Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: OBJAŚNIĆ

Następne hasło: [OBJAŚNIEĆ] »

OBJAŚNIĆ SIĘ (28) vb pf

się (19), sie (9).

o prawdopodobnie jasne (tak w ob-); a jasne (w tym 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja

inf	objaśnić się

praet
	sg
3	m	objaśnił się
	f	objaśniła się
	n	objaśniło się

plusq
	sg
3	f	była się objaśniła

imperativus
	sg	pl
2	objaśni się
3		niech objaśnią się

conditionalis
	sg		pl
3	m	by się objaśnił	m pers
	f	by się objaśniła	m an
	n	by się objaśniło	subst	by się objaśniły

inf objaśnić się (6). ◊ fut 3 sg objaśni się (5). ◊ 3 pl objaśnią się (1). ◊ imp 2 sg objaśni się (1). ◊ 3 pl niech objaśnią się (1). ◊ praet 3 sg m objaśnił się (1). f objaśniła się (3). n objaśniło się (3). ◊ plusq 3 sg f była się objaśniła (1). ◊ con 3 sg m by się objaśnił (1). f by się objaśniła (1). n by się objaśniło (2). ◊ 3 pl subst by się objaśniły (2).

Sł stp, Cn, Linde brak.

Znaczenia

1. Rozjaśnić się światłem, stać się widnym; pojaśnieć (9)
- Przen (7)
  - b) Fraza: »objaśnią się oczy [czyje]« = ktoś zrozumie, przejrzy (1)
2. Ukazać się, stać się widocznym, wiadomym, znanym (8)
3. Być wyjaśnionym, stać się zrozumiałym, wytłumaczonym (11)

1. Rozjaśnić się światłem, stać się widnym; pojaśnieć; effulgere, illuminari PolAnt (9): niebo ſie objaśniło/ morze ſie vćiſzyło RejPos 109v.

Fraza: »trochę się ciemności objaśni« = rozwidni się (1): noc przez cáłe trzy mieſiące vſtáwicżnie tylko cżaſu godziny południá ták ſię trochę ćiemności obiáśni BielKron 295.

Przen (7): [Biskup] mu dał niepokalány á ożywiáiący Sakráment, y obiáśniłá ſię twarz Theophilá SkarŻyw 173; Ktorzy ſię boićie Páná/ miłuyćie go/ á obiáśnią ſię ſercá wáſze. SkarKaz 348b.

Zwrot: »jako słońce objaśnić się« (1): niech y ćiáłá Chrześćijáńſkie [...] ſię na dźień zmartwychwſtánia iáko ſłońce obiáśnią SkarKaz 386a.

a) O Bogu: ukazać się w majestacie (3): Bog ktory ieſt doſkonáłey ſwiátłośći/ obiáſnił ſię z Syonu. BibRadz Ps 49/2, I 303v marg, Is 60/1.

b) Fraza: »objaśnią się oczy [czyje]« = ktoś zrozumie, przejrzy (1): A niewiernym obiecał/ iż nie tylko áby ſie kiedy miáły otworzyć á obiáśnić ocży ich/ ále záwżdy tym więcey y ſrodzey záćmione á záſiepione będą RejPos 210.

W przeciwstawieniu: »objaśnić się ... zaćmiony a zaślepiony być« (1): RejPos 210 cf Fraza.

Szereg: »otworzyć się a objaśnić« (1): RejPos 210 cf Fraza.

2. Ukazać się, stać się widocznym, wiadomym, znanym (8): LubPs O3; krzyſz święty [...] gdy ſię wtore przyśćie Zbáwićielá náſzego obiáśni/ napirwey ſię ná niebie vkaże SkarŻyw 399.

objaśnić się komu (1): [dworzanin ma się starać by jego pan rzeczami wojennymi] naywięcey/ niechaiby ſię obiáſnił ſwiátu/ y doſtał [...] ſławy GórnDworz Ii2v.

Fraza: »objaśnią się uczynki« (2): RejPos 341v; Kto źle cżyni álbo vcży/ ten świátłości nie lubi/ áby ſie nie obiáśniły vcżynki iego. WujJud 216v.

Zwrot: »(na)jaśnie(j) objaśnić się« (2): Pan wſpomináć racży ony miáſtá zacnieyſze Bethſaidę Korozaim Tyr [...] w których ſie iuż byłá iáſnie obiáſniłá ſwiętha prawdá iego RejPos 288; RejZwierc 8v.

Szeregi: »objaśnić się i oznajmić« (1): przez onego iedynego ſyná ſwego/ ktory z nim od wiekow w iedynośći Boſtwá ſpołecżnego zawżdy był [...] naiáſniey ſie nam obiáſnić y oznaymić racżył. RejZwierc 8v.

»ozwać się i objaśnić« (1): Dayże też nam tedy náſz miły wſzechmogący Pánie táką wiárę á táką ſtałość/ iákąś był dał temu Apoſtołowi twemu ſwiętemu/ á iżebyś ſie też nam s tego obiáſnionego obłoku ſwego/ á s tego Máyeſtatu ſwego niebieſkiego/ ozwáć y tákież obiáſnić racżył RejPos 286v.

3. Być wyjaśnionym, stać się zrozumiałym, wytłumaczonym (11): Pan [...] muśi mieć namieſtniki ſwoie widome [...] iáko ſię w oſmym rozdziale obiáśni. SkarJedn 42, 276, 283, 291; podźmy do kąkolow y pſzenice: áby ſię rzecż tá obiáśniła. CzechEp 38.

objaśnić się czym (2): CzechEp 307; Trzecią śrzednią [godność komunikujących]/ ktora ſię wyżſzey trochę w tym rozdźiale wymálowáłá/ y piſmem świętym obiáśniłá ná kárcie 185. LatHar 247.

Zwroty: »dostateczniej się objaśnić« (1): CzechEp 289 cf »szyrzej się objaśnić«.

»jaśniej się objaśnić« (1): A iżby ſię to iáſniey kilką przyłádow obiáśniło/ iż Ian nie o boſtwie zmyślonym/ ále o cżłowieku [...] piſał CzechEp 307.

»lepiej się objaśnić« (2): Lecż dla dwoiákiey potrzeby ſą ty Przykazánia ludziom dáne. Iedná ieſt/ áby ſzoſtego y śiodmego Przykazánia wykład lepiey śie mogł obiáſnić. KuczbKat 345; CzechEp 358.

»szyrzej się objaśnić« (1): Oprocż ktorego [Jezusa Chrystusa] nie ieſt dáne żadne imię ludźiom od Bogá ku zbáwieniu: [...] Ktora rzecż/ ácżby ſię mogłá ſzyrzey y doſtátecżniey obiáſnić wſzákże my krotkośći folguiąc [...] [tego] zániecham. CzechEp 289.

»trochę się objaśnić« (1): co [słowo Boże: Syn mój jesteś] áby ſię trochę obiáśniło: Obáczmy co zá rożność ieſt tákiego ſłowá v nas/ y v Páná Bogá. SkarKaz 484b.

Synonimy: 1. roświecić się; 2. oznajmić się, ukazać się.

Formacje współrdzenne cf JAŚNIĆ SIĘ.

DDJ