Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: OPOWIEDZIEĆ

Następne hasło: OPOWIEDZIENIE »

OPOWIEDZIEĆ SIĘ (36) vb pf

sie (25), się (11).

Oba o oraz oba e jasne.

Fleksja

inf	opowiedzieć si

praet
	sg		pl
2	m	opowiedziåłeś się, -eś się opowiedziåł	m pers
3	m	opowiedziåł się	m pers	opowiedzieli się

conditionalis
	sg
3	m	by się opowiedziåł

inf opowiedzieć się (7). ◊ fut 2 sg opowi(e)sz się (1). ◊ 3 sg opowié się (6); -é (2), -(e) (4). ◊ 3 pl opowiedzą się (1). ◊ praet 2 sg m opowiedziåłeś się, -eś się opowiedziåł (2). ◊ 3 sg m opowiedziåł się (8). ◊ 3 pl m pers opowiedzieli się (3). ◊ con 3 sg m by się opowiedziåł (4). ◊ part praet act opowiedziåwszy się (4); -åwszy (3), -(a)wszy (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII w. s.v. opowiedzieć.

Znaczenia

Powiedzieć o sobie, podać informacje na temat swojej osoby (36)

Powiedzieć o sobie, podać informacje na temat swojej osoby (36):

opowiedzieć się komu (3): Kmieć gdy ná przewod iedźie/ [...] iednák ſie ma Vrzędnikowi opowiedźieć/ choć nie nie powieźie. GostGosp 28, 12; Lecż Piotr ſtał przede drzwiámi: y dla tego wyſzedł on vcżeń/ ktorego znał Biſkup/ y opowiedźiał ſię odźwierney [dixit ostiariae Vulg Ioann 18/16; rzekł odwierney Leop; mowił z odźwierną WujNT]/ y wprowádźił Piotrá. LatHar 729.

cum inf [zawsze: być] (2): gdyż to chce miéć/ áby go thám wierzóno: gdźie ſye być opowiedźiał: á w Sákrámenćie bytnośćią ſwą opowiedźiał ſie być BiałKat 308v.

Ze zdaniem dopełnieniowym [iż (2), [że]] (2): pothim mv odda lyſth naſch. a opowye ſzye yſch yeſth poſlan kv Czeſſarzowy ye^go mczi od naſch LibLeg 11/186v; [InwMieszcz 1573 nr 181].

~ opowiedzieć się u kogo (1): Przodkyem Henrich prziyachawſzi na dwor Czeſſarza Tvreczkyego opowye ſſzye v Baſch yſz prziyachał ſlyſthem naſchem do Czeſſarza Tvreczkyego LibLeg 11/135. ~

a. Zgłosić się, zameldować się, oznajmić swoje przybycie (6): Profiteri merces, Odeclić od towárów/ Opowiedzieć ſie ná cle. Mącz 217c; SarnStat 403.

opowiedzieć się komu (3): Naprzod gdi przyedziesz do Czessarza Thur. na dwor przodkiem wedle obiczayv bascham sye opowiesz LibLeg 11/31; SkarŻyw 251; GostGosp 32.

opowiedzieć się z czym (1): którzy cłá y mytá máią/ opowiedźieć ſie z mytem ſwym álbo cłém ná wtóré Roki źiemſkié/ w ſwym powiećie powinni będą. SarnStat 403.

b. Przedstawić się kim a. jakim się jest; ujawnić się (3):

opowiedzieć się komu (1): O Alekſzy ſynu moy namileyſzy/ [...] widziałeś oycá twe^go y mnie mátkę thwą dla ćiebie w żáłośći będąc/ á nie opowiedziałeś ſie nam. HistRzym 125v.

cum inf [zawsze: być] (2): wiele ludzi zmordowano/ ktorzy byli ſekty Waldeńſkiey/ [...] á gdy ſwoie widzieli [ci, którzy ocaleli] pomordowáne/ opowiedzieli ſie z ich wiáry być/ przeto ie theż pomęcżono BielKron 223v; gdźie [Syn Boży] opowiedźiawſzy ſię bydź iednym nierozdźielnym Bogiem/ z Oycem ſwym y Duchem S. żadnego ſpołku z nikim inſzym nie przypuſzcża PowodPr 40.

c. Wypowiedzieć się, wyrazić swoje zdanie, sąd, stanowisko, życzenie; powiadomić o swoich zamiarach, postanowieniach; contestari PolAnt; renuntiare JanStat (20): RejPos 222; A ieſliby który w ſwéy koleiéy zoſtáć niechćiał/ álbo per aliquod Legale impedimentum niemógł/ áby ſie záraz támże ná Séymie opowiedźiał SarnStat 39.

opowiedzieć się komu (6): Aby ſie żaden [kmieć] nie budował/ áż ſie Vrzędnikowi opowie. GostGosp 166; WujNT 496 marg. Cf Z przytoczeniem; Ze zdaniem dopełnieniowym: opowiedzieć się komu.

opowiedzieć się przeciw komu (1): WujNT Act 25/2 cf »opowiedzieć się abo oznajmić«.

opowiedzieć się z czym (1): Diar 43 cf »okazać się i opowiedzieć«

cum inf (1): Bo ſie Bog opowiedzyał ſtać przy krzywdzye iego RejWiz 192.

