[zaloguj się]
[pdf]

OBOZ (426) sb m

Pierwsze o jasne; -óz, -oz- (w tym 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl
N obóz obozy
G obozu, oboza obozów
D obozowi, obozu
A obóz obozy
I obozem obozami
L obozie oboziech

sg N obóz (28). ◊ G obozu (144), oboza (2): -a LeovPrzepSamb (1); -u : -a Leop (9:1). ◊ D obozowi (3), obozu (1); -owi KochStat, KochSz; -owi : -u Mącz (1:1). ◊ A obóz (93). ◊ I obozem (63); -em (10), -(e)m (53). ◊ L obozie (57). ◊ pl N obozy (4). ◊ G obozów (7); -ów (1), -(o)w (6). ◊ A obozy (18). ◊ I obozami (2). ◊ L oboziech (4).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Zgrupowanie żołnierzy i zbiór namiotów wraz z całym wyposażeniem żołnierskim według pewnego porządku; umocnione, obwarowane miejsce postoju wojska będące w czasie bitwy często stanowiskiem obronnym; w czasach rzymskich miejsce stałego pobytu żołnierzy, rodzaj koszar, a także twierdza; castra Mymer1, Miech, Mącz, Modrz, Calag, Vulg, Cn; stativa Mącz, Modrz, Calep; tentorium Miech, Cn; vasa Mącz, Cn; sedes Miech; hiberna Mącz; castrametatio PolAnt; tabernaculum Cn (371): LibLeg 10/146v; Mymer1 15; Bart Bydg 119; widząc Atila ſiebie z ſwimi zwyciężonego z iachał z ſwimi do obozu gdy noc przichodziła. MiechGlab 54, 14; Leop Ex 14/9, 4.Reg 7/7, 12, 1.Mach 10/79; BibRadz 1.Reg 26/5, 7, 30/24, 4.Reg 7/4, 6 (10); Turcy zewſzech ſtron ſtrzeláli z ruſznic ná oboz zwłaſzcżá Iáncżárowie. BielKron 309; Włoſzy ſwoią ſtrzelbą z łáſki Bożey zadney ſzkody vcżynić nie mogli w obozie BielKron 422, 309v, 312, 314, 349, 350 (17); Trzeba mieśca pewnego ſzukać obozowi/ I oſtrożnie idź przeciw nieprzijacielowi. KochSat Cv; Circum castra dispositae sunt excubiae, Około obozu ſtrażą położono. Mącz 54b; Conclamare vasa, Zawołać w obozie áby ſie gotowano dáley ciągnąć. Mącz 55c; Praetoria porta, Naywiętſza bráná w obozie. Mącz 319d, 40b [4 r.], 44c, 72b, 122c, 187c (29); LeovPrzepSamb b4v; [Turcy] prędko á gwałtownie náieżdżáli Węgry/ nie dáli ſie im nigdzie vchylić z Obozu/ ták iż Koni nie mogli przed nimi prześpiecżnie nápoić BielSpr 56; bo gdzieby przyſzło na mocnego nieprzyiaćielá oblegwſzy w koło nie dopuśćiłby żywnośći do Obozu koniom y Ludźiom prędkoby ták zdźiáłał y bes miecżá. BielSpr 69v, 8, 9, 27v, 43 [2 r.], 56v (12); BudBib I 18v marg, Iudic 8/10, 12, 1.Reg 26/5, 6 (9); Co tuſzyli z obozu twego zoſtáć pány/ To ſwoy ná zad wroćili bárzo oſzárpány. PaprPan A4; O záchowániu żołnierzow w powinnośći ich/ poki ſą w oboźie ModrzBaz 117v, 112, 113v, 114 [2 r.], 114v, 116; Calag 328b; SkarŻyw 396, 502, 559 [2 r.]; [panów moskiewskich] poimánych z obozem/ y z wielkimi łupámi/ Hetman/ Pánowie y Rycerſtwo Litewſkie miedzy ſię rozebráli StryjKron 772, 51, 406, 477, 522, 527 (12); KochJez B4; KochSz A2; Cżyńćie ſobie motyką w oboźie wychody/ By lud morem nie zdychał gdy pocżuie ſmrody. BielSjem 32; Emansor – Zołnierz ktori długo do obozu niewracaſie. Calep 358a, 86a, l008a, 1026a; WujNT Act 21 arg, 21/34, 37, 22 arg, 22/24 (8); SarnStat 366 [2 r.], 431; Zátym pśiogłowcy oni ięzyká doſtáli/ Dźieśięć Zorawi byſtrych/ ktorzy ſtrzaż trzymáli. Ci ná mękách zeználi/ pozeznáć [!] muśieli/ Ze ſię o oboz mocą dźiśia kuśić mieli. KmitaSpit B3v, B, B2, B2v, B3v, C2v; Y ći/ iáko Dawid poſtánowił/ co przy tłomokách w oboźie śiedzą/ y ći co bitwy wygrawáią: iednáką cząſtkę z plonow biorą. SkarKaz 637a.

