[zaloguj się]
[pdf]

OŚ (21) sb f

o jasne.

Fleksja
sg
N oś
G osi
A oś
L osi

sg N oś (15). ◊ G osi (3). ◊ A oś (2). ◊ L osi (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI(XVII) – XIX w.

1. Poprzeczna belka do zawieszenia kół pojazdu; axis Mymer1, BartBydg, PolAnt, Mącz, Calep, JanStat, Cn; axiculus Cn (13): Mymer1 15v; BartBydg 17; GroicPorz iiv; Kto w cudzym gáiu vrąbi dąb godny do ośi/ [...] przepada winy trzy grzywny UstPraw E4; Stháſzkowſki [...] ſtrzelił z obozu z dzyáłá ſwego/ vtrąćił pod wielkim dzyáłem Wáłáſkim puł ośi BielKron 422; Modiolus in rota cui affixi sunt radii Piaſtá kołowa w którey oś chodźi á ná którey ſzpice ſtoyą. Mącz 228d, 420d; StryjKron 757; Calep 119b; Gdy pod wielkim ciężarem ſkrzypiąc oś ſie żárłá GórnTroas 32; SarnStat 668.

W porównaniu (1): Wnętrznośći głupiego ſą iáko koło v wozá/ á myſlenie iego iáko oś ná ktorey ſię obráca. BibRadz Eccli 33/5.

Wyrażenie: »oś wozowa, u woza« = axis Mącz, Cn (1:1): Item Thimi czaſſi oſz wozowa vkradl kthorą za 3 groſche Woythowi na Walſchewye przedal LibMal 1544/78v; Mącz 22b.
2. Linia, dokoła której odbywa się pozorny obrót dzienny sklepienia niebieskiego; axis Cn (4): Sáma oś/ która prędki krąg niebieſki toczy/ Z mieyſcá ſwégo by namniéy nigdy nie wykroczy. KochPhaen 2, 19. [Cf Axis... Też koniec á ſredni punkt okręgu niebieskiego/ ná których ſie wſziſtek ſwiát obráca. Mącz 22b.]
Wyrażenie: »niebieska oś« (1): Iuż byłá vſzłá biegu noc dwie częśći zgołá/ Ku dniowi niebieſka oś náwrácáłá kołá GórnTroas 33.
3. Śruba dokręcająca prasę (1): Cochlea, [...] Oś/ álbo przełogá v prásy. Mącz 58c.
*** Bez wystarczającego kontekstu (3): Pan Górnicki ma iedno tákie ŝ/ iáko w tym ſłowie oŝ JanNKar F3; S troie [...] drugie z krèſką/ iako w tim słowie oś/ po Łaćinie axis JanNKarKoch F2v, F2v.

Synonim: 3. przełoga.

AKtt