[zaloguj się]
[pdf]

OGRODNIK (45) sb m

Oba o jasne.

Fleksja
sg pl du
N ogrodnik ogrodnicy
G ogrodnika ogrodnik(o)w
D ogrodnikowi ogrodnik(o)m
A ogrodnika ogrodniku
I ogrodnikiem ogrodnikami

sg N ogrodnik (25). ◊ G ogrodnika (5). ◊ D ogrodnikowi (1). ◊ A ogrodnika (1). ◊ I ogrodnikiem (6); -em (2) OpecŻyw, BiałKat, -ęm (1) MurzNT, -(e)m (3). ◊ pl N ogrodnicy (4). ◊ G ogrodnik(o)w (2). ◊ D ogrodnik(o)m (1). ◊ [I ogrodnikami. ◊ du A (cum nm) ogrodniku.]

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVII w. (z Cn).

1. Człowiek zajmujący się uprawą ogrodu i sprzedażą wyhodowanych tam płodów; hortulanus (a. ortolanus) Mymer1, BartBydg, PolAnt, Mącz, Calag, Vulg, Cn; olitor Murm, BartBydg, Mącz, Calep, Cn; arborator Mącz; consitor, putator Calep (36): Oſieł v ogrodniká był/ Gdzie wiele iadł máło robił BierEz L2, C [2 r.], Cv [3 r.], L4v; OpecŻyw 166; Murm 180; Mymer1 15v; Olitor, ortolanus, ogrodnyk, custos olerum BartBydg 101b; Iezu ktorys ſie barzo chciwie thwoiey Marijey magdalenie w poſtaci ogrodnika vkazał. TarDuch C7v; A przetho ogrodniczi nigdy nieſieią cżoſnku iedno ſadzą FalZioł I 5c; LibMal 1543/77v, 1553/177; MurzNT Ioann 20/15; RejFig Cc7; Mącz 14b, 158d, 262d; GórnDworz D2; BiałKat 301; Calag 214a; MWilkHist H3, H3v, H4; Calep 246a, [728]b, 879a; WujNT Ioann 20/15; CiekPotr 32; Ták ná potomne cżáſy Iábłoń záchowána/ Cżęſto od Ogrodniká zá niepłodną miána [...] SkorWinsz A3.

W porównaniu (1): [Apostoł] przirownawa ſługi tákowe ogrodnikom á drzewá ſzcżepiącym RejPos B4v.

W charakterystycznych połączeniach: ogrodnik dobry, niedbały; u ogrodnika być; ogrodnikiem być (6), ukazać się.

Przen (3): ieſli ogrodnik dobry nie przyſtąpi/ ćwicżenia nie będzie/ thedy/ iáko drzewo ogrodne w leśne ſie obráca/ [...] ták y cżłowiek prędko zdzicżeie GórnDworz D2; Ia ieſtem winna maćicá/ á moy Oćiec ieſt ogrodnikiem/ wſzelką gáłąſkę/ ktora we mnie pożytku nie przynośi/ wyrzuci ią WujJud 68v; Ktory [ogród] drogo kupiono zá krew twoię Pánie: Tyś ieſt w nim Ogrodnikiem/ maſz o nim ſtáránie. KlonWor 82.
2. Zagrodnik, chłop bezrolny, posiadający tylko niedużą działkę przydomową (9): ConPiotr 31v; Ogrodnicy co roley nie orzą/ ſą wolni od dániey. UstPraw G2; Semipaganus, Pułkmieciá/ ogrodnik. Mącz 273a; Villa rustica, Część budowánia kmieciego w którym álbo ogrodnik álbo nayemnik/ álbo komornik ſiędzi. Mącz 496c; Gdy żniwá náſtáną/ áby wſzyſcy z wielką pilnośćią wychodźili/ [...] ogrodnicy/ komornicy GostGosp 102, 158 [2 r.]; [Ogrody thak yako ſzą ſthara dawna zaſzadzone mayą bycz dzierzany thym ogrodnykom ZapWpol 1548 9/51; Ogrodników gburskich 9, którzy gburom robią LustrMalb 9, 152 [2 r.]; Czynszu z tej wsi z ról kmiecych i od ogrodników, za owies danny [...] przychodzi wedle roku ... fl. 68/24/9 LustrMaz I 5; Jest w tej wsi włók [...] dwu ogrodniku. LustrMaz I 18; Ogrodników jest w tej wsi 9, mają po trosze ról zagrodnych LustrMaz I 56; Są i drudzy ogrodnicy, co je podsadki zową, nie mają rolej, tylko ogrody małe LustrMaz I 85; Są w tej wsi ogrodnicy, a oba zduni. LustrMaz II 17, I 16, 31, 72, 73, 91; InwSzlachKal 22, 34, 71; AktaSejmikPozn 1593/169].

W przeciwstawieniu: »krol... ogrodnik« (1): [Bóg] pożądał tego od wfzego narodu ludzkiego/ pocżąwfzy od nawyſzſzych krolow/ áż do nanizſzych y nauboſzſzych ogrodnikow LeszczRzecz A2.

Szereg: »kmieć albo ogrodnik« (1): Gdy Woźni pozew kłádzie/ [...] ma pozew położyć w dworze [...]/ albo v Kmiećiá/ álbo v Ogrodniká UstPraw C4.

Synonimy: 2. podsadek, zagrodnik.

Cf [WINOGRODNIK]

KŁ