W porównaniach (2): Potym tey nocy przyſzli do náſzey Káráwany (kthorą ták Wielbłądy oſtáwiáią ná noc y ſtrażą iáko oboz) Máchometowie BielKron 456v, 247.

Z przymiotnikiem od nazwy narodu a. ludu (18): Leop 4.Reg 3/24, 7/5, 10, 16; oſiedli tedy Turcy wyſep wielki ktory zową Czekiel/ ſktorego ſzkodę ſtrzelbą w oboźie Niemieckim dziáłáli w ludziech BielKron 312v, 57v, 312v, 372v, 392v; BielSpr 55v; BudBib 2.Reg 1/3, 23/16; Maſtálerze/ Woźnice y Kuchárze/ ći konie w Bugu/ ktory obozy Ruſkie y Polſkie dzielił/ nápawáiąc/ á owi mięſo płocząc/ naprzod z Ruſakámi zwádę záczęli StryjKron 175, 135, 235, 487, 642; CzahTr H2v.

Z imieniem lub z przymiotnikiem od imienia władcy lub wodza (5): Obacżyłá Lithwá pogonią zá ſobą/ weſzli z plonem w gęſthy lás/ [...] ſpráwiwſzy ſie wyſzli z láſá/ vcżyniwſzy ſtráſliwy okrzyk/ vderzyli ná oboz Leſthká cżarnego/ ná mieyſcu gdzie zową rowne. BielKron 365; Mącz 406b; BudBib 2.Reg 1/2; [Cymbrowie] będąc wygnáni z Franciey/ y z Hiſpaniey/ gdy do Włoch przyciągnęli/ poſłáli poſłow do obozow Sylanowych/ ktory był Hetmánem Rzymſkim/ proſząc áby lud Ricerſki Rzymſki dał im cokolwiek ziemie/ iákoby za zołd/ ták iżby ręku y mocy ich według woli ſwey vżywał. StryjKron 26, 582.

W charakterystycznych połączeniach: oboz cesarski, królewski, (krola) (2), pod niebem; do obozu ciągnąć, uciec się, uść, [kogo, co] wieść (odwieść, zawieść) (7), wrocić się (wracać się) (4); z obozu strzelić, być wybit (wypędzon) (2), wyrzucić, wytoczyć się (2), zbyć; obozowi miejsca (miejsce) obrać (szukać) (3); oboz trapić, spalić, zapalić (3); na oboz strzelać; o oboz mocą się kusić; przy obozie zostać; w obozie (wielką) szkodę (u)czynić (działać) (3), strażą dzierżeć, kogo nadejść, noclegować, spać (4), zosta(wi)ć (6); z obozem podemknąć się; za obozem ciągnąć.

Fraza: »oboz się ubezpieczył« = ludzie poczuli się bezpieczni (1): y poráził [Gidehon] oboz/ bo ſię oboz był vbeśpiecżył [et percussit castra, et castra erant fiducialiter]. BudBib Iudic 8/11.
Zwroty: »bronić obozu; w obozie, z obozu się bronić« [szyk zmienny] (2;1:1): Y rozſſerzył był [Judasz] ſlawę ludu ſwego/ á wdział ná ſie páncerz iáko Obrzym/ y przypáſał ſobie oręża woienne ku bithwie/ y bronił obozu miecżem ſwoim [protegabat castra gladio suo]. Leop 1.Mach 3/3; Byli też niektorzy miedzy ktoremi był Gnoieńſki/ ktorzy rádzili áby ſie Krol obozem zákrył á w oboźie ſie bronił. BielKron 307; BielSpr 69v, 70v.

»leżeć (a. stać) obozem, w obozie; oboz leży« = castrametatus esse PolAnt [szyk zmienny] (4:1;1): BielKron 202v, 398v; Ut situm castrorum cognosceret, Aby wyrozumiał yáko obós leży. Mącz 397d; BudBib 3.Reg 20/29; náſzy gdy leżeli długi czás v Kámieńca obozem/ á bez Krolá zá gránice nie chcieli/ áni do domow wroćić ſię ſmieli/ nie mnieyſzą ſzkodą Podolſką ziemię iáko y nieprzyiaciel vtrapili StryjKron 657; SarnStat 435.

