[zaloguj się]
[pdf]

NIEMOTA (18) sb f

Wszystkie samogłoski jasne.

Fleksja
sg pl
N niemota niemoty
G niem(o)t
D niemocie niemotåm, niemot(o)m
A niemotę niemoty
I niemotą niemotami

sg N niemota (3). ◊ D niemocie (1). ◊ A niemotę (2). ◊ I niemotą (5). ◊ pl N niemoty (2). ◊ [G niem(o)t.] ◊ D niemotåm (1), niemot(o)m (1) OrzRozm (1:1). ◊ A niemoty (1). ◊ I niemotami (2).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Niezdolność mówienia wynikła z przyczyn anatomicznych; infantia, oris vinculum Cn (4): iż [Jezus] vcżynił dziw wielki nád głuchym á nád záráżonym niemotą cżłowiekiem RejPos 212v; niememu młodzieńcowi pálec w vſtá puśćił [...] y vzdrowił niemotę iego. SkarŻyw 372, 373 marg.
Przen (1): Pozarła lata niemota RejKup i8v.
2. Istota nie obdarzona mową, zwierzę (14): Cżemu zwierzęta niektore iako riby, węże, etc. nie maią ſzyie. (–) Bowiem takowe niemoti [...] nie potrzebuią takowego rozłączenia głowy od ciała. GlabGad Dv; [ieſli ieſt [miejsce] zámknione/ ogrodzone/ y od przechodzenia bydła/ álbo i inſzych niemot ſzkodzących obwárowane. Cresc 1571 115 (Linde)].

W porównaniu (1): [opilstwo} cżłowieká iáko niemotę cżyni. PowodPr 71.

Jako ostatni człon połączenia współrzędnego, zawierającego wyliczenie nazw zwierząt (1): widźimy/ iż Wilk záwżdy iednákich ieſt obyczáiow. Liſzki/ Sárny/ Ielenie/ Záiące/ y inna niemotá. SienLek 31.

a. Obelżywie o człowieku (11): wy zaiſte ieſtescie nieme by[dło] niemoty, bo ſie rozumem nie ſprawuiecie BielŻyw 75.

W połączeniach szeregowych (3): CzechEp 96, 126; gdy kto [...] tego z ktorym ma przą/ [...] beſtyą/ świnią dziką/ kocżkodanem/ morſkim kotem/ niemotą/ mięſzáńcem Szląſkim/ Cżeſkim/ Cygáńſkim [...] przezywa. CzechEpPOrz *3v.

Przen (1): Gore miała nienawiſc i ona niemota. Co ya zową priuuata PaprUp A3.
α. Człowiek nieudolny lub nie umiejący dobrze się wysławiać (6): Dawano Vrzędy wielkie/ Przełożeńſtwá/ y Páńſtwá/ niemotam/ y ludźiom nikczemnym OrzRozm O3v; ſłuchayże go po polſku/ áleć go pewnie niemotą wielką názowieſz/ gdy go polſkim ięzykiem mowić vſłyſzyſz. OrzRozm P2, I2v, Q3v; OrzQuin E2v.

niemota czyja [= przez kogo protegowany] (1): ktorzy známienitych náuk ludzie/ zdycháią głodem/ Biſkupiem niemotom vſtępuiąc. OrzRozm O4v.

Cf NIEMOŚĆ, NIEMOWA

LWil