Fleksja
sg m N jenże (113), onże (30), jenż (21); jenże BierRaj, ForCnR, TarDuch (70), BielŻywGlab, MiechGlab, WróbŻołt (2); onże BielŻyw, RejWiz, BibRadz (3), GórnDworz, RejPos, CzechRozm (11), SkarŻyw, CzechEp (3), LatHar, WujNT (4), KlonFlis, KlonWor, jenż HistRzym (7), BudNT, ModrzBaz; jenże : jenż OpecŻyw (35:1), ArtKanc (2:11). ◊ G (bez przyimka) jegóż (46), (z przyimkiem) niegóż (17). ~ -góż (4), -g(o)ż (59). ◊ D (bez przyimkà) jemuż (20), (z przyimkiem) niemuż (2). ◊ A (bez przyimkà) jeg(o)ż (4), (z przyimkiem) (przeze-, we-)ńże (2) CzechRozm, GostGosp. ◊ I nimże (1). ◊ L nimże (5). ◊ f N jenże (1), jenż (1); jenże : jenż HistRzym (1:1). ◊ G (bez przyimkà) j(e)jże (4), (z przyimkiem) niejże (3); -e- (1) KochPieś, -(e)- (6). ◊ I (bez przyimkà) jąże (zapis: jenże) (1), (z przyimkiem) niąż (1). ◊ L ni(e)jże (3). ◊ n N jenż (1). ◊ G nieg(o)ż (1). ◊ D jemuż (1). ◊ L nimże (2). ◊ pl N m pers oniż (3). subst on(e)ż (1). ◊ G (bez przyimkà) ichże (43), (z przyimkiem) nichże (8). ◊ D imże (3) ModrzBaz, SkarJedn, SarnStat, j(e)mże (2) RejPs. ◊ A m pers nichże (1) GrzegRóżn, onyż (1) RejPos. subst ni(e)ż (2). ◊ I m nimiż (2). f (bez przyimkà) imiż (1) BielŻyw, nimiż (1) FalZioł. n j(e)miż (1). ◊ L nichże (5).
Zaimek rzeczowny (355):
I.
We wszystkich formach sg i pl (133):
1.
W funkcji anaforycznej (133):
A.
Zastępuje rzeczownik (przymiotnik lub zaimek w funkcji rzeczownika);
ipse HistAl, Vulg; is Vulg, PolAnt; idem JanStat (83):
Siekierá gdy dąb zwáliłá/ Z niegoż kliny vcżyniłá: Aby ſie mogł lepiey ſzcżepáć BierEz L4v;
MetrKor 46/47;
TarDuch B8,
Cv;
á to w teyże iuſze powarzyć cżego kolwiek ſtych rzecży á rozetrzeć w nieyże FalZioł V 68,
*5,
V 69v;
BielŻyw 72;
RejPs 209;
LibLeg 10/151v,
11/77v;
LibMal 1543/76v,
1546/111,
1550/154v;
Tákowe my mámy domy w ktorych gdiſmy żywi przebywamy/ á gdi pomrzemy w nichże będziemy pogrzebieni. HistAl 17;
Ktory ocyec od oney radosći y pocyechy ktorą wzyął z dzyeći ſwoich/ v nichże w ręku zmárł. GliczKsiąż C7;
Bo v Páná miłoſierdzie y obffithe v niegoż odkupienie. Leop Ps 129/7,
Ier 38/22;
BibRadz Iob 28/5;
GrzegRóżn Dv;
KwiatKsiąż H3;
HistRzym 81v;
BiałKat 176;
RejZwierc 266v;
iż iáko dzyatki bywáią nam dane od Páná Bogá [...] tedy iemuż oddawáne być máią/ áby chwale iego ſłużyły. RejPosWstaw [412]v;
BudBib Ex 37/22,
38/2;
Ieſliżeć Pan ieſt Bogiem/ ku niemuż ſie mieycye/ A ieſliże ten Báál/ tedy zá nim idźcye. HistHel B4v;
