[zaloguj się]
[pdf]

OPAK (115) av

o oraz a jasne.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Na odwrót (tył na przód, prawe za lewe, do tyłu); contrarium iter, perperam, post terga, sinistro pro dextro (15): pan ſiedząc ſzcżka/ ſpluwa/ Pierza mu we łbie pełno/ opák ſie obuwa. RejWiz 16v; OWoż maſz białe chuſty/ ná páńſkie vbiory/ Lecż opák żołtym ſzyciem/ wyſzywano wzory. V ludzi ná kolnierzoch/ ná poſládku temu RejZwierz 140; obacżyſz że to nie ieſt vbior ich/ vplotą ſię wnetże w tey ſukni/ ábo ią opák włożą/ ábo poſtąpic wniey nie będą mogli. SkarJedn 36; KochPhaen 23; KlonFlis E3v; Prowádźił opák złodźiey one ślicżne plony [tj. woły]/ Do łotrowſkich ſzáláſzow ćiągnąc zá ogony. KlonWor 23.
Zwrot: »ręce opak (z)wiązać; opak ręce związane« = retorta tergo brachia; manus post terga revinctus Cn [szyk zmienny] (7;1): OpecŻyw 107, 133v; Iezu kthorys tak opak rękoma związanemi Poncivſowi piłatowi ſtharoſcie był wydan. TarDuch C3v; MurzHist E; RejFig Aa5; káżdą ná ſwoim łáńcuchu nago opák ręce związawſzy/ á około ich nákłádſzy drew w koło zápalili BielKron 419v, 119v; SiebRozmyśl H2.
W przen (1): Pátrzayże pilno á oſtrzegay ſie pilno/ ábyś iáko niećwicżony Rycerz/ they zbroie opák ná ſię nie wkłádał/ przedni plách ná zad/ á zádni naprzod. RejPos A5.
2. Niewłaściwie, przewrotnie, inaczej niż być powinno; praepostere Mącz; inordinate Calag (88): A prośba iego/ gdy by czego kolwiek proſił iż by mu ſie záwżdy opák obroćiłá y miáſto przedłużenia rádſſey niechay będą ſkrocone dni czáſow iego. RejPs 163, 97v; RejJóz B2; Bo czos był pjrwey nawroczył To wſſytko ſwiath wſpak obrocził Prawdziwé nauky moje Pjſma/ Epiſſtoły twoge Wſſytko dzys ius opak mienią Mocz moje/ y chwalę pſuią RejKup o2v, d3, i6v, m3v, x4v, Ccv; Ale ták go [Lutra] to podobno potwarzaćye á opák wykłádaćye. KromRozm I Gv; Ale to piſmo ſwięte/ będzie opák wywrácał/ nicował/ y nieprawdziwie wykłádał. KrowObr 50v, 53v, 118v, 140v, 187v, 223v; Iuż tám máło rozumu gdzye vpor pánuie/ A by nalepſze ſpráwy opák on nicuie. RejWiz 8v; Muśi każdy w tym iárzmie záwżdy opák chodzić. Zełgać/ zdrádzić/ pochlebić RejWiz 55; RejFig Bb; RejZwierz 104; Omnia praepostere ait, Wſziſtko opák czini/ dźiwniey niżli ludzie. Mącz 314d; LeovPrzep Fv; RejAp 63; BiałKat 271; nielza było inácżey męſzcżyznam/ iedno [...] nieiáko dozwolić [białymgłowom]/ żeby ſie iuż do wſzythkich inych rzecży máło/ ábo nicz godziły: y záwdy cżyniły opák/ niżli przyſtoi. GórnDworz T8v, C8, L4, R3, Dd4v; ieſliżebyś ſmiał ſfáłſzowáć poſelſthwo iego/ á opák wywrácáć ábo inácżey cżyść liſty ſwięte iego RejPos 241, 245; HistLan F6; Witayże [...] Náſz miły Prokuratorze/ Co ná worku pulfu mácaſz/ A práwo opák wywrácaſz. RejZwierc 235v, 240v, 244, 247, 252v, 255; Owa wy wſzyſtko opák/ ſtárym nowe á ſtáre nowym názywaćie. WujJud 5; Calag 531a; KochPs 82; OPAKES TO NIEBACZNA SMIERCI VDZIALALA: NIE IAC ONEY, ALE MNIE ONA PLAKAC MIAŁA. KochTr 13; Y opák to cżyni: ſłowá Bożego ludzkimi świádectwy dowodząc y onego podpieráiąc: á nie ludzkich/ [...] ſłowem Bożym CzechEp 139, 8, 21, 45, 93, 131 (12); NiemObr 169; ReszPrz 100; ArtKanc E14; Lecz tu opák ſię dźieie/ winny buia po świećie/ á tęn ćierpieć muśi/ kto vkrżywdzon ieſt GórnRozm I3v; ZawJeft 38; Ewángelikowie Páwłá S. opák náſláduią. WujNT 654 marg, 500 marg, 860, Yyyyy3; kłádźiemy opák litery nie ták iáko trzebá: podczás liter nie dokłádamy gdźie trzebá JanNKar D2; W pokoiu kwitnie wiárá, kwitną práwá, W walkę záś opák idzie kázda ſpráwá. KlonKr B4; PowodPr 15, 25; GosłCast 71; KlonWor 66, 70.

