[zaloguj się]
[pdf]

1. NOW (41) sb m

-w miękkie. ◊ nów, now-.

Fleksja
sg pl
N nów
G nowiu
A nó(w) nowie
L nowie, nowiu, nowi

sg N nów (23); -ẃ (1), -(w) (22). ◊ G nowiu (1). ◊ A nó(w) (2). ◊ L nowie (11), nowiu (1), nowi (1); -e : -u BibRadz (1:1); -e : -i BielKron (1:1). ◊ pl A nowie (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. astr. Pierwsza z czterech faz Księżyca, trwająca do jego I-szej kwadry, podczas której z ziemi widoczny jest „sierp księżyca” zwrócony wypukłą stroną w prawo; novilunium Murm, Mymer1, BartBydg, Mymer2, Vulg, Cn; nascens luna, nova luna Cn (25): Murm 3; Mymer1 3; BartBydg 98b; Novilunium Neumon Noẃ. Mymer2 2.

W połączeniu z nazwą miesiąca [w tym: nów + nazwa miesiąca (11), nazwa miesiąca + nów (1)] (12): now Maya Goski A8; now Lipcza Goski A10; now paſzd Goski A13, A6, A7, A9, A11, A12 (11); iż then rok przychodzą kſobie plánethy nawyſzſſe Sáturnus z Iowiſzem ná nowie Wrześniá mieſiącá/ w známieniu Lwa BielKron 332.

W porównaniu (1): Lunatus – wkrąg nagieti, iak mieſiacz na nowie biwą. Calep 617b.

Wyrażenia: »now księżyca« = novilunium Vulg, Cn; nascens luna Cn (3): Leop 3.Esdr 9/37, 40; Dobrze tákowym ludźiom ſzczaẃ ieść/ do trzydźieſći dni/ począwſzy ná Nowie kſyężycá. SienLek 59v.

»now miesiąca« (3): BielKron 144v, 332; Cżtery tedy rzecży tylko w nim [w kalendarzu rocznym] ſię zámykáią: to ieſt/ Dni Mieśięcy dwunaſtu: y przed nimi Epákty/ now mieśiącá káżdego pokázuiące LatHar [+12]v.

Wyrażenie przyimkowe: »na nowie, na nowi« = novilunium Vulg, Cn (7:1): Przeto na nowie y pierwa cżwierć tego mieſiącza będzie niepogodna/ Do pełniey ſloneczko będzie ſie wydzierało LudWieś B2v; Leop 3.Esdr 9/37, 40; bo nád przyrodzenie było zaćmienie ſłonecżne pod pełnią/ gdyż iedno na nowi Mieſiącá bywa. BielKron 144v, 322; SienLek 59v; Lunatici ‒ Lunatik, ten ktori na nowie ſzaleie. Calep 618a, 617b.
Przen: Czas, kiedy na niebie świeci księżyc w nowiu (1): Iż dzień pirwy Bożego narodzenia znamionuie nam Stycżeń/ od zarania pocżąwſzy aż do południa był pochmurny/ k temu śnieżek popierzchał/ [...] Przeto tego Mieſiącza now pokaże ſie ſnieżny y mrozny LudWieś Bv.
2. Jedna z faz Księżyca, w której znajduje się on między Ziemią a Słońcem, zwrócony ku Ziemi częścią nieoświetloną, przez co z ziemi staje się niewidoczny; interlunium Murm, BartBydg, Mącz, Calep; intermestris Calep (6): Interlunium. cum apparere luna deſierit, et noua fit. Neumond. Now. Murm 3; BartBydg 75b; Mącz 199d.
Wyrażenia: »now miesiąca« (1): Intermeſtris – Now mieſiącza, złaczenie mieſiaca zsłoncem. Calep 552a.

»miesiąc na nowie« (1): Interlunium ‒ Czas ten ktorego mieſiacz na nowie nie ſwieczi. Calep 552a.

»nastający now« (1): Intermestris luna, Náſtáyący nów/ yákoby miedzy mieſiącmi náſtáyący xiężyc. Mącz 217a.

3. Żydowskie święto, obchodzone na początku miesiąca; calendae Vulg, PolAnt; neomenia BartBydg, Vulg, Calep (10): Neomenia, novi ksyązicz, now, novilunium, festum novae lunae BartBydg 97; broná śieni wnętrzney/ [...] wdzień też nowiu będzie otworzoná. BudBib Ez 46/1; Calep [695]a; [y vczynię że vſtánie wſzelkié weſelé iéy/ vroczyſté święto iéy/ nów (marg) kálendy ábo piérwſzy dźień Mieśiącá. (–) iéy/ Sobotá iéy/ y wſzytkie święté czáſy iéy. WujBib Os 2/11 (Linde)].
Wyrażenie: »now miesiąca (a. miesiącow)« [szyk 5:1] (6): BibRadz Ps 81/4, 1.Par 23/31; Też cżáſu weſela wáſzego/ [...] y ná now mieſiącow wáſzych trąbić będziećie w te trąby BudBib Num 10/10, 2.Par 2/4, Ez 45/17; KochPs 122.
Wyrażenia przyimkowe: »na nowie, na nowiu« = in calendis, ad neomenias, in novilunio PolAnt (4:1): Zátrąbćie w trąbę ná nowie Mieſiącá/ y w dźień náſzego świętá vroczyſtego. BibRadz Ps 81/4, 1.Par 23/31, 2.Par 2/4, Ez 45/17; Trąbćic w trąby/ trąbćie: á to ſłowie Ná pięknym mieśiącá nowie: Dźień to święty/ zwyczay to vmowny/ Y porządek páńſki ſłowny. KochPs 122.

»po nowie« (1): A gdy náſthał wthory dzień po nowie [post calendas] záś zoſtáło próżne mieſce Dawidowo. Leop 1.Reg 20/27.

IM