Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: OMYLAĆ

Następne hasło: OMYLAJĄCY »

OMYLAĆ SIĘ (55) vb impf

sie (39), się (16).

o oraz a jasne.

Fleksja

indicativus
inf	omylać się
praes
	sg	pl
1	omylåm się	omylåmy się
2	omylåsz się
3	omylå się	omylają się

praet
	sg		pl
1	m	-em się omylåł	m pers
3	m	omylåł się	m pers	omylali się
3	n	omylało się	subst

fut
	sg
1	m	będzie się omylåł

imperativus
	sg	pl
1		omylajmy się
3	niechåj się omylå

conditionalis
	sg
3	m	by się omylåł

inf omylać się (2). ◊ praes 1 sg omylåm się (4). ◊ 2 sg omylåsz się (2). ◊ 3 sg omylå się (9). ◊ 1 pl omylåmy się (4). ◊ 3 pl omylają się (19). ◊ praet 1 sg m -em się omylåł (1). ◊ 3 sg m omylåł się (1). n omylało się (1). ◊ 3 pl m pers omylali się (8). ◊ fut 1 sg m będzie się omylåł (1). ◊ imp 3 sg niechåj się omylå (1). ◊ 1 pl omylajmy się (1). ◊ con 3 sg m by się omylåł (1).

Sł stp brak, Cn notuje; poza tym s.v. pośliznąć się, potykam się, Linde brak.

Znaczenia

1. Być w błędzie, błądzić (52)
2. Nie dotrzymać czego (1)
3. Tracić na czym, wątleć; doznać zawodu, przeliczyć się (2)

1. Być w błędzie, błądzić; fallere, hallucinari Mącz, Cn; errare Vulg, Cn; frustrari Cn (52): BierEz K3, Lv; GlabGad Mv; Przeto Vincentius in Speculo hiſtoriali y inſzy ſtarzy omylali ſie, nie ſprawnie piſzącz aby oni poſzli byli z Scitiey. MiechGlab 49; WróbŻołt 2v; RejKup D; A yeſli ſye ći ludźye ták zacni á vczeni omyláli/ coż dźyerżyſz o inych/ ktorzy ták oſtrego rozumu/ áni ták ćwiczeni w piſmye nye byli? KromRozm II q2; O ſzerokośći Germániey piſáli hiſtorykowie Strabo/ Plinius/ Tácitus/ ále ſie bárzo omyláli według dziſieyſzego znánia BielKron 281v; Nisi me animus fallit, Yeſli dobrze pámiętam, yeſli ſie nieomylam Mącz 116d; Hallucinor, hallucinatus sum Podmawiam ſie/ Omylam ſie/ Chibiam rzeczą. Mącz 152d, 230d; á przeto ći tákowi omyláią ſie/ biorąc fáłſzywą roſkoſz zá prawdziwą GórnDworz Ff3v; RejZwierc 235; BudBib b2v; Ine omyłki tych zacnych tłumácżow mijam/ [...] gdyż przyzwoita ludziom omylać ſię BudNT przedm c, przedm c; CzechRozm **7; SkarJedn 348; w wielu ſię [wyrozumieniach Pisma Św.] cżęſto potykáli/ omyláli y potym ſwe piſmá odmięniáli á drudzy y odwoływáli CzechEp 89; ArtKanc N4v.

omylać się czym (2): Cienie od gor widziſz iákoby głowy ludzkie/ á tym ſie omylaſz. Leop Iudic 9/36. Cf »podobieństwem omylać się«.

omylać się na kim, na czym (16): SeklKat Y4; Ale iż ſye ná tym oboygu ludźye omylić mogą/ y częſto/ [...] omyláyą/ máyąc zá práwą náukę y práwe vżywánye ſwyątoſći to/ co nye yeſt KromRozm III C2v, C; niechayże też nas Krol nie ſądźi/ [...] bo też ſye drugdy Krol ná ſądźie (iáko Człowiek) ſądząc nas omyla. OrzRozm O2v; á wyrzućił wiele kſiąg [Gelazyjus] od kościołá/ ktore były piſány pokątnie/ [...] kościoł zowie ápokryfe to ieſt/ záſłonione od ludzi/ bo ſie ná nich wiele ludzi omyláło. BielKron 161v; A ták ſie omyláią ná tych Wándálitach y Goćiech áby oni byli Germani tho ieſt Niemcy. BielKron 336v; á omyláią ſie ná tym co powiádáią/ áby kolan nie miał [elefant]/ ma koláná ná ktorych poklęknie kiedy chce BielKron 452, 429v [2 r.]; RejZwierc 58v, 251; RejPosWstaw 44; CzechEp 6v. Cf Ze zdaniem, »na mnimaniu się omylać«, »na słowie się omylać«, »omylać się na swoim zdaniu«.

