[zaloguj się]
[pdf]

OWCA (992) sb f

o oraz a jasne (w tym w o 2 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl du
N owca owce
G owce owiec owcu
D owcy owcóm, owcåm
A owcę owce
I owcą owcami
L owcy owcach
V owco owce

sg N owca (81). ◊ G owce (21). ◊ D owcy (4). ◊ A owcę (46). ◊ I owcą [w tym: -åm (1) Prot B] (28). ◊ L owcy (2). ◊ V owco (5). ◊ pl N owce (162). ◊ G owiec (260). ◊ D owcóm (22), owcåm (16); -óm Diar, Mącz, BiałKat, KochMon (2), BiałKaz, CzechRozm, SkarJedn (3), SkarŻyw (3), NiemObr, GostGosp (4), SkarKaz, KlonWor; -åm BierEz (3), OpecŻyw, FalZioł (4), RejPs, Leop (3), CzechEp (2), PaprUp; -óm : -åm BibRadz (2:1); ~ -óm (2), -(o)m (20); -åm (10) -(a)m (6). ◊ A owce (300). ◊ I owcami (33). ◊ L owcach (8); -ach (6) RejZwierz, BibRadz (2), HistRzym, WujNT (2), -åch (1) GliczKsiąż, -(a)ch (1). ◊ V owce (2). ◊ G du (cum nm) owcu (2) ZapWar 1506 nr 2035, 1529 nr 2355.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

zool. Zwierzę z podrodziny parzystokopytnych przeżuwaczy (Aprinae) z rodziny pustorogich (Cavicornia) hodowane dla wełny, skór, mięsa i mleka, odznaczające się łagodnością; ovis Murm, Mymer1, PolAnt, Vulg, Mącz, Calag, Calep, JanStat, Cn; agna Vulg, Mącz, Cn; pecus HistAl, PolAnt, Cn; tonsa Mącz, PolAnt; ovicula Calag; agnus femina Cn (992): BierEz C3v [2 r.], Fv [2 r.], F2 [4 r.], K3 [2 r.], L4v [2 r.] (35): OpecŻyw 60v, [61]; yakom ya nyewzyal slachethnemv yanowy Ghylowy Spyelaskowa dw owczv byalych ZapWar 1529 nr 2355, 1527 nr 2522, 1527 nr 2575; Murm 39; Mymer1 27; HistJóz E2 [2 r.]; Też chłopi daią owczam Iemioło ieſć iodłowe iżby płodu nie potraciły. FalZioł I 155b; BAran ieſt wodz trzody owiecz/ á przetho natura iemu moc dała nad inſze Owcze FalZioł IV 2c, *4, *5, I 113c, IV 2a, b (19); BielŻyw 24 [2 r.], 25; GlabGad A8; KłosAlg D2; y zayęly kylka stad owiecz ſktorich niektore pognani są wpanstwo v.k.m. LibLeg 10/66v; owcze passacz dopusczym na tich naſzich poliach za naymem y platem ſlvſznim LibLeg 11/27, 7/10 [3 r.], 33v, 68, 99v, 9/51v (37); RejKup bb5; MurzNT Matth 12/11, 12; Zás gdy koźlę do owce przyſadzą/ vroſcye ná nyem myękka wełná álbo ſierchl. GliczKsiąż D4, C8v, D3; Owce náſſe ták płodne á obfituyące/ Oto w vlicach náſſych chodzą ich tyſiące. LubPs ee6, S2; GroicPorz mmv [3 r.], mm2; KrowObr 99v, 100, 109, Tt; RejWiz 37, 56, 102, Cc8v; I poſtháwił Abráhám ſiedḿ owiec ſthádá ſwego oſobno. Leop Gen 21/28, Gen 21/29, 30, 30/41, 31/8, 9 (25); UstPraw Fv [4 r.]; RejFig Bb3; RejZwierz 26v, 30, 33, 119v [4 r.], 121v, 125v; A był Abel páſterzem owiec/ á Kain był oraczem. BibRadz Gen 4/2, Gen 21/28, 29, 30, 31/19, 46/34 (27); BielKron 4v, 15 [6 r.], 18 [2 r.], 20, 28v [4 r.] (27); KochSat B; Mącz 5d, 24d [2 r.], 60b, 74c, 82a (30); Prot B; SienLek Xxx3; Podźmyſz záś do owce/ do gołębiá/ thám ſzcżyrą á proſtą widzimy niewinność GórnDworz L15; HistRzym 28 [4 r.], 29v [2 r.], 129v; RejPos 56v, 150v, 165v; BiałKat 61; BielSat B4; HistLan F3v; RejZwierc Bv, 22, 77v, 108v, 204v, 245v; KochMon 22, 23 [2 r.], 28 [2 r.], 29, 30; WujJud 67; porzezáli też owce [ofiarnicy] á kropili krwią ná ołtarz BudBib 2.Par 29/22, Gen 21/28, 29, 30, Iob 31/20; CzechRozm 68; ModrzBaz 21v; KochOdpr B; Calag 405a; KochPs 118; SkarŻyw 28 [2 r.], 91, 348, 371, 479; StryjKron 122; KochPieś 37, 38; KochSob 70; PudłFr 32; BielRozm 13; ZawJeft 7 [2 r.]; Calep 81a, [743]a; GostGosp 6, 30, 104, 106 [2 r.], 118 [4 r.], 160 [2 r.]; Phil R2; GrabowSet E2; RybGęśli B2; WujNT przedm 37, Matth 12/11, 18/12, Luc 15 arg, 4 (17); SarnStat 666 [2 r.], 667 [2 r.]; KlonFlis A2v; [W Luboniu u Jana Flaka 3 mendele owiec przez sześci [...] u Zimnego pół kopy owiec przez jedny InwMieszcz 1574 nr 193].

