Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: OKOPCIAŁOŚĆ

Następne hasło: OKOPCIĆ »

OKOPCIAŁY (14) part praet act

Oba o oraz a jasne (w tym w drugim o Mącz 171c błędne znakowanie).

Fleksja

sg
m	N	okopciały	f	N		n	N	okopciało
	G			G	okopciał(e)j		G

pl
N	subst	okopciał(e)
D		okopciałym
I	f	okopciał(e)mi

sg m N okopciały (8). ◊ [f G okopciał(e)j.] ◊ n N okopciało (1) [może av]. ◊ pl N subst okopciał(e) (3). ◊ D okopciałym (1). ◊ I f okopciał(e)mi (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w. s.v. okopcieć.

Znaczenia

1. Pokryty sadzą, okopcony, pociemniały od brudu, brudny (11)
- Przen: Stary, przestarzały (2)
2. Ciemny, czarny (3)
- a. [Ciemnoskóry]

1. Pokryty sadzą, okopcony, pociemniały od brudu, brudny; fumosus Mącz, Modrz, Cn; fuliginosus, fumidus Mącz, Cn; fuligineus, niger fuligine Cn (11): Fumosae imagines. Stáre okopciáłe obrázy Mącz 139b 139b [2 r.] 171c, 306d; Abowiem záwżdy tego zá chędoſzſzego maią co ſiedzi miedzy okopciáłemi ſciánámi á nie vbruka ſie/ niżli tego co ſiedzi zá kobiercy álbo zá oponámi w brudney koſzuli. RejZwierc 17; PaxLiz D3.

W połączeniu szeregowym (1): Vźrzał [...] dziwnego cżłowieká [...]. Brudny/ cżarny by Murzyn/ ſzpetny/ okopciáły RejWiz 158.

Przysłowie: Bo naydzieſz tego wiele czo ſie z wirzchu pięknie ſwieći/ ále wewnątrz będzie bárzo okopciáło. RejZwierc 138.

[Szereg: »okopciały i plugawy«: Trafiło ſię że raz wſzedł do okopćiáłey y plugáwey łáźnie PlutBBud D4.]

Przen: Stary, przestarzały (2): Ten wierſzyk vkázuie/ że dźielność godnego w Rzeczypoſpolitey Człowieká czyni/ á nie rod/ áni okopćiáłe náſze Herby. OrzRozm P3; Coż tedy będą cżynić Niemcy? cżyli więcey będą folgowáć okopćiáłym reieſtrom á zbotwiáłemu pápirowi/ [...] niżli potrzebam ták Polakow iáko y Pruſow? ModrzBaz 106.

2. Ciemny, czarny; anthracinus, carbonarius, furvus, niger, pullus Mącz (3): Furvus, id est nigrum et atrum Festus, Okopciáły/ czarny. Mącz 141b; Pullus, Podpolały/ okopciáły/ czárnáwy Mącz 331a, 11b; [Mogąć być we mnie [= w kominie] sadze okopciałe: Aleć i u was perfumy spróchniałe. Otwin(?)Erot 140].

a. [Ciemnoskóry: ci się dadzą na łożach [...] czterem okopciałym więźniom nosić, [...] a dwoje pacholąt, też czarnych, za nim [...]. Choć ten sam rodzaj jest czarny [...], jednak je pojmują Portugalczycy. I od nich się rodzą dzieci okopciałe [kopia z XVII w.] PawłList 178.]

Cf OKOPCIEĆ

LWil (i KŁ)