[zaloguj się]

1. ONŻE (355) pron

Formy N sg i pl on- tylko z zabytków niekreskujących; w jen- -e- (36), -(e)- (102); końcowe e jasne.

Fleksja

sg m N jenże (113), onże (30), jenż (21); jenże BierRaj, ForCnR, TarDuch (70), BielŻywGlab, MiechGlab, WróbŻołt (2); onże BielŻyw, RejWiz, BibRadz (3), GórnDworz, RejPos, CzechRozm (11), SkarŻyw, CzechEp (3), LatHar, WujNT (4), KlonFlis, KlonWor, jenż HistRzym (7), BudNT, ModrzBaz; jenże : jenż OpecŻyw (35:1), ArtKanc (2:11).G (bez przyimka) jegóż (46), (z przyimkiem) niegóż (17). ~ -góż (4), -g(o)ż (59).D (bez przyimkà) jemuż (20), (z przyimkiem) niemuż (2).A (bez przyimkà) jeg(o)ż (4), (z przyimkiem) (przeze-, we-)ńże (2) CzechRozm, GostGosp.I nimże (1).L nimże (5).f N jenże (1), jenż (1); jenże : jenż HistRzym (1:1).G (bez przyimkà) j(e)jże (4), (z przyimkiem) niejże (3); -e- (1) KochPieś, -(e)- (6).I (bez przyimkà) jąże (zapis: jenże) (1), (z przyimkiem) niąż (1).L ni(e)jże (3).n N jenż (1).G nieg(o)ż (1).D jemuż (1).L nimże (2).pl N m pers oniż (3). subst on(e)ż (1).G (bez przyimkà) ichże (43), (z przyimkiem) nichże (8).D imże (3) ModrzBaz, SkarJedn, SarnStat, j(e)mże (2) RejPs.A m pers nichże (1) GrzegRóżn, onyż (1) RejPos. subst ni(e)ż (2).I m nimiż (2). f (bez przyimkà) imiż (1) BielŻyw, nimiż (1) FalZioł. n j(e)miż (1).L nichże (5).

stp, Cn notuje, Linde XVI(XVIII) – XVII (z Cn) w.

Znaczenia
Zaimek rzeczowny (355):
I. We wszystkich formach sg i pl (133):
1. W funkcji anaforycznej (133):
A. Zastępuje rzeczownik (przymiotnik lub zaimek w funkcji rzeczownika); ipse HistAl, Vulg; is Vulg, PolAnt; idem JanStat (83): Siekierá gdy dąb zwáliłá/ Z niegoż kliny vcżyniłá: Aby ſie mogł lepiey ſzcżepáć BierEz L4v; MetrKor 46/47; TarDuch B8, Cv; á to w teyże iuſze powarzyć cżego kolwiek ſtych rzecży á rozetrzeć w nieyże FalZioł V 68, *5, V 69v; BielŻyw 72; RejPs 209; LibLeg 10/151v, 11/77v; LibMal 1543/76v, 1546/111, 1550/154v; Tákowe my mámy domy w ktorych gdiſmy żywi przebywamy/ á gdi pomrzemy w nichże będziemy pogrzebieni. HistAl 17; Ktory ocyec od oney radosći y pocyechy ktorą wzyął z dzyeći ſwoich/ v nichże w ręku zmárł. GliczKsiąż C7; Bo v Páná miłoſierdzie y obffithe v niegoż odkupienie. Leop Ps 129/7, Ier 38/22; BibRadz Iob 28/5; GrzegRóżn Dv; KwiatKsiąż H3; HistRzym 81v; BiałKat 176; RejZwierc 266v; iż iáko dzyatki bywáią nam dane od Páná Bogá [...] tedy iemuż oddawáne być máią/ áby chwale iego ſłużyły. RejPosWstaw [412]v; BudBib Ex 37/22, 38/2; Ieſliżeć Pan ieſt Bogiem/ ku niemuż ſie mieycye/ A ieſliże ten Báál/ tedy zá nim idźcye. HistHel B4v; ktorzy mowią iż Duch święty w pánnę wſtąpił/ y onże w niey miáſto naſienia był/ y onże też ſobie ſam domek ábo mieſzkánie/ to ieſt ćiáło ſpráwił. CzechRozm 156v, 12v, 20v, 54v, 80v, 90v (9); By to co dzieſięć rownych ſobie poſtánowi/ ieden/ imże rowny/ ábo ieſzcże niżſzy/ rozpáráć miał świátby nigdy rządu niemiał. SkarJedn 296, 281; SkarŻyw 102, 597; CzechEp 19, 108, 249, 275, 292 (7); Wſzelki co znaſz Zbáwićielá/ nas wſzyſtkich odkupićielá: Iegoż wzyway ArtKanc L12; ActReg 53, 109, 115; á Vrzędnicy go [owies] máią iednym korcem dáwáć/ y weńże młoćić iuż wſzyſtek owies co go ieſt. GostGosp 152; Bo Słowacy przeſzli przez Dunay/ y nád morzem Weneckim vśiedli/ gdźie y dźiś śiedzą/ y od nichże źiemię támtę Słáwonią zową. KochCz B; KochAp 13; LatHar 686; WujNT Luc 7/5, Eph 1/10, Col 2/6; SarnStat 997; LESKO CZARNY/ zá niegoż POLſká vćierpiáłá: Od Tátárow kilkákroć ſpuſtoſzenie miáłá. KlonKr wstęp A3v.