ktorzy mowią iż Duch święty w pánnę wſtąpił/ y onże w niey miáſto naſienia był/ y onże też ſobie ſam domek ábo mieſzkánie/ to ieſt ćiáło ſpráwił. CzechRozm 156v,
12v,
20v,
54v,
80v,
90v (
9);
By to co dzieſięć rownych ſobie poſtánowi/ ieden/ imże rowny/ ábo ieſzcże niżſzy/ rozpáráć miał świátby nigdy rządu niemiał. SkarJedn 296,
281;
SkarŻyw 102,
597;
CzechEp 19,
108,
249,
275,
292 (
7);
Wſzelki co znaſz Zbáwićielá/ nas wſzyſtkich odkupićielá: Iegoż wzyway ArtKanc L12;
ActReg 53,
109,
115;
á Vrzędnicy go [owies] máią iednym korcem dáwáć/ y weńże młoćić iuż wſzyſtek owies co go ieſt. GostGosp 152;
Bo Słowacy przeſzli przez Dunay/ y nád morzem Weneckim vśiedli/ gdźie y dźiś śiedzą/ y od nichże źiemię támtę Słáwonią zową. KochCz B;
KochAp 13;
LatHar 686;
WujNT Luc 7/5,
Eph 1/10,
Col 2/6;
SarnStat 997;
LESKO CZARNY/ zá niegoż POLſká vćierpiáłá: Od Tátárow kilkákroć ſpuſtoſzenie miáłá. KlonKr wstęp A3v.
Połączenia: »onże sam« = ille ipse Modrz (21); BierRozm 15; ále to wſſytko nád wolą páńſką nic iem [sprzeciwnikom Pańskim] płátno niebędzie owſſem gdy on będzie raczył ichże ſtrzáły wſpak ſie obrociwſſy iemże ſámem wielkie vdręczenie vczynią. RejPs 93, 93; LibMal 1553/173v; A thák wiedz że ten Bog náſz ieſt ták iſtność dziwna/ [...] Ktorey żadny rozeznáć ni zrozumieć może/ Aliż kogo z łáſki ſwey onże ſam wſpomoże. RejWiz 113v, 61v; Ten Prorok był żyw áż do czáſow Cyruſá [...] Onże ſam wymálował ſpráwy Páná Kryſtuſowe/ Kroleſtwo iego BibRadz I 446, *7, Zach 6/13; Więcz y o tákiego nie trudno/ ktory vſtháwicżnie Boże niewidy o ſobie powieda: álbo y o owego/ ktory to powieda/ Czo iemuż ſámemu ſzkodzić ma. GórnDworz Cc7v, Gg2v; RejPos 43v; A iż tym Pośrzednikiem był Iezus Chriſtus Syn Boży/ wątpliwośći o tym żadney nie máſz. Ponieważ onże ſam ták o ſobie mowi: Żaden nieprzychodzi do Oycá iedno przez mię CzechRozm 22, 4v, 45v, 80, 123, 145v, 210; ModrzBaz 34v; CzechEp 125.
»onże wszytek« (1): otho vmárły był wynoſzon [...] [syn wdowy] s którą też tákież ſzłá druga tłuſzcża niemáła. [...] A on co był vmárł powſtał [...] A wnet onyſz wſzytki obiął ſtrách [Y ziął wſzytki ſtrách WujNT; omnes PolAnt Luc 7/16] RejPos 221.
B. Zastępuje rzeczownik w G, który w kontekście jest wyrażony przez przymiotnik dzierżawczy; is Vulg (2): Tedy rzekli ſlużebnicy Sáulowi do niegoſz Leop 1.Reg 16/15, Is 9/11.
C. Odnosi się do osoby określonej zdaniem względnym (bliskie funkcji odpowiednika w postpozycji) (1): Ktory mię zdrowym vczynił/ onże [ille] mi rzekł; Weźmi łoże twe/ á chodź. WujNT Ioann 5/11.