omylać się w czym (11): (nagł) Iakie wino zdrowſze niemocnym, ieſtli ſtare albo nowe. (–) Wile [!] ſie lękarzow w tym omyla dawaiąc niemocnym wino pić zwłaſzcża ſtare, gdyż im zdrowſze ieſt nowe. GlabGad H2v; BierRozm 20; RejKup c8v; BielKom D4v; LubPs Q2; Ná koniec by też dobrze Krol kiedy w dáninách ſwych ſye omylał/ tedy przyſtoyniey ieſt Krolowi Polſkiemu rękę ſwą Krolewſką otworzoną mieć/ á niżli zámknioną OrzRozm O3; Ktemu iż też niebiegli w rzecżach ſą/ [...] w wielu ſię rzecżach omyláyą. KwiatKsiąż C2v; CzechRozm **7. Cf Ze zdaniem, »w mnimaniu się omylać«, »omylać się w obłudności«.

Ze zdaniem dopełnieniowym (2): Co ſie kolwiek ná ſwiát żywo rodzi/ Wſzytko przez ſmierć gdy cżás przyydzye ſchodzi. Tylko ſie w tym wſzyſcy omylamy/ Iż przygodzye przycżynę dawamy/ Nie będący drog ſmierći ſwiádomi BielKom D4v; Ale iſcie ſie ná tym bárzo omylamy/ Ieſliże w tey obronie nádzieię ſwą mamy. RejZwierc 251.

Fraza: »jeśli się nie omylam« (1): Nisi me animus fallit, Ieſli ſie nie omylam. Mącz 247c.

Zwroty: »barzo, silno się omylać« [szyk zmienny] (6:1): BierEz L4v; BielKron 281v; GórnDworz C4; Toć iuż tego nie dla onego cżyni co mu dawa/ bo mu tego nie było potrzebá/ iedno dla ſiebie/ áby mu ſie to záſię kiedy ſowito oddáło/ ále ſie cżáſem bárzo omyláią. Bo zacni ſtanowie chociay co od kogo wezmą/ tedy to v nich w máłey powadze bywa/ álbo wnet záſię ledá komu dádzą. RejZwierc 98v; RejPosWstaw 44; iż każdy człowiek ſnadnie ſię barzo omyla/ y owſzem nie podobieńſtwo żebym ſię y ia omylić wczem niemiał BudBib c3; CzechEp 6v.

»nic się nie omylać« (1): Ratus habere aliquid, [...] też wiedzieć zá pewne/ nic ſie nie omyláć. Mącz 347c.

»na mnimaniu, w swym mnimaniu się omylać« (1:1): Iáko ſie zli w ſwym mnimániu omyláią. LubPs Q2; á wnet ſtąd obacżą/ iáko ſie ná thymſwym [!] obłędnym mnimániu bárzo omyláią. RejPosWstaw 44.

»omylać się w [czyjej] obłudności« (1): Abowiem oni chwalili fałſzywe Apoſtoły/ y omyláłi ſię w ich obłudnoſći. BibRadz II 93b marg.

»podobieństwem się omylać« (1): bo nigdy ludzie nie obieráią złego thą myſlą/ áby złe było/ ále ſie podobieńſtwem dobrego omyláią/ máiącz to zá dobre/ co ſie nicżemu nie godzi. GórnDworz Ff3v.

»na słowie się omylać« (1): PReto Gijan/ ktorego oni ſámi zową Belul/ my go zowiemy Pop Ian/ nie dla tego áby był Kápłanem iákim/ ále iż ſie ná ſłowie omylamy BielKron 462.

»omylać się na swoim zdaniu« (1): muśimy tho znáć k ſobie przyſzedſzy/ że ſie omylamy bárzo ná ſwoim zdániu GórnDworz C4.

Szereg: »błądzić, omylać się« (1): Bez wſtydu to onich twierdząc/ że ni w cżym nie błądźili/ że ſię nie omyláli CzechEp 36.

2. Nie dotrzymać czego [w czym] (1):

Zwrot: »w słowie się omylać« = nie dotrzymywać słowa, być niesłownym (1): Konrad Głogowſki [...] przyiechał do Wrocſłáwiá ná w wiązánie/ ále mieſzcżánie y z pány niechćieli go przyiąć/ mowiąc iż ſie rad w ſłowie omyla. BielKron 367.

3. Tracić na czym, wątleć; doznać zawodu, przeliczyć się (2): Labascor, Labor, Vſtáyę/ omylam ſie Mącz 180b.

omylać się na czym (1): Thilko ſie náſzá polſka náthym omyla/ iż ich narod álbo zacne dzieie ná wątpliwey rzecży Kronikarze náſzy záwieſzáią/ bacżąc iáko Hiſtorykowie poſtronni/ ktorym nic do nich nie było/ doſyć iáſnie o náſzych przodkach piſáli BielKron 337v.

Synonimy: 1. błądzić, chybiać, zwodzić.

Formacje współrdzenne cf MYLIĆ.