Połączenia: »onże sam« = ille ipse Modrz (21); BierRozm 15; ále to wſſytko nád wolą páńſką nic iem [sprzeciwnikom Pańskim] płátno niebędzie owſſem gdy on będzie raczył ichże ſtrzáły wſpak ſie obrociwſſy iemże ſámem wielkie vdręczenie vczynią. RejPs 93, 93; LibMal 1553/173v; A thák wiedz że ten Bog náſz ieſt ták iſtność dziwna/ [...] Ktorey żadny rozeznáć ni zrozumieć może/ Aliż kogo z łáſki ſwey onże ſam wſpomoże. RejWiz 113v, 61v; Ten Prorok był żyw áż do czáſow Cyruſá [...] Onże ſam wymálował ſpráwy Páná Kryſtuſowe/ Kroleſtwo iego BibRadz I 446, *7, Zach 6/13; Więcz y o tákiego nie trudno/ ktory vſtháwicżnie Boże niewidy o ſobie powieda: álbo y o owego/ ktory to powieda/ Czo iemuż ſámemu ſzkodzić ma. GórnDworz Cc7v, Gg2v; RejPos 43v; A iż tym Pośrzednikiem był Iezus Chriſtus Syn Boży/ wątpliwośći o tym żadney nie máſz. Ponieważ onże ſam ták o ſobie mowi: Żaden nieprzychodzi do Oycá iedno przez mię CzechRozm 22, 4v, 45v, 80, 123, 145v, 210; ModrzBaz 34v; CzechEp 125.

»onże wszytek« (1): otho vmárły był wynoſzon [...] [syn wdowy] s którą też tákież ſzłá druga tłuſzcża niemáła. [...] A on co był vmárł powſtał [...] A wnet onyſz wſzytki obiął ſtrách [Y ziął wſzytki ſtrách WujNT; omnes PolAnt Luc 7/16] RejPos 221.

