[zaloguj się]
[pdf]

OKUP (65) sb m

o jasne.

Fleksja
sg
N okup
G okupu
A okup
I okup(e)m

sg N okup (3). ◊ G okupu (17). ◊ A okup (33). ◊ I okup(e)m (12).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVIII w.

1. Zapłata za otrzymanie czegoś (29):
a. Za swoją dawną własność (6): yſzby [cesarz turecki] thy polya a zyemyą, kthora yeſt odgranyczona od Valach zapewny okvp yako by on s yego C.M. vmowil przywroczicz raczil LibLeg 7/35v; Lecż domy ná wśiach ktore niemáią murow w około/ ty máią byc pocżytáne zá polá ziemne/ będzie im okup y (cżáſu) Iowela wynidą. BudBib Lev 25/31.

okup czyj [G pron] (3): Zás mąſz gdy przeda dom (ábo) mieſzkánie/ w murze mieyſckim/ tedy okup iego będzie áſz do końcá roku (od) przedánia iego/ przes cáły rok będzie (wolny) okup iego. BudBib Lev 25/29, Lev 25/26.

Zwrot: »dawać okup [za co]« (1): Záś ziemiá niema być przedawáná na vtrácenie [...]. Lecż we wſzytkiey ziemi oſiádłośći wáſzey okup będziećie dáwáć [redemptionem dabitis] zá ziemię. BudBib Lev 25/24.
b. Za wykupienie z niewoli (21): LibLeg 11/141; BielKron 252; Ludzie narodow postronnych co Arcyx. IM słuzą [...] za oddaniem broniey bez zadnei ranzon albo okupu wolno będą pusczęni ActReg 75, 75; Są też y drudzy ludzie/ ktorzy [...] Choćia ſą ná ſwobodźie/ zmyśláią niewolą: Opuśćiwſzy domoſtwo/ opuśćiwſzy rolą/ Brudno chodzą/ plugawe zápuſzcżáią włoſy/ W rzecży proſząc ná okup bogácą ſwe trzoſy. KlonWor 53.
okup za kogo (2): Nábráli Albani korzyśći doſyć/ więźniow bárzo wiele/ zá ktore okupu nábrał Skánderbeg. BielKron 246. Cf Wyrażenie.

okup czyj [= za kogo] (1): dwadzyeſcza oſſob pvſczono na okvp. athego ych okvpv zaplaczono ym. czterdzyeſczy thyſzyancz y sheſczſoth aſpr. a szyedm oſſob yeſcze ſſą vnych wnyewoly zoſtalo LibLeg 11/140v.

Zwroty: »da(wa)ć, przedać [kogo] na okup« [szyk zmienny] (7:1): the wſziſtką trzidzyeſczy oſſob na okvp przedaly LibLeg 11/141; więźnie potym [cesarz] dawał ná okup/ zá kthore zebrał niemáło pieniędzy BielKron 249, 125, 252v, 255v, 310; KochWz 136; Więźniow cżtyry tyśiące rozmáitych było/ Ktorych ſię ná okup dáć y z Krolem godźiło. KmitaSpit C6.

»(wy)puścić na okup« [szyk zmienny] (3): LibLeg 11/140v; GórnDworz Y8; á niktory Gotardus Grábiá Lukáſzowic poimał piąći Xiążąt Iátwiezkich/ y przywiodł związánych do Conrádá Xiążęćiá Mázowieckiego/ ktorych on potym na okup wypuśćił/ gdy káżdy od ſiebie 700. grzywien ważonego czyſtego á ſzczerego ſrebrá zápłáćił StryjKron 205.

Wyrażenie: »okup za więźnie« (1): Skánderbeg poſłał okup zá więźnie do Thurkow/ niechćieli okupu wźiąć BielKron 252.
Szeregi: »ani okup ani odmiana; okup albo zamiana« (1;1): Sam telko Tomazo był ták niefortunny/ iż áni ná okup/ áni zá odmiánę żadną/ puſćić go nie chciano. GórnDworz Y8; StryjKron 577.