D. W kontekście niepełnym; w cytacie z Pisma Św. (1): Ták ſam o tym mówi: Teraz do ćiebie idę/ y to mówię ná świećie: áby mieli [uczniowie] weſele moię wypełnioné w nichże ſámych [in semetipsis Vulg Ioann 17/13]. BiałKat 98v.
E.
W specjalnych konstrukcjach anaforycznych (46):
a.
W związku współrzędnym formy „onże” występujące na początku drugiego zdania mogą być interpretowane jako użyte w funkcji zaimka względnego;
qui His Al; is PolAnt; ipse Vulg (44):
Oneycij daię ſyna mego iedinego/ aby iemu matką była/ iemużem iá ocietz OpecŻyw 7;
Moy ſyn wám obietzá weſelé rayſkié/ wy mu ninijé zadáwácie męki wielkié. On wám byl gotow datz odpuſſcżenijé waſſych grzéchow/ iemuż wy ządáiecie męki trudnych bicżow. OpecŻyw 116,
3v,
7v,
8;
FalZioł II 5b;
ktoremu rzekł Allexender, Czo to ieſt Dyogenes iż to namię niechceſz wezrzec, iakoby mie nigdy niepotrzebował iemuż rzekł Dyogenes, nic niepotrzebuię BielŻyw 74,
12,
86,
149,
151,
160;
HistAl C2;
Ty też Sálomonie ſynu moy poznay Bogá oycowſkiego/ iemuż ſłuż doſkonáłem ſercem y z chuthliwem vmyſłem BibRadz 1.Par 28/9;
BielKron 42v,
43;
Przyiaćiele mili [...] porucżam to wam dziećię/ ná nimże leży ma poſlednia vćiechá. HistRzym 18;
Y miáłá iednego służebniká w ſwey wśi imieniem Teofilá/ iegoż byłá włodárzem vcżyniłá/ y posławſzy po tego rzekłá iemu. HistRzym 19;
nawięcey mi ſie ſtáło/ iżem ią [Lucynę] ſtráćił ná Morzu/ dla nieyże weſoł nie będę/ áni iey też więcey namieſtkinią ktorą vcżynię. HistRzym 27,
21,
23,
25;
MycPrz I Cv;
SkarŻyw 278,
301,
358;
ſłyſz modlitwę/ ienże ćię prośimy. SkarŻywBog 357,
357;
ArtKanc B17v,
E9v,
F6,
F13v,
K7,
N20v;
Ten ieſt Syn moy miły: iegoż ſłuchayćie. WujNT Luc 9/35;
Owſzem rośććie w łáſce y w vznániu Páná náſzego y zbáwićielá Ieſuſá Chriſtuſá. Iemuż chwałá/ y teraz/ y do dniá wieczności. Amen. WujNT 2.Petr 3/18,
Eph 5/23,
2.Petr 1/17,
Apoc 1/6;
Drogi Leander y morze przebywał/ Ku świecy/ ktorą trzymałá ná łonie/ Ná drugiey ſtronie Ero nadobna. on ſam był iey dárem/ On był y łodźią/ onże y towárem/ On ſam był Szyprem/ y Pánem y poſłem/ Fliſem y wioſłem. KlonFlis C3;
KlonWor 33;
Tylkoś ty ſámemu K woli ſtroić powinná mężowi ſwoiemu [...] Tylkoś ſię ty powinná podobáć onemu/ Iemuż lię k woli vſtroy/ nie komu inſzemu ZbylPrzyg A3v.
W połączeniu: »ten ... on« (1): Vſzyma tymi/ iemiż Anielſki głos słyſzał/ słyſząc bluźnierſtwá ćicho znaſzał/ áby nas wysłuchawał. ArtKanc E9.
