Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: OTRZĄSNĄĆ

Następne hasło: OTRZĄŚĆ »

OTRZĄSNĄĆ SIĘ (14) vb pf

sie (11), się (3).

o jasne.

Fleksja

inf	otrząsnąć się

praet
	sg		pl
3	m	otrząsnął się	m pers	otrząsnęli się

imperativus
	sg
2	otrząśni się

inf otrząsnąć się (3). ◊ fut 2 sg otrząśniesz się (1) [zapis: -ſn-]. ◊ 3 sg otrząśnie się (1) [zapis: ſn-]. ◊ praet 3 sg m otrząsnął się (1). ◊ [3 pl m pers otrząsnęli się.] ◊ imp 2 sg otrząśni się (7) [w tym: -ſn- (1)]. ◊ part praet act otrząsnąwszy się (1).

Sł stp, Cn brak, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

1. Zrzucić coś z siebie przez potrząsanie, strzepnąć, oczyścić się (4)
- W przen (2)
2. Pozbyć się czegoś niemiłego, wyzwolić się (6)
- W przen (3)
3. Wzdrygnąć się, obruszyć się (1)
4. Oprzeć się komuś, opędzić się, nie dać się (2)
5. Spaść wskutek potrząsania; przen (1)

1. Zrzucić coś z siebie przez potrząsanie, strzepnąć, oczyścić się [z czego] (4):

Zwrot: »otrząsnąć się z prochu« [szyk zmienny] (3): y zoſtáwiwſzy w goſpodzie towarzyſze ſwoie [św. Bonifacyjusz]/ ledwie ſię z prochu otrząſnąwſzy/ bieżał tám gdzie mordowano ſługi Chryſtuſowe. SkarŻyw 440; KochSz B; LatHar 394.

W przen (2): O Duſzo moiá/ duſzo mizerna/ duſzo nędzna/ nędznego cżłowiecżká/ otrząśni ſię z leniſtwá twoiego LatHar 148; powſtań/ duſzo moiá/ otrząśni ſię z prochu któregokolwiek grzechu twego LatHar 394.

2. Pozbyć się czegoś niemiłego, wyzwolić się (6): A dobyway w ſobie ſercá/ á nie dáy ſie złey myſli vwodzić [...]. A ták gdy ſie ták otrząſnieſz/ á beſpiecżnieyſzą myſi w ſobie poſtánowiſz/ wnet v wſzitkich wdzięcżnieyſzym y poważnieiſzym zoſtánieſz RejZwierc 86; Otrząśni ſie o córko/ á nietrac [!] nádźieie GosłCast 24.

[Zwrot: »z niewoli się otrząsnąć«: Ale Litwa [...] pierwej się przed tym z niewoli ruskiej wybili i otrząsnęli. StryjPocząt 165.]

Szereg: »kłopoty porzucić a otrząsnąć się« (1): O ty Iempſár moiá/ [...] té kłopoty ſwoié Porzuć/ á otrząśni ſie GosłCast 68.

W przen (3): Otrząśni ſie myśli ma/ á ſtóy vzbroiona/ Gotowa bądź ku boiu/ iuż bądź przypráwiona. GosłCast 63, 62 [2 r.].

3. Wzdrygnąć się, obruszyć się (1): Temu ktoby ſie wſzetecżnie [...] do cżego przypytywał/ nielza białeygłowie/ iedno ſie otrząſnąć co nayprędzey/ á dáć znáć/ iż pocżćiwe iej vſzy ſłucháć tego nie przywykły GórnDworz Bb8v.

4. Oprzeć się komuś, opędzić się, nie dać się (2): Mogłbyś ſie ty otrząſnąć boby cie s to było/ Siłáby ich przed tobą ogon pod ſię kryło. Ale ty nie odwodź ſie od pocżćiwey rzecży/ A chociaybyś mogł ſtłumić/ miey Bogá ná piecży. RejWiz 51v.

otrząsnąć się komu (1): iż lepiey ſie nieprzyiaćielowi otrząſnąć niżli mu w ręce wleść BielKron 355; [TurnZwierc D].

[Szereg: »oprzeć się i otrząsnąć«: Iáſnie ſię też Iágieło Papieżowi opárł y otrząſnął/ kiedy Biſkupſtwá Poznáńſkiego nie dał vzywác [!] Miroſłáwowi Nalcuciuſowi TurnZwierc D.]

5. Spaść wskutek potrząsania; przen [z kogo] (1):

W porównaniu (1): A ták tedy muśi być y przeklęte tákie nábycie iego. A chociay w nim do cżáſu zákwitnieſz iáko drzewko zyelone/ á długoż będzye tey zyelonośći twoiey/ wſzytko ſie to muśi obroćić ná vpadek twoj/ á ná wiecżną żáłość twoię: á to ſie wſzytko otrząſnie s ſciebie [!]/ iáko gdy wiátr otrząſnie liſcie z drzewká onego/ á zoſtáną oſchłe gáłęźi iego. RejPos 39v.

Formacje współrdzenne cf TRZĄŚĆ.