[zaloguj się]
[pdf]

NOŻKA (39) sb f

-o- (11), -ó- (4); -o- OpecŻyw (5), GórnTroas, GosłCast; -o- : -ó- Mącz (4:4); a jasne.

Fleksja
sg pl du
N nożka nożki nożce
G nożek
D nożk(a)m
A nożkę nożki
I nożką nożkami
L nożkach
V nożki

sg N nożka (8). ◊ A nożkę (4) [w tym: -ą (3)]. ◊ I nożką (1). ◊ pl N nożki (3). ◊ G nożek (2). ◊D nożk(a)m (1). ◊ A nożki (11). ◊ I nożkami (7); -ami (3), -(a)mi (4). ◊ L nożkach (1). ◊ V nożki (1). ◊ [du N (cum nm) nożce BudBib Ex 26/17.]

Sł stp notuje, Cn s.v. nószka, Linde XVI – XVIII w.

1. Dem. od „noga” ‘część ciała’; niekiedy hipokor.; pediculus Mącz, Calep, Cn; pediolus (a. petiolus) Mącz, Calep; pedusculus Mącz (37): Iezus noſſki ſobie roſkrwawil/ ijże po kamieniu oſtrym chodzitz muſil. OpecŻyw 107v; á potym bog oſlawiąc ſwym ſinom y powyadaiąc ym przyſſle rzetzy y navtzaiąc ye przykażuiąc ym co mieli dzyałać/ ſlożywſzy na łożku nożky ſwoie potym vmárł [collegit pedes suos super lectulum et obiit Vulg Gen 49/32] HistJóz E3v; Tedy baba ma z pilnoſcią noſzki w kupkę ſtulać/ á tego zawſze ſtrzedz iżby rącżki były przi vdzikoch, á tak ma dziecię nogami brać. FalZioł V 22a; A gdy takie baba obacży rodzenie/ ma z nienagła rękami dziecię ono nawraczać/ iżby noſzkami mogło wynidz FalZioł V 22d, V 14v, 16c [2 r.], 21b [2 r.], c, 22a; LibMal 1549/148v; Forcipes denticulae cancrorum, Ráczne noſzki Mącz 133d; Serperastrum, Nieyákie naczinie które dziecióm, poki yeſzcze w powiyániu leżą do nożek prziwięzuyą áby yim krziwo nogi nie rosły. Mącz [388]c, 286c, 294a [2 r.], b; Albo ieſli ſye y ſam pijańſtwá vſtrzedz chceſz, nożki iáſkołcze ná popioł ſpal/ á w pićie go ſyṕ. SienLek 57v; Nożká záwżdy chędoga/ bo chodźi ná korku/ Iák ſie nie ma podobáć/ młodemu páchołku. BielSat D2v; Calep 795b, [767]b.

W połączeniu szeregowym (1): O witayże święte ćiáło Ktoreś ná krzyżu wiśiáło. Naświętſza głowo/ y nożki Y wćiornaſtkie ćiáłá cżłonki. MWilkHist G2v.

W przeciwstawieniu: »głowka ... nożki« (1): Pothym gdy cżas ku porodzeniu przychodzi: [dziecię] wznak ſie obroci/ tak iż głowką nadoł/ noſzkami ku gorze FalZioł V 16c.

Zwroty: »iść, pospieszać nożkami; nożki były schodzone« (2:1;1): A ty poglądáy iako ſám idzie iedyny krol nieba ij ziemie/ boſymi noſſkami/ bez cżápki. OpecŻyw 38v; Potym ijż ony noſſki ſwięté byly ſchodzoné ij zranioné od kamieniá/ od piáſku/ od gorątzoſcij OpecŻyw 46, 36; GórnTroas 70.

»nożki [czyje] pocałować« (1): na twé kolana przed Ianem klekni/ a noſſki iego ſwiete potzaluy/ a odchodzątz takież téż vdzialáy [...] a krzeſnym oytcem miloſciwego Iezuſa iego bytz znáy. OpecŻyw 31.

»prawą nożką przystąpić« (1): RAdbych miła Gromado miłoſciam waſzym dawno odpisdał/ ale podzis trudno kto może w to ſlowko waſze pożądane prawą noſzką przyſtąpiwſzy/ vlucżyć. LudWieś ktv.

»za nóżki ułapić« (1): Y zá nożki vłápię/ nie puſczę ćie dáléy/ Aza ták pohámuię poſkok twóy zuchwáły. GosłCast 29.

»wytknąć, wywinąć [komu] nożkę« (1:1): kiedi myli pan Ieſus po ſzwyathu yeſzdzyel na ſwoym ſzwyątym oſſyelku [...] ſina bozego oſſyel vithknal ſobye noſchką LibMal 1544/89, 1549/ 148v.

Wyrażenia: »bosymi nożkami« (2): Patrzay iako ijdzie ſám bog boſymi noſſkami/ przez tak daleką ij oſtrą drogę OpecŻyw 36, 38v.

»krotkie (a. krociuchne) nożki« (2): Apodes [...] Alio nomine Cypselli dicuntur, ex hirundinum genere. Dicti Apodes, quod careant usu pedum. Ptacy którzi bárzo krótkie noſzki mayą Mącz 12c, 238b.

Szereg: »rączka i nożka« (2): panna [Maryja] w ſzwem ſzywocze ywnątrznoſzczach noſzyla y porodzyla moczarza wſzechmocznego y pyelvſzkamy wyąſzala rączky y noſzky yego PatKaz II 54a; RejZwierc 142v.
2. Futro z nóżek niektórych zwierząt (2): Item Czapką kolpatha liſſimi Noſchkamy podbitha Barthoſchkowy Byeliczkyemv thamze wthey Goſpodzie vkradl LibMal 1548/139; BielRozm 18.
3. [Wystająca część deski służąca do wpuszczenia w odpowiednie nacięcie drugiej deski, w celu spojenia obu elementów: Dwie noſzce (marg) Właſnie dwie ręce. (‒) [manus, (marg) incastraturae (–)] będą v iedney deſzcżki/ á będą rozdzielone od ſiebie: ták vcżyniſz v każdey deſzcżki przybytku. BudBib Ex 26/17 (Linde).]
4. [Zestawienie w funkcji nazwy botanicznej: »kurza nożka« = Potentilla erecta (L.) Hampe; pięciornik kurze ziele, bylina z rodziny różowatych (Rosaceae): á kto go [por albo łuk] rad pożywa checli áby mu nie ſzkodźił/ ma po nim ieść láktukę/ kurzą noſzkę/ oſtry mlecż álbo ktorekolwie źiołá tákowe ktorymiby iego gorącość byłá vſkromiona Cresc 1571 215.]

Cf PRZERZUCINOŻKA

MF