»najeżdżać (a. przyciągnąć itp.) nad oboz, pod oboz, oboz« [szyk zmienny] (4:1:1): Drabi náſzy ćicho ſkrádáiąc ſie z ruſznicámi/ wiele ich poſtrzeláli/ zwłaſzcżá thy ktorzy náieżdzáiąc nád oboz wywabiáli ná hárc BielKron 421v, 309v, 421 v; BielSpr 9; Wołoſki Woiewodá vfáiąc w wielkośći woyſká ſwoiego/ [...] przybliżył ſię ſmiele tuż pod oboz náſzych StryjKron 757, 487.

»oboz [czym] obegnać (a. obtoczyć, a. obwarować, a. opatrzyć); obozem otoczywać się (a. okopywać, a. zatoczyć)« = castra praesidiis adornare, vallo vel fossa cingere, munire Mącz [szyk zmienny] (4;2): LibLeg 11/76v; Mącz 54a, 132c, 269c; Ian Tarnowſki Hetman/ widząc iż ſam Woiewodá z wielkim woyſkiem przećiw iemu ciągnie/ położył ſię z ſześcią tyſięcy żołnierzow ſwoich v Obertiná ná mieyſcu obronnym/ obwárowawſzy oboz dobrze páſiekámi/ y wozámi zprzężonymi. StryjKron 757, 587.

»oblec (a. oblegać, a. obegnać, a. obtoczyć) [kogo] obozem, z obozem; obyść oboz; kłaść się obozem« = szturmować; circumsidere, obsidium facere Mącz [szyk zmienny] (6:2;1;1): Apollonius zoſtáwił był w oboźie tyſiąc iezdnych zá nimi potájemnie. Pobacżył tedy Ionáthás że zá nim záſádzono ná zdrádze/ y obeſſli oboz iego [Et circuierunt castra eius]/ á oni ſtrzeláli ná lud (Ionáthow) Leop 1.Mach 10/80; przyćiągnął z woyſkiem Simon do Gazy/ y obtocżył á obległ ie z obozem [applicuit Simon ad Gazam et circumdedit eam castris] Leop 1.Mach 13/43, 1.Mach 14/1; BibRadz Ez 4/2; Oppugnare, Obliegam/ Kłádę ſie obozem ſzturmowáć. Mącz 330b, 330b, 379a [2 r.], 380a [2 r.].

»odbieżeć (a. wyjeżdżać, a. uść) z obozu; opuścić (a. porzucić) oboz; oboz odbieżany« = e castris eruere PolAnt; discedere a. exire, a. egredi e(x) castris Calag; castra deserta Modrz (4;2;1): Tenere sese castris, Nie wyyeźdźić [!] nigdźiey z obozu. Mącz 446b; BudBib 2.Reg 1/3; Modrz 116; Calag 47a [2 r.]; porzućiwſzy wſzyſtki obozy/ namioty/ y záwády woienne/ [hetman moskiewski] ze wſzyſtkim woyſkiem zárazem pocżął vciekáć StryjKron 772; Phil E4.

»obozy odwracać« = zmuszać do ucieczki (1): [Prorocy przez wiarę] zágáśili moc ogniá/ vſzli oſtrych mieczow/ zmocnili ſię z niemocy/ mężnymi ſię sſtáli ná woynie/ obozy obcych odwracáli [castra verterunt exterorum) WujNT Hebr 11/34.

»pognać od obozu« = przepędzić wroga, odeprzeć atak (1): Propellere a castris, Pognáć od obozu. Mącz 287c.