Połączenie: »onże to« (1): Mąż z żoną ieſtći przełożony poſlubiony koſćiołowi ſwiętemu: iemuż to dyabeł wſzytką mocą chce przez grzech iego dobro pokráſć HistRzym 92v.
b. W konstrukcjach z podwojonym podmiotem (2): KROlowi nád wſzemi krolmi, á Panu nád pány/ ktoryż on ſam nieśmiertelność ma/ iemuż bądź cżeść y chwałá wiecżna. ArtKanc V13; A Ociec ktory mię poſlał/ onżeć świádczył o mnie. WujNT Ioann 5/37.
II.
Formy G sg i pl „jegoż”, „jejże”, „ichże” w funkcji zaimka dzierżawczego (85):
1.
W funkcji anaforycznej: tego, którego wymieniono wcześniej;
suus Vulg, Modrz, JanStat; eius Vulg, PolAnt; eorundem JanStat (84):
A.
Nawiązuje do rzeczownika (zaimka w funkcji rzeczownika) (69):
BierEz F4;
WróbŻołt 7/17;
RejPs 87,
93;
LibLeg 11/93,
156v;
yſz thegoſz czaſzu yeſth zabith wponyeczu polithanſky od Criſtopha Golinſkyego a od Iana Czyeſchewſkyego Iegoſch ſluzebnyka. LibMal 1546/124,
1543/77,
1544/88v,
1545/103;
ále záwſſe czártá yegoż zbroyą y chytroſćyą zwyćyęża. KromRozm I M4v;
Tákże y wſſem żydom [...] przez Moizeſſá obyecał proroká zbudźić z ichże bráći KromRozm II i3,
e,
e3v;
Iakob zá porádą máthcżyną/ przechwyćił Błogoſláwieńſthwo brathu Ezau/ y dla gniewu iegoſz do Laban aby ſzedł/ ięłá mu mathka radzić. Leop Gen 27 arg,
1.Par 11/23;
BielKron 7v,
380;
GórnDworz Z4v;
Kálwiná dla ſproſtnośći á łotroſtwá ſwego z iegoż oycżyzny wygnano. WujJud 13v;
BudBib Ex 30/2;
tedy mu ia z iego mniemánia/ iegoż wielkie głupſtwo pokażę. CzechRozm 18,
26v,
73;
PaprPan P;
Szynkarze ábo kárcżmarze we wſiach niewiem komuby lepiey porucżeni być mieli/ iáko ichże Pánom. ModrzBaz 122v;
Byśćie wſzytki vcżone ludzie ze wſzytkiey Grecyey [...] zwiedli: wſtydzić ſie záwżdj nas muſzą/ [...] gdy im Doktory ichże ſtáre przed ocży położem SkarJedn 365,
154,
243,
345;
Bo to rzecz pewna/ że ludźie złosliwi Záginąć muſzą [...] Miecze wyięli/ [...] Ale ich miecze w ichże ſercá wpádną KochPs 53,
168,
205;
Iuſz ſię y zá morze puśćić chćiał/ ále go wiátry záś do iegoſz brzegu przynioſły SkarŻyw 473,
203,
208,
264,
371,
537;
StryjKron 115;
Nuż/ á o Pietrze co też rzecżemy? zali go też fundámentem kośćiołá ſwego Rzymſkiego iegoż Papieżnicy nie cżynią? CzechEp 230,
229,
303,
421;
CzechEpPOrz **3;
NiemObr 61;
Muzy Párnázkie/ y nalesce winá/ Y Aphrodytę/ y znią iéyże ſyná/ [...] Spiewał KochPieś 53;
ArtKanc B11v;
WujNT Act 14/15;
SarnStat 4;
PudłDydo A2v.
Brak zgody gramatycznej (1): Przi niekthorych wodkach zoſtawa wonia ieyże ziela. FalZioł II 2b.
Połączenia: »jegoż samego« (3): RejAp 126; potrzebá wiedzieć/ co ieſt Duch ſwięty/ [...] Cżego niſkąd inąd ogárnąć nie możemy/ iedno z iegoż ſámego Boſkiego nádchnienia RejPos 140; ActReg 20.
