[zaloguj się]
[pdf]

OPŁATEK (31) sb m

o oraz e prawdopodobnie jasne (tak w o- oraz -ek); a jasne.

Fleksja
sg pl
N opłatek opłatki
G opłatka, opłatku opłatk(o)w
A opłatek opłatki
I opłatki(em) opłatkami, opłatki
L opłatku

sg N opłatek (1). ◊ G opłatka (1) PatKaz II, opłatku (1) KrowObr. ◊ A opłatek (8). ◊ I opłatki(em) (1). ◊ L opłatku (9). ◊ pl N opłatki (1). ◊ G opłatk(o)w (2). ◊ A opłatki (4). ◊ I opłatkami (2) CzechRozm, CzechEp, opłatki (1) RejZwierc.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w. (z Cn).

1. Rodzaj ciasta przaśnego z mąki pszennej cienko na formy wylewanego i pieczonego (2): áno iedná kiełbaſki ſmáży/ druga gzelce przedáie/ druga wątrobę piecżoną z octem á s cebulą/ druga też zwodzi/ druga z opłátki po rynku y po vlicach biega/ druga z wieńcy/ druga z ziołki y s cżyrwoną máſcią ſiedzi. RejZwierc 111v.
Szereg: »opłatki albo marcepany« (1): Panię iedno Rzymſkie [...] dał tám vcżynić z opłátkow álbo z marcepanow miáſto ná podobieńſtwo miáſtá onego Kártágińſkiego. RejZwierc 60v.
2. Krążek z cienkiego ciasta przaśnego używany we mszy św. do konsekracji; hostia sacra, oblatio Cn (29): PatKaz II 44; SeklKat Y3; Vkaſz teſz ieſztze/ gdzieć Kryſtus roſkazał/ ábyś ty wielki okrągły opłathek brał/ offiáráwał/ y ludziom proſtym vkazował? KrowObr 184; tedyć Kryſtus muſiał dwoiáką wietzerzą ſpráwowáć/ iednę dla kxiężey z offiárowánim wielkim opłátku/ y s kielichem/ á drugą dla proſtych ludzi w máłym opłátku/ bes offiárowánia/ y bes Kielichá. KrowObr 184, 122v, 184 [9 r.], 206v, Ss2; Sloiek ſrebrni na oplatky WyprKr 54v; áni o Bożym ćiele áby ie oni mieli kupowáć v krześćijan/ gdyż trudno poznáć ieſli opłátek poświęcony álbo nie poświęcony. BielKron 465v; gdyby ták było iáko wáſze wykłády twierdzą/ nie iednoby ćiáło Chriſtus miał/ ále wiele niezlicżonych: y nie ná iednym by mieyſcu było/ iedney á teyże godźiny: ále ná wielu niezlicżonych: w káżdym kośćiele/ w káżdym opłátku/ w cyboryum/ w Monſtráncyey. CzechRozm 265; ony chleby w kleſzcżách rozpalonych tworzył/ ktore poſpolićie opłátkámi zową. CzechEp 66, 231, 311.
Wyrażenia: »opłatek ostrzyżony« (1): ile kroc wiecżerzą iego ſpráwuią: ábo opłátek oſtrzyżony chowáią: ćiáłem gi zowąc Chriſtuſowym/ ábo ſámym Chriſtuſem CzechRozm 264v.

»opłatki papieskie« (1): Iuż ſie áni opłátkámi Papieſkimi báwić będźiemy/ ále ná prawdźiwym chlebie przeſtániemy CzechRozm 268.

»opłatek prasny« (1): Ten [Aleksander Papież] vſtáwił áby tylko iedná mfza byłá ná dzyeń/ á opłátkiem práſnym ſłużono we mſzy BielKron 149.

Szeregi: »opłatek i (abo) chleb niepoświęcony (a. przasny)« [szyk 2:2] (4): Chleb przaſny y Opłatki Papieſz wymyſlił. KrowObr 122v marg, Rrv, Ttv; ieśliby mogłá opłátek ábo chleb niepoświęcony/ ktory do ołtarzá noſzą/ przyiąć y ſtrawić SkarŻyw 583.

[»hostyja abo opłatek«: Podáli mu w rękę kielich z winem a k temu pátynę y hoſtyą ábo opłátek, ktory ciáłem bożym zowią BazHist 24 (Linde).]

Synonim: 2. hostyja.

Cf [OPLACEK]

TZ