»położyć się obozem, z obozem; oboz położyć (a. kłaść); położenie obozu, obozem; oboz położon« = metari a. ponere castra Mącz, Vulg, PolAnt, Cn; castra applicare Mącz, Vulg; castra locare Mącz, Cn; castrametari PolAnt; castra a. tabernaculum habere a. facere, a. collocare Cn [szyk zmienny] (24:2;11;3:1;1): Także Tatarzy zburzywſzy Węgri [...] przeprawili ſie na drugą ſtronę, y położiłi oboż miedzi Strigoniem á miedzi Laurinem [et sedes inter Laurinum et Strigonium fixerunt]/ gdzież ieſzcze ſa kopcze y przekopy znamię ich położenia MiechGlab 16; Thedy nátychmiaſt ſynowie Iſráelſcy wſthawſſy ráno/ ćiągnęli y położyli ſie obozem przy mieśćie Gábáá [Posueruntque filii Israel insidias per circuitum urbis Gabaa] Leop Iudic 20/29, Num 21/13, Iudic 6/4, 1.Par 11/15, 1.Mach 5/37, 39 (8); BibRadz Ios 10/5, 1.Mach 4/29, 6/48, 11/73; BielKron 227, 421v; Loca capere, Vbyeżeć mieyſcá ku położeniu obozu. Mącz 34d; Metatores, Oboźni którzy vmieyą obóz kłáść. Mącz 219d, 40b, 73a, 178a, 196c, 219d (9); BielSpr 8, 70; BudBib 3.Reg 20/27, Ez 4/2, 1.Mach 3/40, 5/37, 39 (7); Y położył ſię Kázimirz obozem v Kołomiey ná ſzerokim polu StryjKron 662, 175, 315, 406, 421, 717; Calep 170b; SarnStat 446, 1310.

»położyć oboz około miasta« = otoczyć, oblegać miasto wojskiem (1): Circumsidere civitatem, Obegnáć miáſto/ położić obóz około wſzego miáſtá. Mącz 379b.

»porazić, zetrzeć oboz, [kogo] w obozie« (1:1:1): vderzył ná nie [na nieprzyjaciół] Przemyſław z boku z przodku/ y z tyłu/ poráźił ie w oboźie ich/ ludzi y plony odiął BielKron 341; Y ſtárł Iehowá Syſerę/ y wſzytki wozy/ y wſzytki obozy oſtrzem miecżá przed Bárákiem [Et contudit Dominus Siseram, et omnem currum, et omnem castrametationem ad os gladii ad facies Barac] BudBib Iudic 4/15, Iudic 8/11.

»oboz (po)sta(no)wić; stanowienie obozu« = ponere alicubi castra Calag, Cn; castrametari PolAnt; castra castris conferre Mącz; castra metari Modrz; locare a. habere, a. facere, collocare castra a. tabernaculum Cn [szyk zmienny] (7; 1): [Lech i Czech] przyeli do Morawy y do Bohemſkiey ziemie, y przewiedziawſzy ony krainy iż były puſte á powietrza zdrowego y ziemie płodney, poſtawili oboz na gorze, kthorą zową Rzip [fixerunt tentoria in monte quem Rzip dicitur] MiechGlab 43; BibRadz 2.Mach 15/17; Mącz 122c; BielSpr 8v, 56; Trzebá przyzwycżáić do tego żołnierze/ áby znákow ktore Hetman dawa/ pilnowáli: ktore dawáią ku potkániu/ y záśię ná odwrót/ ná ſtánowienie obozu/ y ná ruſzenie z mieyſcá ModrzBaz 111v; Calag 328b; Erdziwił Xiążę [...] zſzykował wſzyſtkich y roſpráwił w vphy porządnie/ Chorągwie y Trębáczow z długimi Zmodźkimi trąbámi/ ná ſwych mieyſcach/ á oſobno oboz z kolas ſkrzypiących poſtáwiwſzy. StryjKron 265.

»oboz przełamać, przerwać« [szyk zmienny] (1:1): Perrumpere castra vel agmen, Nieprziyacielſki obóz przerwáć/ gwałtem przedrzeć. Mącz 361b, 136a.

»przypaść (a. uderzyć, a. przypierać) na oboz, w oboz, do obozu« = irrumpere in castra Mącz [szyk zmienny] (5:1:1): Turcy bacżąc ztrwożony lud thym ſilniey przypieráli ná oboz/ żadney godziny odpocżynąć niedáli BielKron 312v, 341, 350, 365; Mącz 361a; StryjKron 642; Z nowu mocą Pigmei przypádli w obozy/ Y z dźiały/ y z procámi/ y z byſtremi wozy. KmitaSpit Cv.