W połączeniach szeregowych (68): yakom ya nyezabrala ymyenya rvshayaczego tho yesth wolow crow owyecz sfyny ZapWar 1530 nr 2390, 1505 nr 2667, 1524 nr 2314, 1525 nr 2333; BierEz P2; wſſakos mily oytcże [Chrystus do Boga Ojca] odpuſſcżál żydom ijch zloſci/ gdy tobie owce/ woly/ ij kozly offiarowali OpecŻyw 139v; MetrKor 40/813, 59/77; HistJóz E3; KłosAlg D2; LibLeg 10/59, 91v [2 r.], 93v, 94, 11/97, 167v; RejJóz A6v; SeklKat Y2v; LubPs C; Oto pomſtá moiá będzie/ ná role twe/ ná konie/ oſly/ wiełbłądy [!]/ owce/ y ná woły/ mor bárzo ćięſzki. Leop Ex 9/3; Troiákiey zupełney offiáry/ ktorą Holokauſtum zową/ offiárowánia ſpoſob opiſuie/ z wołow/ Owiec/ y ptakow. Leop Lev 1 arg, Lev 1/10, Num 6/14, Ios 7/24, Iudic 6/4, 1.Par 5/21; Pomordowáli mieczem wſzytko [...] áż do wołow/ owiec y oſłow [usque ad bovem, et agnum (marg) ovem (–), et asinum] BibRadz Ios 6/21, Gen 12/16, 13/5, 20/14, 24/35, Num 18/17 (9); Mięſá áby nie pożywáli niecżyſtego dobytká/ ále ktore ſą cżyſte/ iáko Woł/ Owcá/ Kozá/ Ieleń/ Báwoł/ Zubr/ y ine kthore żuią á máią łoy w ſobie y kopytá roſpádłe BielKron 36v, 12v, 27v, 71, 73v; Pecus [...] Bydlę/ Wſzelákie zwierzę którego człowiek vżiwa yáko wół/ krowá/ kóń/ Owcá/ Oſieł/ kozá/ etc. Mącz 286a; SienLek 243; RejAp 151; RejPos 218; RejZwierc 27v, 108v marg, Bb3; Y przywiedziono mu ćielcow ſiedm/ báránow ſiedm/ owiec ſiedm/ y kozłow ſiedm ná (ofiárę) BudBib 2.Par 29/21, Gen 32/14, Lev 17/3; ZapKościer 1580/7, 1583/54; StryjKron 777; ArtKanc M4v; GostGosp 16, 42, 72, 88, 114, 167 [2 r.]; Y ználazł w kośćiele te co przedawáli woły y owce y gołębie WujNT Ioann 2/14, Apoc 18/13; PaxLiz B2v; KlonFlis Cv; Lecż do tego złodźieyſtwá/ y woły/ y krowy/ Konie/ Muły/ Oſłowie/ dobytek domowy/ Báwoły/ owce/ kozy/ y świnie należą/ Ktore z domu y do dom przed Páſterzem bieżą. KlonWor 25, 21; [zá gránicę Turecką wtargnąwſzy [...] przez kilko tyſięcy trzod Czabańskich Owiec/ y ſtádá Końskie/ y Báwołow záięli StryjKron 750].

