[zaloguj się]
[pdf]

1. OSA (46) sb

f (36), m (10) [w funkcji n-pers].

-ss-, -ſſ- (29), -s-, -ſ- (16), -ſz- (1).

o oraz a jasne.

Fleksja
sg pl
N osa osy
G osy os
D osåm, os(o)m
A osę

sg N osa (20). ◊ G osy (13). ◊ A osę (1). ◊ pl N osy (9). ◊ G os (1). ◊ D osåm (1) HistAl, os(o)m (1) SkarŻyw.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. zool. Vespa vulgaris L. (Rost); owad błonkoskrzydły,żądłowy, średniej wielkości lub duży (długość 7–40 mm), ubarwiony zwykle czarno, w jaskrawe żółte przepaski i plamy; vespa Murm, Mymer1, BartBydg, Mącz, Calep, Cn; fucus Mymer1; bombyx, ichneumon, pseudosphex Cn (36): Murm 98; Mymer1 28, 28v; Vespa, animal exiguum volatile, aculeis venenosum, quod ex asinorum carnibus putridis nascitur, ossa BartBydg 169; Lęga [!] ſie Oſſy w gęſtwinie wzgorę na drzewie/ á maią też wąze z wołku (ale nie ieſt taki iako Pſzcżeli. [...] Zywi ſie Oſſa wyſyſſaniem owoczu, gnoiu albo też y mięſa iakiego/ albo z pokarmu inſzych zwierząt. FalZioł IV 28c, +7, IV 28b, c [3 r.], d; ábowiem wielkie zebránie much nie vcżyni żadney poraſzki máłoſći oſsam [vespium paucitati; malosczy szczmyelow HistAl 1510/213]. HistAl F3v; Mącz 328d, [489]d; RejZwierc 115; CzechEp 417 [2 r.]; Vespa Insectum volucre, api simile – Oſſa. Calep 1117a.

W połączeniach szeregowych (6): Vkhąſzenie też od pcżoły albo od ſzerſzenia, od oſy, od ſzcżmiela: lecżi [łajno wołowe] FalZioł I 144b; Cżemu pcżoły, oſi, muchy, y inſze robacztwa ta[k]owy głos [d]aią chocia ſą bez płuc y też bez inſzego nacżinia głoſu. GlabGad D; Entoma, Wſzelákie robacſtwo/ yáko ſą Muchy/ Oſy/ Bąki/ Krówki/ Pſzczoły/ które ſie głową od drugiey częśćy ciała dzielą. Mącz 104a, 110a; SkarŻyw 274; KlonWor 57.

W porównaniu (1): Nos koncżiſty zawſze gniew znamionuie á im wietſza w nim będzie oſtroſć, Tim więtſzą vkazuie gniewliwoſć iakoby oſſa. GlabGad N8.

Przysłowie: boć też y oſá iádowita z nalepſzego źiołká/ z ktorego ſłodki miod dobra pſzcżołká/ coś gorzkiego zgromadza CzechRozm 198v; [iáko oſſa iad ſwoy z dobrego kwiećiá z ktorego też y Pczołá ſłodkość ſwoię bierze SzczerbSpecSax 175].
Wyrażenia: »jad osy« (1): Przeciw temu iadowi oſſi albo pſzcżoły/ dobrze ieſt emplaſtr z poletu zwiercianego na bolenie przykładać. FalZioł IV 28d.

»osa jadowita« (1): CzechRozm 198v cf Przysłowie.

»roj os« (1): Examen, Roy pſzczół/ os/ álbo też Szerſzeniów. Mącz 110a.

Szeregi: »p(sz)czoła albo osa« [szyk 3:2] (5): Vkąſzenie od pcżoły/ albo od oſſy lecży. FalZioł *4v, I 138d, IV 5b, 28c, d. [Ponadto w połączeniach szeregowych 5 r.]

»osa i si(e)rszeń« [szyk 1:1] (2): FalZioł IV 28c; iáko mśćiwe roie mogiłę ośiádły/ Oſſy y śierſzenie/ ſtrzeż ſię by ćię nie opádły. KlonŻal C4. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

W przen (2):
Fraza: »osa na nos siędzie« = ktoś się rozgniewa, obrazi (1): Nákoniec y w tym ſmiechu/ cżáſem przydzie zápłonienie/ á cżáſem oſá ná nos ſiędzie. Przetho Dworzánin muśi ſie pilnie przypátrowáć/ iákiej ći będą myſli/ przy kthorych trefnowáć ma GórnDworz S2v.
Szereg: »osy i czyrwie« (1): Abowiem wiemy y widzimy iż cżás náſz bárżo krotki ieſt á zdrzeiemy iáko iábłká ſłodkie ná drzewie/ áno iedny głodzą oſy/ drugie cżyrẃ gryzie [...]. Tákże też nam przychodzi/ y oſy nas y cżyrwie rozmáići gryzą RejZwierc 115.
2. n-pers [w tym w połączeniu z imieniem własnym (8)] (10): Iſch byl v Iacuba oſſy wnyedzyelye Oculi theraſz przeſla przed wyeczorem LibMal 1554/187v; Pothym Prziſchedſchi thamze do oſſy wthidzyen wſchithkich splaczem proſſil abi mv odpuſzczili LibMal 1554/189v, 1554/187, 188, 188v, 189 [4 r.], 189v.

EW