»przyść (a. przychodzić, a. przybieżeć itp.) do (a. na przodek, do przodka, na koniec) obozu; idący przez pośrzodek obozu« = ire in castra Calag; ire ad castra, venire ad principium castrorum Vulg [szyk zmienny] (15; 1): Szliſmy byli do obozu Syriyſkiego [Ivimus ad castra Syriae] / y nienálezliſmy tám żadnego człowieká/ iedno thylko konie á oſly przywiązáne/ a namyoty rozbite. Leop 4.Reg 7/10, 4.Reg 7/5, 8; BibRadz 4.Reg 3/24, 7/5, 8, 10, Judith 14/2; BielKron 412; Mącz 472c, 473a; Calag 295a; Phil B4, C4; WujNT Act 23/16; Zywność płáćić w miáſteczkách y dobrách náſzych będą/ podług vſtáwy/ którąſmy tu zá podpiſem náſzym/ y pieczęćią Koronną dáli. A gdy [żołnierze kwarciani] máią iźdź do obozu/ pieniądze ná dwie ćwierći látá dáné im będą/ przez ręce Rotmiſtrzowſkié. SarnStat 366.

»ruszyć oboz; ruszyć się (a. pomknąć się) z obozem, z obozu« = castra (ex loco) movere Vulg, Mącz, Calag, Cn; proficiuntur castra PolAnt; castra (ex loco) commovere a. mutare, colligere vasa Cn [szyk zmienny] (6;4:2): Leop 1.Mach 10/86; Z támtąd oboz ruſzywſzy/ y wſzytki woyſká pieſze y iezdne z wozmi ćiągnął przez gory [et cepit omnem potestatem eius, pedites et equites, et currus eius et abiit inde in montana], BibRadz Iudith 2/11, Num 4/15, Ier 37/11, Iudith 2/10; Wywiedzyał ſie potym Lánckoruńſki ſpráwyTátárſkiey y położeniá ich v Wiśniewcá/ obeſłał Pány y Rycerftwo/ tákież ſłużebne/ áby ſie k niemu śćiągáli ruſzywſzy ſie z obozu. BielKron 409v, 412; Mącz 233d [2 r.]; ModrzBaz 112, 115; Calag 508a.

»rzucić się, szturmować do obozu« (4:1): Moábitowie [...] rzućili ſie do obozu Iſraelſkiego [Perrexeruntque in castra Israël] Leop 4.Reg 3/24; z drugiey ſtrony Turcy ſzturmowáli do obozu/ żadney godziny náſzym odpocżynąć niedáli BielKron 312v, 202v, 310, 392v.

»oboz stracić« (1): Straż vſtáwnie pilnuie naiázdu iákiego/ Aby iáko obozu nie ſtráćili ſwego. KmitaSpit B.

»wedrzeć się (a. włomić się, a. wpaść, a. wtargnąć) w oboz (a. w poł, a. w pośrzodek obozu), do obozu« = ingredi media castra Vulg; ingredii in medium castrorum PolAnt (3:2): LibLeg 10/147; Y ſtáło ſie názáiutrz/ rozdzielił Saul lud ná trzy częśći: y wdárł ſie w pośrzodek obozu o świthániu/ y poráził Ammon Leop 1.Reg 11/11; BibRadz 1.Reg 11/11; rzućili ſie do Obozu Niemieckiego/ ktory był wozmi w koło oſtháwion/ wiele koni ná onych rożniech potráćili/ niżli ſie do obozu włomili BielKron 392v; StryjKron 315.

»wyniść, wystąpić z obozu (ku bitwie)« = exire de castris ad proelium PolAnt (1:1): BibRadz 1.Mach 4/13; Prokop y Alexánder bráćia s Sieniáwy/ y drudzy z rotámi ſwymi/ ktorzy ſtali v przedniey brony/ będąc chćiwi ku potkániu/ wyſthąpili z obozu BielKron 422v.

»wypaść, wycieczkę uczynić z obozu« (1:1): Aus dem Lger fallen. Wypáść z obozu. Et, Wyćiecżkę vcżynić z obozu. Educere exercitum ex castris. Facere eruptionem. Calag 47a.

»[kogo] z obozu wywabić« (1): yely ſnym bytwe ſwodzicz yeno ze ych zobozv niemogly wiwabycz LibLeg 10/146v.

»oboz wziąć (a. pobrać, a. rozebrać, a. złupić); obozu dobyć, dobywanie; z obozu złupiony; z obozem pobrać, pobrany« (9;1:1;1;1:1): Lud potym wytoczywſzy ſie rozerwał á rozebráł [!] oboz Syriyſki [Et egressus populus diripuit castra Syriae] Leop 4.Reg 7/16; BielKron 428v; In capiendis castris celeritas, W dobywaniu zamków álbo obozów prętkość. Mącz 46a; Ták tym ſławnym zwycięſtwem ozdobić Polaki/ Y Litwę Bog ſam raczył/ iż zbili Krzyżaki/ Zbili y Xiążętá ich y obozy twarde Pobráli/ y Hetmány powiązáli hárde. StryjKron 532; A ták ty dwie woyſká Moſkiewſkie wielkie/ [...] w ten czás dziwną mocą Bożą y dzielnością Litewſką były roſpruſzone/ á drugie ná głowę pogromione y pobite/ y z obozow złupione. StryjKron 772, 210, 235, 316, 477, 607 (10); KmitaSpit C2.