W przeciwstawieniach: »owca ... wilk (13), człowiek, kozieł, świnia, wieprz« (17): Gdy ie ćiągną ná zábićie: Cżemu owcá idąc milcży/ A wieprz záśie śilno kwicży? Ezop rzekł/ iż owce doią/ Więc ſie cżłowieká nie boią: [...] A táko on zwycżay máiąc/ Idzie owcá niewołáiąc: Mnima by ią miano doic BierEz C3v, H2; GlabGad Cv; LibLeg 11/57; RejZwierz 26v; Wilk owcy/ iáſtrząb kokoſzy/ pies záiącowi/ izali przyrodzonym nieprzyiaćielem nie ieſt? OrzRozm G3v; BielKron 136v, 356 [2 r.]; Mącz 282d; Zali kiedy wilká owcá prześláduie? by namniey: ále wilk owcę. [...] Owcá/ ſchyliwſzy ſię ná doł/ wrzeſzcży: á wilk w zgorę ku niebu łeb podniożſzy [...] wyie. [...] Owcá ie źiołká/ wilk ſię w mięśie kocha. CzechEp 37, 37 marg; WujNT Matth 12/12, 25/32.

W porównaniach (106): Iako owtza [Chrystus] wiedzion ku zabiciu/ a gdy go naijgráwáno/ nie otworzyl vſt ſmoijch [!]. OpecŻyw 108, 167; TarDuch Cv; GlabGad Cv; MiechGlab 24; Dediſti nos tanq⟨uam⟩ oues eſcarum: [...] Dałes nas nieprzijacielom naſzym iako owce na pożarcie WróbŻołt 43/12, 43/22, 118/176; poznalem yz nieyeſt dobrze zicz ſnymy yakobi owcza zwylkiem LibLeg 11/57, 11/57; RejPs 66, 66v, 73v, 169; SeklWyzn d2v; A my tu niebożątka iako błędne owcze Muſimy vſt ępować [!] bo nas popchnie kto chze [!] RejJóz M5v; SeklKat Z2; RejKup bb3v, bb4v; MurzHist M4; MurzNT Matth 10/16; Wſſákoż Pan w nyedoſtátku ráthuye nędznego/ Nápełni yák owcámi cżeladką dom yego. LubPs Y5v, Mv, M2, N2; GroicPorz k; KrowObr 20 [3 r.], 237v; RejWiz 93, 167v; Widziałem wſſyſtek lud Iſráelſki/ á on ſie rozbieżał po gorách/ iákoby owce gdy páſterzá niemáſz Leop 3.Reg 22/17, 2.Reg 24/17, Ps 106/41; Lud moy był iáko owcá vpłoſzona BibRadz Ier 50/6, 3.Reg 22/17, Is 53/6, Ier 12/3, Matth 10/16, Act 8/32, Rom 8/36; OrzRozm B; Iam ieſt ktorym zgrzeſzył/ ći ſą niewinni iáko owce BielKron 73v, 43v, [842], 288v, 346v; Balo, [...] Dicuntur oves, Bekam yáko owcá/ wrzeſzczę. Mącz 23a, 200b; Są thedy ludzie porucżeni od Bogá pánom/ y podáni ich ſtraży/ iáko owce páſtyrzom GórnDworz Gg4v, N, Z4v, Ff6v; RejPos 29v, 45v, 145, 167v; RejZwierc 228; RejPosWstaw [413]v; Zęby twoie/ iáko ſtádo rownych (owiec) [Dentes tui ut grex tonsarum (marg) ovium (–)]/ ktore wyſzły z kąpieli BudBib Cant 4/2; BudNT Matth 9/36; CzechRozm 136, 234, 259v; SkarJedn 144, 145; KochPs 65, 66, 118, 166, 186; Ták ſię było okrućieńſtwo Páwłowe wſławiło/ iſz iáko owce przed wilkiem/ wierni przed nim vćiekáli. SkarŻyw 82, 62, 82, 136, 284, 374 (9); StryjKron 105; CzechEp 21, 98 [4 r.], 317; NiemObr 13; PaprUp L4v; Zbłądźiłá duſzá/ iák owcá ſtrácona GrabowSet I2, Iv; WujNT Matth 9/36, 10/16, Mar 6/34, Act 8/32, Rom 8/36, 1.Petr 2/25; Iáko owce bez páſtérzá/ wſzyſcy rozpróſzéni. SiebRozmyśl K2v; SkarKaz 83a, 610b; VotSzl E4v; bo z nátury ſwey káżdy heretyk ná Kátholiki iádowity/ iáko wilk ná owce. SkarKazSej 685a, 665a, 678a, 696a.