B. Zastępuje rzeczownik w G, który w kontekście jest wyrażony przez przymiotnik dzierżawczy; is Vulg (2): Tedy rzekli ſlużebnicy Sáulowi do niegoſz Leop 1.Reg 16/15, Is 9/11.
C. Odnosi się do osoby określonej zdaniem względnym (bliskie funkcji odpowiednika w postpozycji) (1): Ktory mię zdrowym vczynił/ onże [ille] mi rzekł; Weźmi łoże twe/ á chodź. WujNT Ioann 5/11.
D. W kontekście niepełnym; w cytacie z Pisma Św. (1): Ták ſam o tym mówi: Teraz do ćiebie idę/ y to mówię ná świećie: áby mieli [uczniowie] weſele moię wypełnioné w nichże ſámych [in semetipsis Vulg Ioann 17/13]. BiałKat 98v.
E. W specjalnych konstrukcjach anaforycznych (46):
a. W związku współrzędnym formyonżewystępujące na początku drugiego zdania mogą być interpretowane jako użyte w funkcji zaimka względnego; qui His Al; is PolAnt; ipse Vulg (44): Oneycij daię ſyna mego iedinego/ aby iemu matką była/ iemużem iá ocietz OpecŻyw 7; Moy ſyn wám obietzá weſelé rayſkié/ wy mu ninijé zadáwácie męki wielkié. On wám byl gotow datz odpuſſcżenijé waſſych grzéchow/ iemuż wy ządáiecie męki trudnych bicżow. OpecŻyw 116, 3v, 7v, 8; FalZioł II 5b; ktoremu rzekł Allexender, Czo to ieſt Dyogenes iż to namię niechceſz wezrzec, iakoby mie nigdy niepotrzebował iemuż rzekł Dyogenes, nic niepotrzebuię BielŻyw 74, 12, 86, 149, 151, 160; HistAl C2; Ty też Sálomonie ſynu moy poznay Bogá oycowſkiego/ iemuż ſłuż doſkonáłem ſercem y z chuthliwem vmyſłem BibRadz 1.Par 28/9; BielKron 42v, 43; Przyiaćiele mili [...] porucżam to wam dziećię/ ná nimże leży ma poſlednia vćiechá. HistRzym 18; Y miáłá iednego służebniká w ſwey wśi imieniem Teofilá/ iegoż byłá włodárzem vcżyniłá/ y posławſzy po tego rzekłá iemu. HistRzym 19; nawięcey mi ſie ſtáło/ iżem ią [Lucynę] ſtráćił ná Morzu/ dla nieyże weſoł nie będę/ áni iey też więcey namieſtkinią ktorą vcżynię. HistRzym 27, 21, 23, 25; MycPrz I Cv; SkarŻyw 278, 301, 358; ſłyſz modlitwę/ ienże ćię prośimy. SkarŻywBog 357, 357; ArtKanc B17v, E9v, F6, F13v, K7, N20v; Ten ieſt Syn moy miły: iegoż ſłuchayćie. WujNT Luc 9/35; Owſzem rośććie w łáſce y w vznániu Páná náſzego y zbáwićielá Ieſuſá Chriſtuſá. Iemuż chwałá/ y teraz/ y do dniá wieczności. Amen. WujNT 2.Petr 3/18, Eph 5/23, 2.Petr 1/17, Apoc 1/6; Drogi Leander y morze przebywał/ Ku świecy/ ktorą trzymałá ná łonie/ Ná drugiey ſtronie Ero nadobna. on ſam był iey dárem/ On był y łodźią/ onże y towárem/ On ſam był Szyprem/ y Pánem y poſłem/ Fliſem y wioſłem. KlonFlis C3; KlonWor 33; Tylkoś ty ſámemu K woli ſtroić powinná mężowi ſwoiemu [...] Tylkoś ſię ty powinná podobáć onemu/ Iemuż lię k woli vſtroy/ nie komu inſzemu ZbylPrzyg A3v.

W połączeniu: »ten ... on« (1): Vſzyma tymi/ iemiż Anielſki głos słyſzał/ słyſząc bluźnierſtwá ćicho znaſzał/ áby nas wysłuchawał. ArtKanc E9.