»zakryć się, zamknąć się obozem« (1:1): Nyemczi odſtapyly od zamkv y poſtapyly kv yedney barſo wyelkiey gorze y obozem ſye tham zamknely LibLeg 10/146v; BielKron 307.

»(za-, ob)toczyć (a. zataczać) obóz; toczenie obozu« = castrametari PolAnt, Mącz; castra ponere PolAnt, Modrz [szyk zmienny] (13:2): KromRozm III F8v; ADrian młode ludzi/ kiedy był w pokoiu/ Wywiodſzy záwżdy w pole/ ćwicżył ie ku boiu. Huffy/ hárce ſpráwował/ obozy zátacżał/ Z woienney powinności/ nigdy nie wykracżał. RejZwierz 9v; BibRadz Iudic 6/33, Iudith 3/13, 1.Mach 9/64; ſzło przodkiem Węgrow trzydzieśći chorągwi [....] zánimi Włoſzy/ náoſtátku ſzli Niemcy wálnym vfem [...] obtocżyli oboz/ tedy Węgry á Włochy przed obozem pokłádáli/ iáko lekkie ludzi á prętkie ku pierwſzemu pátkaniu [!] BielKron 314, 388; Mącz 40b, 219d; A przeto ná Hetmáná należy/ vmieć obieráć dobre mieyſcá do tocżenia obozu y okopánia/ á tákże do bitwy [Quamobrem imperatoris est loca et castris metandis, fossa valloque muniendis, et bello faciendo opportuna scire eligere] ModrzBaz 115, 112, 115; StryjKron 487; ZawJeft 12; Calep 170b.

Wyrażenia: »chorągiew obozu« = oddział żołnierzy; vexillum castrorum PolAnt (4): Potym ruſzáłá ſię chorągiew obozu ſynow Danowych/ záwieráiąc wſzytki obozy/ zwoyſki fwemi BudBib Num 10/25, Num 10/14, 18, 22.

»oboz nieprzyjacielski« [szyk 6:2] (8): Castrensis corona, Datek á vpominek tego który ſie naprzód pokuśił w obós nieprziyacielski. Mącz 40b; Perfringere castra hostis. Przełámáć obós nieprziyacielski. Mącz 136a, 361b; BielKron 341, 412; [Agezvlaus] w vbierze Perſkim przyſzedł do obozu nieprzyiacielſkiego Phil C4, B4, D4.

»pasieka [= zasieki] obozu« (1):z obozu zaś ſtrzelbę gęſtą ná drugich Tarnowſki Hetman kazał wypuśćić/ á rozrzućiwſzy páſieki obozu ſwoiego ſámi Polacy/ ſkoczyli wſzyſcy zápalczywie do Wołochow StryjKron 757.

»oboz wojska« (1): Dokądkolwiek kto będźie z domu Rákuſkiego/ Rządcą wyżſzym obozu woyſká Węgierſkiego. Poko ſię ſwoią głową ſam Ceſárz nie ruſzy CzahTr H2v.

»straż obozu« (1): A kiedy ten Rotmiſtrz pytał/ przecżby mu tę zelżywość cżynił/ gdiżem ia práwi nie vciekł z bitwy/ álem był zoſtał dla ſtraży obozu. GórnDworz R3.

[»walny oboz«: Aiáx [...] iechał do wálnego Obozu HistTroj 5.]

»wojenny oboz« (1): Iuſz y Namioty/ iuſz y woienne obozy Zmyſlili/ y fortelne przez rzeki przewozy StryjKron 250.

Szeregi: »oboz i huff« (1): [Mettelus] zákazał [...] áby żaden proſty żołnierz/ niemiał w oboźie y w huffie sługi áni bydlęćiá iákiego [ne miles gregarius in castris neve in agmine servum aut iumentum haberet] ModrzBaz 112.

»(i) namioty i obozy« (2): ku onym zacznieyſzim á więtſzym ryczerſkim rzeczam będziem mogli prziść/ [...] ná ktorych mieyſcách maią być namioty y obozy poſtanowione/ ktorym porządkiem maią być roſſadzone vfy KwiatKsiąż O3v; StryjKron 250.