»zapłata i okup« (1): ktora poimána będąc od iednego Litwiná/ gdy iey chćiał gwałt vczynić/ proſiłá go áby iey tey zelżywośći nieczynił/ obiecuiąc go miáſto zapłaty y okupu/ tákiego fortelu náuczyć/ iż żadnym ſpoſobem żelazem niemiał być obráżon StryjKron 406.

2. Zadośćuczynienie, wynagrodzenie materialne lub moralne za wyrządzone zło lub w celu uniknięcia jakiegoś zła; redemptio PolAnt, Vulg, Cn; praetium Vulg, Cn (38): A oſobliwie Bog zákázuie/ okupu pieniężnego [za zabójstwo] ábo iákiey inſzey niekrwáwey nadgrody. PowodPr 67.

okup czego (1): Doſyć było bogóm/ lub miedźi/ álbo złotá/ lub żelázá tyle dáć/ ile máłé látá/ Swiéżo przeważyć mogły dźiéćięćiá rodnégo/ A tym okup rodzáiu vczynić ludnégo [= rodzenia ludzi] GosłCast 45.

Przen (4): Droga ná okup duſzá ieſt człowiecza: Prózne ſtáránié/ prózna o tym piecza/ Aby kto śmierći mógł ſye vwárowáć KochPs 73.

okup czego (1): ktory [Chrystus] ieſt zadátkiem dźiedźictwá náſzego/ ná okup nábytey wolnośći/ ku chwale ſławy iego. WujNT Eph 1/14.

okup za kogo, za co (1): áliśći niebożętá zbáwienia nie máią/ bo okupu zá ſię y grzechy ſwe mieć nie mogą. CzechRozm 157v.

Wyrażenie: »dan na okup« (1): Złośnik będźie dan ná okup ſpráwiedliwego/ á zá ludźi ſpráwiedliwe przeſtępcá. BibRadz Prov 21/18.
a. W Starym Testamencie: ofiara składana Bogu za pierworodnego potomka płci męskiej u ludzi i zwierząt (10): Wezmi Lewity miáſto káżdego pierworodnego ſyná Izraelſkiego: [...] y będą moimi Lewitowie [...]. A okupu od dwuſet y od ſiedmidzieſiąt trzech/ co zbywa pierworodnych ſynow Izráelowych nád Lewity BudBib Num 3/46, Num 3/49; On [...] pierworodny wżywoćie twoim/ tą krwią/ ktorą, z cżyſtego ćiáłá twego wziął/ odkupić nas ma: á ty zań iako zá niewolniká/ y okupu potrzebuiącego/ táką ofiárę nieśieſz? SkarŻyw 112, 112.

okup za kogo, za co (żywotne) (2): Ale zá pierworodne od Krowy/ Owce/ y Kozy nie będźieſz brał okupu BibRadz Num 18/17; SkarŻyw 112 marg.

okup kogo (3): BudBib Num 3/49; y náznácżył im [lewitom] żywność zmáiętnośći ludzkiey y z okupu pierworodnjch ſynow/ ktore byli winni dáć ná ſłuſzbę Bożą kośćielną vſtáwicżną. SkarŻyw 482. Cf »dać okupem«.

Zwroty: »dać okupem [kogo]« (1): Y daſz ono śrebro Aharonowi y ſynom iego okupem [dabis argentum ... redemptiones] onych/ ktorzy zbyli nád nich. BudBib Num 3/48.

»okupem okupić» (1): cżłowieká pierworodnego okupem okupiſz [redimendo redimes] á tákże pierworodne bydlę niecżyſte odkupiſz. BudBib Num 18/15.

b. Ofiara Chrystusa za grzechy ludzkie (18): CzechEp 147 marg, 188; Vſpráwiedliwieni dármo z łáſki iego/ przez okup ktory ſię sſtał przez Ieſuſá Chriſtuſá WujNT Rom 3/24. [Przekład tego samego tekstu CzechEp 188].

okup czego (1): który [Chrystus] raz ofiárowan był zá okup wſzyſtkiégo świátá ná krzyżu BiałKat 348v.