»jegoż to« (2): SCipio Senator Rzymſki od zwycięſtwa Africſkiego panſtwa nazwan był Affricſki [...] O iegoż to męſtwie á zwycięſtwie w Rzymſkich kronikach wypiſano. BielŻyw 115; ArtKanc E9.
»jegoż własny« (12): A złemu iegoż właſna złoſcz rada więcz zaſzkodzy RejJóz F7v; Iob ſztrofuie przyiaćioły ſwe z ichże właſnych słow. BibRadz Iob 13 arg; KwiatOpis B2; RejZwierc 187; CzechRozm 120v, 165v, 166v; Day/ ábych ia minął ich śidłá/ á oné W ichże właſnych śiatkach widźiał vplećioné. KochPs 206; CzechEp 260; NiemObr 82, 177; JanNKar D.
B.
Nawiązuje do przymiotnika dzierżawczego (6):
HistRzym 98;
że ſie nie záraz zgorſzyſz z náuki zbáwiennej/ iáko ſie wiele vcżniow Chriſtuſowych z iegoż náuki gorſzyło. CzechRozm 2v;
SkarŻyw A5;
Zydowſkié wyſtępki niech w ichze ſzkołách będą ſądzoné. SarnStat 257.
Połączenie: »jegoż samego« (2): ktorzy śmieią on tylko ſam ſtáry wykład nád wſzytki ine przekłádáć [...] iż poſpolićie imię Ieronimowe w nim zacnie vważaią/ w cżym ſię bárzo mylą/ gdyż z wiela dowodow á nawięcey z piſm iegoż ſámego to ich fałeſzne mnimánie pokázać ſię może BibRadz *4v; SarnStat 195.
C.
Nawiązuje do rzeczownika zbiorowego (1):
Połączenie: »ichże własnych« (1): ku więtſzemu záwſtydzeniu/ y przekonániu ſtrony przećiwney/ z ich ze właſnych doktorow/ y z Synodowych ſpraw pokázowáć będę. NiemObr 7.
D. Nawiązuje do rzeczownika implicite zawartego w poprzednim kontekście (2): BielKron 283; Właśnie iáko Xerxowe woyſká ſię ſtać zdáły. Przed ktorymi w Grecyey rzeki wyſycháły. W tymże polu/ w tych ſzańcách/ gdźie iedno ſię bili/ Nie dáleko biegáiąc/ ichże zbożem żyli KmitaSpit B.
E.
Nawiązuje do zdania względnego (6):
CzechRozm A5v;
prawdá/ iż tym ktorzy/ nád wyroki duchá Bożego/ w tey rzecży mędrowáć chćieli/ nie zdárzyło ſię im to/ iáko ſię to z ichże piſm y poſtępkow pokázowáło. NiemObr 143;
SkarKaz 384a;
Ten mowię od kogo ſię wſzcżęły te nowiny/ [...] V ſądu niechay będźie też krzyw náleźiony/ A iegoż mu niech ſzkodzą ſpráwy do obrony. CzahTr Kv.
Połączenia: »ichże samych« (1): iż [ci] których té rzeczy nieobchodzą/ wedle rozſądku ichże ſámych y inſzych/ ſą ludźie wzgárdzeni OrzJan 39.
»jegoż własny« (1): obroći rzecż ná tego kto go doiechał/ y iegoż go właſną tnie bronią. GórnDworz Q.
2. W funkcji epiforycznej: tego, który będzie potem nazwany (wskazuje ogólnie osobę nazwaną lub określoną dopiero w dalszym kontekście) (1): W Iegóż goſpodźie o wieczornéy chwili/ Zeliſláwſkiégo niewinnie zábili Swowolni ludźie KochFr 30.
III.
Zaimek względny (tylko w formie N albo A sg „jenż(e)”: ktory, kto;
qui Vulg (137):
1.