»okop albo oboz« (1): bácżyć dobrze/ áby okop/ álbo Oboz/ nie był názbyt rozćiągnion ná dłuż álbo ná ſzerz/ iedno według ludźi/ coby nie było ćiáſno/ áni bárzo przeſtrono/ wokoł BielSpr 7v.

»oboz albo stanek« (1): W obozye ich [Prusaków] álbo w ſtankach/ nalezyone były rozmáite przypáwy [!] ná Polaki BielKron 384v.

»oboz a stanowisko« (1): Cuius hyberna aberant ab eo millia passuum 25. Którego obós á źimowne ſtánowisko od niego przes pięć á dwadzieśćiá tyſięcy kroków było. Mącz 429b.

»oboz, (i) wojsko« (3): BibRadz Iudith 2/11; BielSpr 8v; Choćby mię obległy obozy/ nie vboi ſię ſerce moie choćby powſtáło ná mię woyſko/ w tym ia vfáć będę [Si castrametata fuerint castra adversum me, non timebit cor meum]. BudBib Ps 27/3.

Przen (12):
Zwroty: »obtoczyć oboz« (1): Y wſtąpili ná ſzerokość źiemie/ y obtoczyli oboz świętych/ y miáſto vmiłowáne [et circuierunt castra sanctomm]. WujNT Apoc 20/8.

»stanąć w obozie szedziwości« = zestarzeć się (1): A ták y ty moy miły Krześćijáńſki brácie ktory ſie ſtátecznie przebijeſz przez to dwoie płoche woyſko/ przez huff młodośći twoiey/ á przez drugi huff śrzednich lat ſwoich/ á ſthánieſz iuż w obozie ſpokoynieyſzey ſzedziwośći ſwoiey/ wierz mi/ że to nie ledá bitwy wygraſz. RejZwierc 126v.

bibl. »oboz około (a. wkoło) [kogo] stawiać (a. stawić, a. stanowić, a. zataczać)« = chronić kogoś, otaczać opieką [szyk zmienny] (4): Anioł Páńſki zátacża oboż około tych kthorzy ſię go boią/ y wyrywa ie [Castrametatur angelus Domini circum timentes eum, et eripit eos]. BibRadz Ps 34/8; CzechRozm 44v, 230; Wkoło bogoboynych páńſki Ąnyół ſtáwi Obóz nie dobyty/ y ten ie wybáwi [immittet angelus Domini in circuitu timentium eum et eripiet eos. Vulg Ps 33/8]. KochPs 47.

»oboz toczyć« (1): Acżći ſnadź Dyabeł też ſwoy oboz tocży/ Iáko ſrogi kát zá páwęzą krocży/ Aby rátował ſwowolnego ciáłá/ By duſzá mdláłá. RejZwierc 116.

»wyniść przed oboz, wychodzić za obozy« = exire extra castra PolAnt, Vulg (2:1): Dla tego y Iezus áby poświęćił lud przez właſną kreẃ/ przed braną ćierpiał. Wynidźmyż tedy do niego przed oboz/ noſząc poſromocenie iego. BibRadz Hebr 13/13; WujNT Hebr 13/13; WysKaz 12.

»w oboz [z kim] się zamknąć« (1): A choćby ſie też z muſu w oboz z drugimi zámknęli [Arianie]: kiedy Bogá o pogániná proſzą/ co rozumieſz/ iákąbyſmy tam z nich pomoc mieli? PowodPr 36.

»oboz zatoczyć« (1): Nie w on cżás [ruszać na polowanie] kiedy ieſzcże zboża ſtoią/ álbo drugie doraſtáią/ bo iuż tám muśiſz bez rozmyſłu bieżeć gdzie pan záiącz/ oboz ſwoy zátoczy/ áno iedno pśi połamią/ drugie ſzkápy podepcą RejZwierc 110.

a. Zespół okrętów, flota; classis Mącz (12): Praeclara classis in speciem, Piękny obós na poyźrzeniu. Mącz 404d.
Zwroty: »oboz ruszyć« [szyk zmienny] (2): E portu solvere, vel solvere naves e portu, Ruſzić obóz nawodny. Mącz 400c, 400b.

»oboz uszykować« (1): Classem disponere, Obóz nawodny vſzikowáć. Mącz 310c.

»wieść oboz« (1): Classem ducere, Wieść obós łodźny. Mącz 56a.

