[zaloguj się]
[pdf]

OBALIĆ SIĘ (72) vb pf

sie (40), się (32).

o prawdopodobnie jasne (tak w o-); -a- (64), -å- (3) BibRadzBaz, BielKron (2).

Fleksja
inf obalić się
praet
sg pl
3 m obalił się m pers obalili się
f obaliła się m an
n obaliło się subst obaliły się, obaleły się
plusq
sg
3 m był się obalił
imperativus
pl
2 obalcie się
conditionalis
sg pl
3 m by się obalił m pers
f by się obaliła m an
n by się obaliło subst by się obaliły

inf obalić się (10). ◊ fut 3 sg obali się (17). ◊ 3 pl obalą się (8). ◊ praet 3 sg m obalił się (12). f obaliła się (3). n obaliło się (4). ◊ 3 pl m pers obalili się (1). subst obaliły się (2), obaleły się (1); obaliły się SkarŻyw; obaliły się : obaleły się BielKron (1:1). ◊ plusq 3 sg m był się obalił (1). ◊ imp 2 pl obalcie się (1). ◊ con 3 sg m by się obalił (3). f by się obaliła (4). n by się obaliło (3). ◊ 3 pl subst by się obaliły (2).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przykładów) – XVII w.

Przewrócić się, upaść, runąć; spaść; cadere Vulg, PolAnt; corruere Vulg (72): Ten zewrze ſzkápie boki/ mnimał by rzekł biycie/ Obálił ſie ze ſzkápą/ przebog nie zábiycie. RejFig Bb5.

obalić się na co (4): Smierćz chtzątz odſtępić/ zaplotwſzy ſobie nogę za nogę/ obalił ſie na łoże. ForCnR E2. Cf »obalić się na łoże«, »obalić się na ziemię«.

Fraza: »wszytek świat się obali« (1): To záćmienie zdáło ſię ták dziwne Dyonizyuſzowi Areopágićie w Graecyey/ [...] iż powiedział: Aboć Bog wſzego ſtworzenia męki ćierpi: áboć ſię wſzytek świát obáli. WujNT 293.
Zwroty: »obalić się na łoże« = zachorować (1): on nędznik o zdrowié prozno ſye ma ſtáráć: W ták dobrą ſye godźinę obálił ná łoże/ Ze z niego żadną miárą powſtáć iuż nie może. KochPs 61.

»obalić się na ziemię« (2): Krolik potym y z żoną/ drzewo podkopáli/ Ze ſie Orzeł y z gniazdem/ na zyemię obáli. RejZwierz 120v; BibRadz Ez 38/20.

Przen (20): Dopuśćił wielu ich vpáść/ ták iż wſzyſcy obálili ſię ieden ná drugiego [Multiplicavit ruentem: etiam cecidit unusquisque cum socio suo] BibRadz Ier 46/16; Nie day Boże tego w ſumnienie moie/ ábych ia tákiey złey chćiwośći pomágáć miał. y owſzem zá mym ſtáránim/ [...] obálić ſię ma. SkarJedn 185.
Zwrot: »[komu] obalić się o ziemię« (1): niech namożnieyſzy krol [...] przeſláduie ludzie ſwięte iáko chce [...] tedy mu przedſię obálić ſię o ziemię á pomſtá iego iuż nigdy nie vmrze RejAp 145.
Szeregi: »obalić się i klesnąć« (1): ále pánowie [możni i pyszni] iż nie máią áni pod ſobą gruntu/ áni wnątrz vięcia/ zá oną wagą/ á ciężárem ktory ná ſobie nioſą/ muſzą ſie obálić/ y kleſnąć/ á z iednego błędu w niezliczone błędy wniść. GórnDworz Ee5v.

»(u)paść i obalić się« = cadere et corruere Vulg [szyk 3:1] (4): A pádnie ten pyſzny y obáli ſie/ á nie będzie kthoby go podnioſl Leop Ier 50/32; BudBib Is 3/8, Ier 6/15; NiemObr 47.

»wywrócić się a obalić« (1): á wſzyſczy mu [złemu panu] ſie dziwuią á máło oń dbáią/ ieſzcże mu owſzem wſzyſcy życżą áby ſie co rychley wywroćił á obálił. RejZwierc 45v.

a) O nieszczęściach, przekleństwach itp.: spaść; devolvi Vulg [na kogo, na co] (11): A z tąd iuż ſnadz wſzytko żłe [!] obali ſie na mię RejJóz G2v; RejKup r2; DiarDop 109; Ten ktory cżyni nagorſſą radę/ ná ſámego ſie obáli [Facienti nequissimum consilium, super ipsum devolvetur]: á nie pozna ſkąd nań przyſſlo. Leop Eccli 27/27[30]; Mącz 83d; ModrzBaz 86; západł w zazdrość człowiek płóny/ [...] Nań ſye obálą wſzyſtki iego złości KochPs 10; SkarŻyw 502, 504; y záraz myślą ſię nabożnie zánośić maſz ná kápłaná nawyżſzego Iezuſá Chryſtuſá/ ná ktorego wſzytek ćiężar grzechow twoich z ſtrony kaźni y vćierpienia/ obálił ſię z Boſkiego przeyżrzenia LatHar 79, 576.
a. O przedmiotach materialnych (architektura, drzewa, skały itp.) (38): BielŻyw 37; Panie iuſczi ſię drzwy walą Kas puſczyć niż ſię obalą. RejKup e5; Bo pátrz gdy wielki kámień z gory ſie obáli/ Iuż więc mocną drzewinę y s korzeniá wáli. RejWiz 137v, 22, 64v; Leop 2.Par 32/5; Tegoż roku było trzęſienie zyemie we Włoſzech y w Sycyliey/ ták iż ſie ná ſto miaſt obáliło z mury y z zamki. BielKron 192, 269v, 309v, 395; RejZwierc 160; SkarŻyw 20, 87, 193 [2 r.], 277; Gnoiow ná śćiány nie miotáć w ſtáyniach/ [...] bo od tego śćiány gniją: á gdy iedná zgniie/ wſzyſtko ſie obáli/ dla niedbálſtwá. GostGosp 16.