Wprowadza zdanie przydawkowe (134):
a.
Określające (131):
BierRaj 18v;
Oytcże moy mily/ ienże ies wyſoki w ſtworzeniu/ ſlodki w milowaniu OpecŻyw 100;
Dáy [...] ku tobie ienżes ſám ieſt práwdziwá mądroſtz s cżyſtym vmyſlem przyſtz Amen. OpecŻyw [123],
17v,
18v,
72v,
90v,
97 (
34);
my oto ſłudzy twe miłoſći/ żądanij od niektorego młodźieńtzá ienże wielką wolą T.M. ſłużićz má [...] prośimy aby go T.M. rácżył przyiąćz ForCnR B4;
Iezu ienżes będącz malucżkim chuſtką byłes związan/ ſwiłuy [!] ſie nadna. TarDuch B;
Oycże naſz ienżesieſt wniebioſach Niewodzi nas w pokuſzenie Ale nas zbaw. TarDuch E4,
A8v [9 r.],
B [10 r.],
Bv [8 r.],
B2 [9 r.],
B2v [8 r.] (
70);
Iuſtum adiutorium meum a domino: qui ſaluos facit rectos corde. Sprawiedliwa pomoc moia od pana boga Ienże zbawia te ktorzy ſą dobrego ſercza. WróbŻołt 7/11,
31/7;
Swe ćiáło ieſz/ á ſwą krew pijeſz/ To ieſth że ſwey corki pożywaſz/ ienż ieſt twe ćiáło/ y twa krew. HistRzym 9v;
A przyiąwſzy lekárſthwo ienſz pośiłuie/ y byłá po máłym cżáſie bárzo piękna á zdrowa. HistRzym 17,
12v,
24 [2 r.];
BudNT przedm d3v;
ModrzBaz 134;
Poſłuchayćież żałoby niebieſkiego Oycá/ ienż był Zydowſkiego ludu miłośćiwy wodzcá. ArtKanc E12v;
Bądźże chwałá Pánie tobie/ ienżeś w iſtnośći iedyny ArtKanc H16v,
K2,
K4v,
M2,
M14,
T6 (
11).
Połączenie: »ten ... jenż« (4): ſnadź niewieſz żeś temu w ręce przyſzłá ienſz áni wſtydu/ áni kthorey miłośći w ſobie ma. HistRzym 20v, 14v; Prośmyſz thego sławnego Kryſtá Zbáwićielá/ ienż nam okrutnego zmogł nieprzijaćielá ArtKanc F4v, M13v.
α. Nawiązuje do zaimka dzierżawczego (1): pálám twoią miloſcią ienżes to vcżynil OpecŻyw 19.
b. Rozwijające (3): Ieſus Chriſtus odkupiciel y zbawiciel plemienia ludzſkiego ktory z wierzchu ſtąpiwſzy racżył nam dać zakon y naukę ſprawy żywota naſzego. Ienże wſtępuiąc zaſię do chwały Boga oycza zoſtawił po ſobie vcżnie ſwe y piſarze BielŻywGlab nlb 9; Tenci ieſt ktorego w hiſtoriach zową Temerlames ienże wſzitkę Azią zburzywſzy [qui totam Asiam vastavit] przeſzedł aż do Egiptu MiechGlab 29; NAmileyſzy/ ten Krol ieſt Pan náſz Iezus Kryſtus/ ienż ſioſtrę/ to ieſt duſzę porucżá brátu HistRzym [39]v.
2. Wprowadza zdanie podmiotowe (3): Ienżes ſie moié twárzy racżyl przyrownatz/ day grzeſſnému ſlużebnikowi twému dóſtoynie cie chwalitz. OpecŻyw 18; O nie miłośći wielka y chceſz mie zoſtáć/ ienżem ią przećie wſzego ſie odważyłá HistRzym 15; iákoż ieſth ſzkodliwie zrobion ienſz w ten ſtan ieſt dan. HistRzym 19v.