibus chorum ducere, Rey wodźić, rotę prowádźić. Mącz 354a.
4. W funkcji liczebnika nieokreślonego: wielu, wiele [kogo, czego] (3): Acz czo te go [lege: tego] nie pomnią [odwzajemniać się za doznane dobro] wielka takich rota RejJóz L2v.
Wyrażenie: »cała rota« (2): PowodPr 48; List mi ten cáłą rotę myśli y boiáźni Gromádźi CiekPotr 75.
*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Ex illo numero est, Z onych roty yeſt. Mącz 253b.

Synonimy: 1. hufiec, koło, poczet, uf, zastęp, zgromadzenie; a. drużyna, grono; α.ββ. kohors; δδ. bursa, towarzystwo; β. wojsko; δ. rząd; ζ. gwardyja, orszak; μ. sekta, strona; b. ciżba, gromada, horda, kupa, orszak, rzesza, tłum, tłuszcza, zgraja; 2. błąd, sekta; 4. gromada, kupa, zgraja.

MPi