[zaloguj się]
[pdf]

OBRUS (50) sb m

o jasne.

Fleksja
sg pl du
N obrus obrusy
G obrusa obrus(o)w obrusu
A obrus obrusy
I obrus(e)m obrus(a)mi
L obrusie obrusiech

sg N obrus (10). ◊ G obrusa (4). ◊ A obrus (8). ◊ I obrus(e)m (1). ◊ L obrusie (1). ◊ pl N obrusy (3). ◊ G obrus(o)w (8). ◊ A obrusy (12). ◊ I obrus(a)mi (1). ◊ L obrusiech (1). ◊ du G [cum nm] obrusu (1) ZapWar 1542 nr 2556.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Płócienne nakrycie stołu, także ołtarza (przeważnie zdobione); mappa Murm, Mymer1, Mącz, Calep, Cn; gausape, mantile BartBydg, Mącz; mensale Mącz (50): Iakom ya nyewssial sdomu twego [...] dw kossul dw obrussu syedmy obrusczow dw Czapku ZapWar 1542 nr 2556, 1532 nr 2471; Murm 140; Mymer1 29v; BartBydg 63b, 87, 161b; March3 V8; LibMal 1544/89v, 1551/159; KrowObr 129v; RejFig Aa7; WyprKr 113v [2 r.], 114 [3 r.], 114v [2 r.], 115; BielKron 178v; Mącz 8d, 193a, 208c, 209b, 216d; A tę pierwſzą mądrość/ Coſzkolwiek cżyniſz/ mądrze cżyń á pátrz końcá/ kázał ią piſáć w ſwych páłacách/ [...] y ná obruſiech ktoremi przed nim ſtoł przykrywano. HistRzym 58; RejZwierc 59v [2 r.], 77; ZapKościer 1580/7; CzechEp 241; Gdy ſie náiedli/ obruſy zebrano/ A potym ná wet ſzáchownicę dano. KochSz A4; BielRozm 27; Calep 638b; KochAp 8, 9 [2 r.]; LatHar 78.

W połączeniach szeregowych (3): Niewſpominam tu nic/ iáko guſlićie Korporały/ Antependya/ obruſy/ rętzniki/ kthorymi prozne ołtarze przykrywaćie/ y proſte ludzi mamićie KrowObr 107v; RejZwierc 59v; [każdej dworce należy] Obruſow/ ręcżnikow/ ſerwet/ doſtátek nadźiáłáć. GostGosp 128.

W charakterystycznych połączeniach: obrus cenowaty, krotki, tkany, z listwami; obrus dostać, guślić, kłaść, oblać, (o, s)- pluskać, uprać, tkać, zbierać; dać [co] na obrus (3).

Przysłowie: Obrus ná nići rozebrany/ ná kądźieł może być obrocony. March1 A3v.
Zwrot: »obrus [przed kim] rzezać, krajać« [na znak niechęci] [szyk zmienny] (2:1): Náſzy zacni przodkowie/ chociay nie łáiáli/ Ale ćicho przed złemi obruſy kráiáli. RejZwierz 79v; Ktorzi [ludzie w dawnych czasach] ani ſieſć za ſtoł zpodeyrzanym chćieli. Obrus przed nim rzezali/ talerz nożmi kłoli KochSat B2; GórnRozm L2v.
Szeregi: »obrus a(l)bo prześcieradło« (2): [ludzie udający Chrystusa i Apostołów] przyſzli do iedney źiemiánki ná wśi/ rzekli iey: [...] maſz iákie obruſy álbo prześćieradłá ku poświęceniu BielKron 420v [idem] WerGośc 218.

»serweta i obrus« (7): Ana Serueti i na drugie obruſzi dano ſtuke plotna. WyprKr 114v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

Przen (1):
Zwrot: »siedzieć za obrusem« = ucztować (1): Chytry dłużnik uſtáwnie zá obruſem śiedźi: Ták go ceklarz záſtánie kiedy go náwiedźi. KlonWor 73.

AS