W charakterystycznych połączeniach: opak chodzić, czynić (14), dwoić, dziać się (2), iść (2), kłaść (2), mienić, mieszać się, mowić, napisać, naśladować (2), nazywać, obracać (obrocić) (9), pytać, rozumieć, sądzić, stać się, udziałać, wieść, wykładać (3), wykrącać (2), (wy)nicować (4), wystawować, wywracać (wywrocić) (13), zdarzyć się.

Przysłowie: Y tyć przedſię potrawy opak tu ſtawiaią Komu by ſie fraſować ći lepſzą myſl maią RejJóz I4;

O nędzny ſwiecie toć v ciebie wſzędy á wſzędy opák potráwy ſtáwiáią/ łotroſtwo/ wſzetecżeńſtwo/ pochlebſtwo zá ſtoły [...] ſiedzi: á prawdá ſwięta s ſpráwiedliwoſcią w ſrogim więzyeniu RejPos 322v, 320v.

Fraza: »(dziś a. teraz) wszy(s)tko opak (się dzieje a. się ma, a. pojdzie, a. się przewierzgnęło, a. się widzi, a. się zda)« = versa et mutata in peiorem partem sunt omnia; contrarium iter mundo sidera intendunt Cn (13): RejKup 16; Ale dzis wſſytko opák/ nye tylko żeby im oni tego zábranyáli/ ále yeſſcże im dozwaláyą GliczKsiąż E3v; GórnDworz H7v; Bo gdzieć tego w rádzie ſwey mieć nie będziemy/ pewnieć nam wſzytko opák poydzie. RejZwierc 81v, 62; CzechRozm 56; CzechEp 83, 140, 229; GórnRozm H3; Teraz záśię wſzyſtko ſie opák przywiérzgnęło: Boimy ſie nieprzyiaćielá: pokoiu żebrzemy OrzJan 56; WyprPl A4; W tym oboygu v nas poproſtu wſzytko opák. PowodPr 77.
Zwrot: »opak zinaczyć« (1): Abowyem to coś ty był Pánye ſpráwić racżył/ Wſſytko opák zły cżłowiek yuż práwye zinácżył LubPs C3v.
Wyrażenie przyimkowe: »na opak« (1): iż gdy ná on cżás niemieli Niemcy czem zwáć y mieśięcy y wiatrow tedy iym on [cesarz Karol] wymyślił nowe miáná. Lecż my ná opak poſtępuiemy. Pierwey bo mieliſmy cżym zwáć wiatry/ iáko ſtáre kśięgi Słowieńſkie/ ná oſtátek rżeki/ miáſtá y krainy świadcżą/ teraz tego wſzego niemamy/ ani znamy. BudBib C.
3. Inaczej, w odwrotnym sensie (11): gdy ſie ſtroili ná wytrácenie wſzyſtkich żydow/ á iuż nieprzyiaćiele ich źiewáli nád ich krwią: ſtáło ſie opák [versa vice]/ iż żydowie ięli mieć gorę Leop Esth 9/1; CzechRozm 239; że przed dawnemi cżáſy Padwiánie roſkázowáli Wenetom: á teraz opák [nunc contra]/ Wenetowie pánuią nád Padwiány. ModrzBaz 105v; KochPs 45; CzechEp 410; NiemObr 21; GórnRozm B3, I3v; ále oſtátnie proroctwo opák wyſzło: Bo Luter v Dyabłá/ á Papieżowie poſtáremu ná ſtolicy Kryſtuſowey nigdy nie vmieráią. PowodPr 55.

W przeciwstawieniu: »tak ... opak« (1): Ty mie iuż ras nauczyż tak A ſumnienie wſytko opak. RejKup K.

Szereg: »inaczej i opak« (1): [fortuna] częſto z ledá máluczkich przyczyn vmysły y porády ludzkie (kieruiąc ich ku lepſzemu álbo gorſzemu ſkutkowi) inácżey y opák obraca y odmienia. StryjKron 175.
4. Z drugiej strony, tymczasem (1): Mniecz by tak czięzko nie bylo. By to iedno pewno bylo. Day ſam waczka ale opak Sumnienie pogląda lepak. Głową kywa palczem krzywy. RejKup k5v.

AK