W charakterystycznych połączeniach: owca biała (3), czarna (3), dobra, kosmata (2), [młoda], obfitująca, ostrzyżona, płodna, rogata, [pospolita, stara], stracona (5), bez pasterza (10); od owce udoj; owce stada, trzody; owiec obora, pasterz (11), stado (10), trzoda (7); owce doić, (prze-, przy-, wy-)g(a)n(i)ać (13), paść (pasać, pasący) (19), (przy-, s)pędzić (pędzać) (5), strzyc (strzyżenie) (4); z, za owcami chodzić (2).

Przysłowia: BielKron 158v; Custos omnium praeclarus, lupus, etc. Známienity ſtróſz wilk do owiec. Mącz 75c; Ovem lupo commisisti, Owcęś, wilkowi poliećił/ zwierzyłeś owcę wilkowi. Mącz 225c, 200b, 225c. [Ogółem 5 r.]

A ták byłby y Wilk ſyt/ y Owceby były RejZwierz 112; Otoż trzebá żebychmy thák w to vgadzáli/ Iákoby mogł Wilk ſyt być á cáłe też Owce HistLan C4; VotSzl E2v; KlonWor ded **2. [Ogółem 4 r.]

Nie ſobie nośi Owcá wełny ná ſwey ſzubie RejWiz 50; owcá w wełnie nie dla ſiebie chodzi StryjKron 279.

tzo ſie iednemu nad prawo dzije [!] wſzitkiem ſie dzieie [...] yako mawial on Woiewoda/ kiedi Owce ſtrziga na branie [lege: baranie] Wełna trzeſtzi PaprUp E3; Gdy owo owce ſtrzygą co więc myśli báran CzahTr E4v.

Iaky paſterz takie owcze RejKup h3v.

Ale chwała Bogu ſpelna Iuż naſſe Owcze y Welná RejKup x6.

Trudnoć wilká owcą vſſczwáć Motyką ſłońce zwoiowáć RejRozpr E4.

iż ieden wilk wielkie ſtádo owiec vgania [quod unus lupus maximum fugat gregem pecudum] y roſpraſza HistAl Ev.

Ieſli kiedy Wilk ſie z owcą zgodzi/ thedy grzeſſnik z ſpráwiedliwym [Si communicabit lupus agno aliquando, sic peccator iusto]. Leop Eccli 13/21.

[Ecce similia omnia omnes congruunt, unum cognoris omnes noris. Gdzie podobnoſć/ tam y zgodnoſć. Káżdy wilk ſſárą ſierſć ma/ Káżdy ſie też z owcą podka. TerentMatKęt S5.]

dawno powiedáią Pcżoły pcżołę zá wodzá, oſy oſę máią: Báran iest nád owcámi, kozieł nád kozámi CzechEp 417.

Wyrażenia: »błędna (a. błądząca) owca; owca błądzi (a. zbłądzi)« = ovis errans Vulg [szyk 9:2] (9;2): RejJóz M5v; Aliecz my tu opuſſczeni Odwſſech jako błędne owcze Patſtwj [!] ſye nadnámi kto chcze RejKup bb3v; MurzHist M4; Zbłądźilićiechmy wſzyſcy iáko owce [tanquam oves erravimus] BibRadz Is 53/6; Polacy przez páná iáko błędne owce będąc/ nie wiedzieli co dáley cżynić BielKron 346v; RejPos 29v, 145; CzechRozm 136; SkarJedn 144; WujNT 1.Petr 2/25; VotSzl E4v.