Wyrażenie: »obóz nawodny, na wodzie, namorski, łodźny« = classis, castra navalia Mącz [szyk 9:2] (7:1:2:1): Alexandrum in Italiam classe appulisse constat, Pewna rzecz yeſt że Alexánder do Włóch s obozem náwodnym przipłynął. Mącz 287a; Symphoniaci servi, Gracze/ Piſzczkowie/ Trębácze którzy ná namorskich oboziech lud pieniem rozmáytym ku podce á śmiáłemu potykániu nápomináyą. Mącz 436d, 40b, 56a, 163b, 281d, 295b (11).
2. bibl. Miejsca tymczasowego pobytu ludu Izraelskiego w czasie wędrówki do ziemi obiecanej;'także cały przebywający w obozie lud; castra Vulg, PolAnt (55): A gdy w nocy ſpádowáłá roſá około obozu/ thedy thakież ſpadáłá poſpołu y Mánná. Leop Num 11/9; Roſkazał thedy lozue kxiążętom ludu Iſráelſkiego/ mowiąc: Idzćie pośrzodkiem obozu/ á przykázuyćie ludu mowiąc: Nágothuyćie ſobie śpiże á pokármów/ ábowiem trzećiego dniá poydziećie przez Iordan Leop Ios 1/10, Ex 14/19, 19/16, Lev 8/17, 14/3, 8 (14); Y Trefiło ſie pothym że lud nie ſłuſznie ſie vſkárżał nárzekáiąc/ co ſie Pánu nie podobało: A vſłyſzawſzy to bárzo ſie rozgniewał/ y zapalił ſie ogień iego przećiwko iem/ á popalił niemáłą część obozu. BibRadz Num 11/1, I 76v marg, Num 11/9, 31/12, I 106 marg, Deut 23/10, 11 (14); A ocżyśćiony wymyie ſzáty ſwoie/ y ogoli wſzytkie włoſy ſwoie/ y wymyie ſię w wodzie/ y będzie cżyſty/ á potym przyidźie do obozu/ y ſiedzieć będzie przed namiotem ſwoim ſiedm dni. BudBib Lev 14/8; A Potym gdy dokonáli obrzezowáć wſzego onego narodu/ tedy mieſzkáli ná mieyſcu w obozie aſz wzmogli. BudBib Ios 5/8, Gen 32/21, Lev 14/3, 16/28, 17/3 [2 r.], Num 10/25 (13); CzechRozm 171v; A pan nád niémi obłok miáſto zaſłony We dnie wieſzał/ á w nocy ſłup roſpalony. Gdy prośili/ ptacy iém w obóz pádáli/ A po źiemi niebieſki pokarm zbiéráli [Petierunt, et venit coturnix, et pane caeli saturavit eos. Vulg Ps 104/40]. KochPs 159, 116; SkarŻyw 483, 490; WujNT Hebr 13/11.
Fraza: »oboz się rusza; ruszać się z obozu« = castra proficiscuntur; proficisci castris PolAnt (3; 1): BudBib Num 4/5, 15, 10/34; Przetoſz gdy ſię ruſzyć miał oboz/ á ſkrzynię Bożą Lewitowie podnieśli/ ták w modlitwie [Mojżesz] wołał [...] SkarŻyw 484.
Zwroty: »oboz położyć« (2): niechay náwroćiwſſy ſie [r]ozbiją námioti ná przećiwko Phiáryoth/ [...] Przed oczymá iego oboz położyćie nád morzem [in conspectu eius castra ponetis super mare]. Leop Ex 14/2, Num 2 arg.

»stanąć (a. stać) obozem« = castrametari PolAnt (3): BibRadz Num 33/47; Y ſtali obozem Synowie Izráelowi w Gilgálu/ y vcżynili Peſách cżternaſtego dniá mieſiącá (onego) w wiecżor w polach Ierychońſkich. BudBib Ios 5/10, Num 21/36 [22/1].

»założyć oboz« (1): Tedy wyſzedſzy z gor Abárym/ położyli ſie ná polách Moábſkich/ nád Iordanem ku Ierychu. Támże záłożyli oboz [castrametati sunt] nád Iordanem v Betyeſimoth/ áż do Abelſátym ná polách Moábſkich. BibRadz Num 33/49.

Wyrażenie: »miejsce obozu« (1): A gdy ie wywiodł Moizeſz w drogę przećiwko Pánu Bogu z mieſcá obozu [de loco castrorum]/ ſthánęli przy ſámey górze Leop Ex 19/17.

Synonimy: 1. stanek, stanowisko.

JR