Połączenie: »onże to« (1): Mąż z żoną ieſtći przełożony poſlubiony koſćiołowi ſwiętemu: iemuż to dyabeł wſzytką mocą chce przez grzech iego dobro pokráſć HistRzym 92v.

b. W konstrukcjach z podwojonym podmiotem (2): KROlowi nád wſzemi krolmi, á Panu nád pány/ ktoryż on ſam nieśmiertelność ma/ iemuż bądź cżeść y chwałá wiecżna. ArtKanc V13; A Ociec ktory mię poſlał/ onżeć świádczył o mnie. WujNT Ioann 5/37.
II. Formy G sg i pljegoż”, „jejże”, „ichżew funkcji zaimka dzierżawczego (85):
1. W funkcji anaforycznej: tego, którego wymieniono wcześniej; suus Vulg, Modrz, JanStat; eius Vulg, PolAnt; eorundem JanStat (84):
A. Nawiązuje do rzeczownika (zaimka w funkcji rzeczownika) (69): BierEz F4; WróbŻołt 7/17; RejPs 87, 93; LibLeg 11/93, 156v; yſz thegoſz czaſzu yeſth zabith wponyeczu polithanſky od Criſtopha Golinſkyego a od Iana Czyeſchewſkyego Iegoſch ſluzebnyka. LibMal 1546/124, 1543/77, 1544/88v, 1545/103; ále záwſſe czártá yegoż zbroyą y chytroſćyą zwyćyęża. KromRozm I M4v; Tákże y wſſem żydom [...] przez Moizeſſá obyecał proroká zbudźić z ichże bráći KromRozm II i3, e, e3v; Iakob zá porádą máthcżyną/ przechwyćił Błogoſláwieńſthwo brathu Ezau/ y dla gniewu iegoſz do Laban aby ſzedł/ ięłá mu mathka radzić. Leop Gen 27 arg, 1.Par 11/23; BielKron 7v, 380; GórnDworz Z4v; Kálwiná dla ſproſtnośći á łotroſtwá ſwego z iegoż oycżyzny wygnano. WujJud 13v; BudBib Ex 30/2; tedy mu ia z iego mniemánia/ iegoż wielkie głupſtwo pokażę. CzechRozm 18, 26v, 73; PaprPan P; Szynkarze ábo kárcżmarze we wſiach niewiem komuby lepiey porucżeni być mieli/ iáko ichże Pánom. ModrzBaz 122v; Byśćie wſzytki vcżone ludzie ze wſzytkiey Grecyey [...] zwiedli: wſtydzić ſie záwżdj nas muſzą/ [...] gdy im Doktory ichże ſtáre przed ocży położem SkarJedn 365, 154, 243, 345; Bo to rzecz pewna/ że ludźie złosliwi Záginąć muſzą [...] Miecze wyięli/ [...] Ale ich miecze w ichże ſercá wpádną KochPs 53, 168, 205; Iuſz ſię y zá morze puśćić chćiał/ ále go wiátry záś do iegoſz brzegu przynioſły SkarŻyw 473, 203, 208, 264, 371, 537; StryjKron 115; Nuż/ á o Pietrze co też rzecżemy? zali go też fundámentem kośćiołá ſwego Rzymſkiego iegoż Papieżnicy nie cżynią? CzechEp 230, 229, 303, 421; CzechEpPOrz **3; NiemObr 61; Muzy Párnázkie/ y nalesce winá/ Y Aphrodytę/ y znią iéyże ſyná/ [...] Spiewał KochPieś 53; ArtKanc B11v; WujNT Act 14/15; SarnStat 4; PudłDydo A2v.

Brak zgody gramatycznej (1): Przi niekthorych wodkach zoſtawa wonia ieyże ziela. FalZioł II 2b.

Połączenia: »jegoż samego« (3): RejAp 126; potrzebá wiedzieć/ co ieſt Duch ſwięty/ [...] Cżego niſkąd inąd ogárnąć nie możemy/ iedno z iegoż ſámego Boſkiego nádchnienia RejPos 140; ActReg 20.