W połączeniu szeregowym (1): potrzebá było Bogá y cżłowieká. Cżłowieká ktoryby vmárł: á Bogá ktoryby przez śmierć do ſyć vcżyniwſzy cżłowiecżeńſtwo do przeiednáney łáſki y żywotá wiecżnego przez zaſługę Páná Chriſtuſá nam zgotowánego wzbudźił [...]. Co to zá cżłowiecżeńſtwo? Co zá Bog? Co zá Chriſtus Pan przez ktorego zaſługę? Głęboka to łáćiná na mię proſtaká: iużći tu nie iedná będźie oſobá do tego okupu/ do śmierći/ do zaſługi/ ále ich wiele CzechEp 148.

Zwrot: »dać na okup; dać okupem« [w tym: za kogo (4)] = dare, redemptionem Vulg (3;2): CzechEp 297; Abowiem y ſyn człowieczy nie przyſzedł áby mu ſłużono/ ále áby ſłużył/ y dał duſzę ſwą okupem zá wielu. WujNT Mar 10/45, Matth 20/28, 1.Tim 2/6, s. 723.
Wyrażenia: »okup krwie« (1): ták wielce vmiłował mię/ że okup krwie ſwoiey odlicżył zá mię LatHar 560.

»okup z mocy [czyjej]« (1): A gdyby ten/ ktorego Bog obiecował dáć ná okup nas z mocy wężowey [...] miał być Bogiem onym przedwiecżnym/ tedyby te wſzytkie obietnice nie mogły być właſne y prawdźiwe CzechEp 297.

Przen (7):
a) Chrystus (5): Iż Chriſtus Iezus ſtał ſie nam od Bogá/ mądrośćią y ſpráwiedliwośćią/ poświęcenim y okupem CzechRozm 219v.

okup czyj [= za kogo; w tym: G sb (l), pron poss (1)] (2): A iż ten cżłowiek wydány ieſt z woley Bożey zá nas/ áby był okupem náſzym CzechRozm 59v, 216.

Wyrażenie: »okup za grzechy« (2): gdy [...] wydał zá naś złoſliwe grzeſzniki/ ſyná ſwego iedynego y namilſzego ná śmierć hániebną/ tym vmyſłem/ áby on był okupem/ zá grzechy y nieprawości náſze CzechRozm 219v, 11v.
Szereg: »ubłaganie i okup« (1): ktorą [łaskę] nam znácżnie pokazał w namileyſzym ſynu ſwym Iezuſie Chriſtuſie: ktorego ná to dał/ żeby on był v- vbłagánim [!] y okupem ſynow y corek iego. CzechRozm 216.
b) Człowiek odkupiony (1):
Wyrażenie: »okup krwie« (1): Ztądże y Piotr S. lub krześćiáńſki zowie rodzáiem Bogu wybránym/ [...] okupem nadrożſzey krwie Syná Bożego. PowodPr 16.
c) Zbawienie duszy [czyj = za kogo] (1):

W przeciwstawieniu: »okup ... sąd« (1): Stoię pod krzyżem twoim/ y z boku twego z źrzodłá zbawienia piję kreẃ twoię. Proſzę niech mi ná moy okup á nie ná ſąd ſłuży. SkarKaz 161b.

c. Dawane wojskom najeźdźcy za pozostawienie w spokoju (4): Kſiążętá Vlmę theż oblegli/ okupu wielkiego żądáli BielKron 236, 237v, 382v.
Zwrot: »okup dawać« (1): AGezilaus Grecki/ s Perſkim Krolem walcżył/ Ktory mu okup dawał/ bowiem mu śilen był. RejZwierz 16.

JDok