Z przytoczeniem [komu] (1): niemoże lud wſtąpić do gory Synájſkiey ponieważeś ty opowiedział ſię nam rzekąc [quia tu contestatus es in nobis dicendo]: zágránicż ludowi/ y poświęć go. BudBib Ex 19/23.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikamt o to (1), w tym (1); iż (7), że (2), żeby (7)] (10): Diar 57; Nieprzijaćiół pełno wſzędy: A nikt ſye z tym nie opowié/ Zeby łáſkaw ná mé zdrowié. KochPs 206; Tám Gámrat zárázem opowiedźiał ſie/ że to beneſicium/ iego ieſt podawánia/ áni żadnégo ná nim chce ćiérpieć/ ieno kogo ón ná nié wſádźi KochAp 7.

~ opowiedzieć się komu (3): Diar 61; gdyż mi ſie iuż opowiedzyał Pan/ iż mie chce sſádzić á zrzućić s tego włodárſthwá moiego? RejPos 193; SarnStat 174.

opowiedzieć się przeciwko komu (7): iuż tho pewnie wiemy iáko ſie przećiwko nim opowiedział/ iż też o żadnym tákim wiedzieć niechce. RejZwierc 206v.

opowiedzieć się przez kogo (1): OPowiedźiał ſię Pan Bog przez Proroká/ iż w Mieśćie ábo káżdey R.P. niemáſz [...] plagi docżeſney/ ktoreyby on sam nie vcżynił PowodPr 6.

opowiedzieć się przed kim (1): thedy ſię przed Biſkupem álbo Woiewodą krákowſkiem álbo też Sędomierſkiem [zbieg] opowiedzyeć ma/ á tho o to iż my álbo Stároſtá náſz niedopuśćiliſmy mu przedſię ku okazániu ſwey niewinnośći UstPraw E3v.

opowiedzieć się w czym [= na temat czego] (1): gdy przypadáły ſwiętá iákie iey [Matki Boskiej]/ á zwłaſzcża ony/ w niebo wzyęcia iey/ ácż o thym piſmá żadnego nie máſz/ ieſzcże owſzem Pan ſie ták w tym opowiedzyeć racżył: Iż żaden cieleſnie nie wſtąpi do niebá/ iedno ten ſam ſyn cżłowiecży RejPos 304v. ~

Zwroty: »przed wszytkim się światem [= publicznie] opowiedzieć« (1): długo cżekać nie mogł/ áby tego nie wyznał co wierzył/ á przed wſzytkim ſię świátem nie opowiedział/ odwoływaiąc pierwſze złe poſtępki ſwoie. SkarŻyw 82.

[»imieniem [czyim] [= z polecenia czyjego] opowiedzieć się«: (nagł) Opowiedzenie z strony pana Stanisława Cziolka de bonis nullo iure ademptis (–) Pan Jan Riszkowski [...] imieniem pana Stanisława Cziolka [...] opowiedział się przed urzędem rewizorskim [...] iż [...] LustrLub 49.]

Szeregi: »okazać się i opowiedzieć« (1): [posłowie] łatwie się z swemi [namowami] (wszemi) okażą i opowiedzą. Diar 43.

»opowiedzieć się abo oznajmić« (1): Y ſzli do niego [do Festusa] (marg) opowiedzieli ſię mu ábo oznaymili. (–) Arcykápłani y przednieyſzy z Zydow przećiw Páwłowi WujNT Act 25/2.

»wyznać a opowiedzieć się« (1): SkarŻyw 82 cf »przed wszytkim się światem opowiedzieć«.

α. Wyrazić gotowość do czegoś, zgodzić się (1): telko o tho prośili/ żeby męſkie ſercze pokázował/ á opowiedział ſie/ y przyiął duellum zá oycá. GórnDworz O7.

β. Zadeklarować swoją wierność [przeciwko komu przy kim] (1): Kto ná mię ták ieſt łáſkaw/ y ná mé zdrowié/ Ze ſye przećiwko grzéſznym przy mnie opowié? KochPs 142.

d. [Powołać się na co [z czym]: Przyjechaliśmy na grunt wsi, którą zową Gromnik [...]. Tam się zarazem opowiedział urzędnik z prawem na cło i list obiecał ukazać. LustrDróg 49.]

Synonim: oznajmić się.

Formacje współrdzenne cf POWIEDZIEĆ.