»jegoż to« (2): SCipio Senator Rzymſki od zwycięſtwa Africſkiego panſtwa nazwan był Affricſki [...] O iegoż to męſtwie á zwycięſtwie w Rzymſkich kronikach wypiſano. BielŻyw 115; ArtKanc E9.

»jegoż własny« (12): A złemu iegoż właſna złoſcz rada więcz zaſzkodzy RejJóz F7v; Iob ſztrofuie przyiaćioły ſwe z ichże właſnych słow. BibRadz Iob 13 arg; KwiatOpis B2; RejZwierc 187; CzechRozm 120v, 165v, 166v; Day/ ábych ia minął ich śidłá/ á oné W ichże właſnych śiatkach widźiał vplećioné. KochPs 206; CzechEp 260; NiemObr 82, 177; JanNKar D.

B. Nawiązuje do przymiotnika dzierżawczego (6): HistRzym 98; że ſie nie záraz zgorſzyſz z náuki zbáwiennej/ iáko ſie wiele vcżniow Chriſtuſowych z iegoż náuki gorſzyło. CzechRozm 2v; SkarŻyw A5; Zydowſkié wyſtępki niech w ichze ſzkołách będą ſądzoné. SarnStat 257.

Połączenie: »jegoż samego« (2): ktorzy śmieią on tylko ſam ſtáry wykład nád wſzytki ine przekłádáć [...] iż poſpolićie imię Ieronimowe w nim zacnie vważaią/ w cżym ſię bárzo mylą/ gdyż z wiela dowodow á nawięcey z piſm iegoż ſámego to ich fałeſzne mnimánie pokázać ſię może BibRadz *4v; SarnStat 195.

C. Nawiązuje do rzeczownika zbiorowego (1):

Połączenie: »ichże własnych« (1): ku więtſzemu záwſtydzeniu/ y przekonániu ſtrony przećiwney/ z ich ze właſnych doktorow/ y z Synodowych ſpraw pokázowáć będę. NiemObr 7.

D. Nawiązuje do rzeczownika implicite zawartego w poprzednim kontekście (2): BielKron 283; Właśnie iáko Xerxowe woyſká ſię ſtać zdáły. Przed ktorymi w Grecyey rzeki wyſycháły. W tymże polu/ w tych ſzańcách/ gdźie iedno ſię bili/ Nie dáleko biegáiąc/ ichże zbożem żyli KmitaSpit B.
E. Nawiązuje do zdania względnego (6): CzechRozm A5v; prawdá/ iż tym ktorzy/ nád wyroki duchá Bożego/ w tey rzecży mędrowáć chćieli/ nie zdárzyło ſię im to/ iáko ſię to z ichże piſm y poſtępkow pokázowáło. NiemObr 143; SkarKaz 384a; Ten mowię od kogo ſię wſzcżęły te nowiny/ [...] V ſądu niechay będźie też krzyw náleźiony/ A iegoż mu niech ſzkodzą ſpráwy do obrony. CzahTr Kv.

Połączenia: »ichże samych« (1): iż [ci] których té rzeczy nieobchodzą/ wedle rozſądku ichże ſámych y inſzych/ ſą ludźie wzgárdzeni OrzJan 39.

»jegoż własny« (1): obroći rzecż ná tego kto go doiechał/ y iegoż go właſną tnie bronią. GórnDworz Q.