obalić się na kogo (4): BielKron 375; RejPos 222v; Tedy pocżną mowić gorom: obálćie ſię ná nas: y págorkom; nákryićie nas. LatHar 724; CzahTr E4.

W porównaniu (1): Pothkał ſie potym ſnimi Vff Polſki s tákim grzmotem/ iákoby ſie wielka wieżá obáliłá BielKron 384.

Zwroty: »obalić się na miejscu swym« (2): gdy vſłyſzał lud głos trąb/ krzyczeli wielkim krzykiem/ y obálił ſie mur ná mieyſcu twym [et cecidit murus sub se] BibRadz Ios 6/20, Ios 6/5.

»obalić się za pomocą pańską« (1): Gdy ty będą dłużey trąbić głośno Trąby święte/ Obalą ſię zá pomocą PANSKą mury iego BibRadzBaz ktv.

»sam się obalić« (1): káżde drzewo ſpodćieráli dáley niż do połowice/ á ták wálili iedno drzewo ná drugie iż ſie ſámy drzewá ná nie obaleły / gdzie wiele ludzi zginęło/ á oſtátek poimáli BielKron 375.

»obalić się z gruntu« (1): Tákże vcżynili/ wnet ſie mury obáliły z gruntu około miáſta Ierychá. BielKron 47.

Szeregi: »upaść a obalić się« (1): dzieſiątha cżęść onego marnego á ſproſnego miáſtá ich Sodomy y Egiptu/ tho ieſt/ zebránia á oney ſekty ich/ mizernie vpádło á obáliło ſie/ y wiele ich poginęło RejAp 95.

»złamać się albo obalić« (1): [okręt] niemogąc ſie gwałtowney nawáłnośći oprzeć/ gdy ſie powrozy porwą/ máſzth ſie złamie/ ábo obáli/ żagle rozerwáne ſpádną/ puśći ſie ná fortunę GórnDworz Ff4v.

Przen (10): RejWiz 106v; GrzegRóżn G; każdy ſthan ktory chce mieć wiecżny ſłup ſwey pámięći/ niechże go wykuie s cnot/ [...] tedy to ſłupy ſą niedocżeſne/ á nigdy ſie obálić nie mogą RejZwierc 52v, 177; NiemObr 7.

W przeciwstawieniach: »obalić się ... cały być, wiecznie trwać (2)« (3): gdy ſie ia tymi ſłupy [tj. cnotami sprawiedliwości, dobroci i miłosierdzia] oſtáwiam/ to ieſt pewna rzecż iż ſie nigdy nie obálą á wiecżnie trwáć będą. RejZwierc 50, 50; Przetoć cáłe będźie [nasze zbieranie]/ gdy ſię dom wſzytek kroleſtwá obáli/ á okręt ſię ze wſzytkimi zánurzy. SkarKazSej 669b.

Przysłowie: po ſmierći niech ſie niebo chociay obáli á ſkowronki potłucże. RejZwierc 188v.
Szereg: »ani obalić się, ani zepsować« (1): lepiey przeprowádzić ſie do nowego/ do mocnego y do pięknego domu [tj. do nieba]/ ktory ſie nigdy áni obálić/ áni zepſowáć nie może RejZwierc 177v.
b. O prawach (1): [o ustawach sejmowych] co we dnie zrobićie/ to ſię w nocy obáli: y błogoſłáwieńſtwà żadnego z wáſzych rad y ſeymow nie máſz. SkarKazSej 660a.
c. O przekonaniach, nauce, wierze (7): zá okazániem y obáleniem błędu iednego/ wiele ſię ich okaże y obáli CzechEp 253.

obalić się komu (1): ieſliby wykład twoy ſtać miał/ tedyby ſie im obáliło Kroleſtwo y Ofiárownictwo duchowne Chriſtuſowo. CzechRozm 262v.

obalić się czym (2): z iedney twoiey odpowiedzi ná ieden ich wywod/ będzie ſie mogłá y na drugi odpowiedź náleść: y zborzenim porządnym iednego/ pewnie ſie y drugi obáli. CzechRozm 13; CzechEp 254.

W przeciwstawieniach: »budować, stać (2) ... obalić się« (3): obálone rzecży z nowu buduią/ áby ſię potym obáliły GrzegRóżn H2v; CzechRozm 262v; By w nas tákich cnot iákie cżąſtki były/ obálićby ſię y kácerſtwá/ muśiáły á ſtać by długo niemogły SkarŻyw 238.

Zwrot: »obalić się z gruntu« (1): Toć by ſię wiárá náſzá z gruntu obálilá [!]/ A nas by w tho omylne mnimánie wpráwiłá GrzegRóżn Ov.

Synonimy: przewrocić się, wywrocić się, zepsować się, zniszczyć się; a. zburzyć się.

Formacje współrdzenne cf WALIĆ.

Cf OBALENIE, OBALENIE SIĘ

MC