2. W funkcji epiforycznej: tego, który będzie potem nazwany (wskazuje ogólnie osobę nazwaną lub określoną dopiero w dalszym kontekście) (1): W Iegóż goſpodźie o wieczornéy chwili/ Zeliſláwſkiégo niewinnie zábili Swowolni ludźie KochFr 30.
III. Zaimek względny (tylko w formie N albo A sgjenż(e)”: ktory, kto; qui Vulg (137):
1. Wprowadza zdanie przydawkowe (134):
a. Określające (131): BierRaj 18v; Oytcże moy mily/ ienże ies wyſoki w ſtworzeniu/ ſlodki w milowaniu OpecŻyw 100; Dáy [...] ku tobie ienżes ſám ieſt práwdziwá mądroſtz s cżyſtym vmyſlem przyſtz Amen. OpecŻyw [123], 17v, 18v, 72v, 90v, 97 (34); my oto ſłudzy twe miłoſći/ żądanij od niektorego młodźieńtzá ienże wielką wolą T.M. ſłużićz má [...] prośimy aby go T.M. rácżył przyiąćz ForCnR B4; Iezu ienżes będącz malucżkim chuſtką byłes związan/ ſwiłuy [!] ſie nadna. TarDuch B; Oycże naſz ienżesieſt wniebioſach Niewodzi nas w pokuſzenie Ale nas zbaw. TarDuch E4, A8v [9 r.], B [10 r.], Bv [8 r.], B2 [9 r.], B2v [8 r.] (70); Iuſtum adiutorium meum a domino: qui ſaluos facit rectos corde. Sprawiedliwa pomoc moia od pana boga Ienże zbawia te ktorzy ſą dobrego ſercza. WróbŻołt 7/11, 31/7; Swe ćiáło ieſz/ á ſwą krew pijeſz/ To ieſth że ſwey corki pożywaſz/ ienż ieſt twe ćiáło/ y twa krew. HistRzym 9v; A przyiąwſzy lekárſthwo ienſz pośiłuie/ y byłá po máłym cżáſie bárzo piękna á zdrowa. HistRzym 17, 12v, 24 [2 r.]; BudNT przedm d3v; ModrzBaz 134; Poſłuchayćież żałoby niebieſkiego Oycá/ ienż był Zydowſkiego ludu miłośćiwy wodzcá. ArtKanc E12v; Bądźże chwałá Pánie tobie/ ienżeś w iſtnośći iedyny ArtKanc H16v, K2, K4v, M2, M14, T6 (11).

Połączenie: »ten ... jenż« (4): ſnadź niewieſz żeś temu w ręce przyſzłá ienſz áni wſtydu/ áni kthorey miłośći w ſobie ma. HistRzym 20v, 14v; Prośmyſz thego sławnego Kryſtá Zbáwićielá/ ienż nam okrutnego zmogł nieprzijaćielá ArtKanc F4v, M13v.

α. Nawiązuje do zaimka dzierżawczego (1): pálám twoią miloſcią ienżes to vcżynil OpecŻyw 19.
b. Rozwijające (3): Ieſus Chriſtus odkupiciel y zbawiciel plemienia ludzſkiego ktory z wierzchu ſtąpiwſzy racżył nam dać zakon y naukę ſprawy żywota naſzego. Ienże wſtępuiąc zaſię do chwały Boga oycza zoſtawił po ſobie vcżnie ſwe y piſarze BielŻywGlab nlb 9; Tenci ieſt ktorego w hiſtoriach zową Temerlames ienże wſzitkę Azią zburzywſzy [qui totam Asiam vastavit] przeſzedł aż do Egiptu MiechGlab 29; NAmileyſzy/ ten Krol ieſt Pan náſz Iezus Kryſtus/ ienż ſioſtrę/ to ieſt duſzę porucżá brátu HistRzym [39]v.
2. Wprowadza zdanie podmiotowe (3): Ienżes ſie moié twárzy racżyl przyrownatz/ day grzeſſnému ſlużebnikowi twému dóſtoynie cie chwalitz. OpecŻyw 18; O nie miłośći wielka y chceſz mie zoſtáć/ ienżem ią przećie wſzego ſie odważyłá HistRzym 15; iákoż ieſth ſzkodliwie zrobion ienſz w ten ſtan ieſt dan. HistRzym 19v.

AK