[»owca dojna«: Summa owiec pospolitych młodych i starych 114; owiec dojnych 60, jałowych 20, skopów 10, tegorocznych 22, baranów 2. LustrMalb 1565/63; Owiec pospolitych starych i młodych 1200, między którymi dojnych 400, pospolitych 800. LustrMalb 1570/68, 105, 106, 108.]

»owca głupia« (1): Owce głupie vwierzyły/ Pokoy z wilki vtwierdzieły BierEz F2.

[»owca jałowa«: Owiec pospolitych 56, między którymi dojnych 20, jałowych 10, skopów 10, baranów 2 LustrMalb 1570/106, 1565/63, 64.]

»kotna owca; owca się okociła, jest na okoceniu« (1;1:1): Foeto, Owcá ktora yeſt ná okoceniu. Mącz 133b; Ovis foetavit, Owcá ſie okoćiła. Mącz 133c; Iáko páſterz [...] kotne też owce (legucżko) poprowádzi [foetas (marg) suaviter (–) ducet]. BudBib Is 40/11.

»milezejskie owce« = owce z okolic Miletu, ośrodka wytwarzającego słynne w starożytności tkaniny wełniane (1): Trzecie mieyſce Myleſeyskie owce máyą/ to yeſt bywáią poczitáne zá naylepſze po dwoyich. Mącz 447d.

»owca niewinna« (1): ná yedney łące pczołá myod/ á páyąk yad wſyę byerze/ wedle przyrodzenya ſwego. Owcá nyewinna/ ták ſye rychło/ á ſnadź rychley/ złego á yádowitego/ yáko dobrego źyela imye/ y nyechcąc ſye záráźi. KromRozm I N2.

»parszywa owca« [szyk 6:4] (10): y inſzy/ maią być wyrzvczeni ſpoſpolſtwa zborv chrzeſcijańſkiego/ iako parſzywe owcze/ yſz ſwowolnie y iawnie grzeſzą SeklWyzn d2v; SeklKat Z2; Yáko cżynią páſtuchowye w oborze około ſkotu y bydłá/ dobre á zdrowe owce od párſſywych á záráźliwych przeſadzáyą/ aby ſye nye myęſſáły/ y ſámy od ſyebye nye káźiły. GliczKsiąż B4; GroicPorz k; RejWiz 59v; Morbida ovis, Parſzywa owcá/ którá drugie záráża. Mącz 231d; RejPos 45v; Iákoż ma vżyć roſkoſzy poććiwey/ Kogo ſie ſtrzegą by owce párſzywey RejZwierc 228; Oczko 11v, [42]v.

Szeregi: »owca, (i, albo) baran(ek)« = agnus et ovis, aries et ovis Vulg; agnus et agna PolAnt [szyk 8:6] (14): ZapWar 1506 nr 2035; OpecŻyw 58; Thedy yvſſ theraſſ yedno syedm myl od Braczlawya owcze y Barany poddany Czeſarſczy na naſzych polyach paſzą. LibLeg 7/103, 6/118v, 7/9 [2 r.], 33 [2 r.], 103; kładł Iakob rozgi do koryth w wodę przed ocży Baránow y owiec [arietum et ovium] áby zápátrzáiąc ſie ná nie pocżynáły. Leop Gen 30/41, Lev 14/10; BielKron 37; BudBib Lev 14/10; MWilkHist F4v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»(jako) owce, (i, a(l)bo, tako i, także) bydło (a. bydlęta); bydło i z owcami« [szyk 12:7] (18;1): HistJóz D4v; livdzy nam pomordowaly. owcze y bydło nam pobraly. LibLeg 10/93, 10/92, 94, 11/19v, 22v, 84; A cżemu to nie przyſzedł [Józef]/ tu poſpołu zwami Porwono [!] wſzemu złemu/ bydło y z owczami RejJóz B3v; A w oney iámie było ſiedm Lwow/ y dawano im ná káżdy dzień dwoie bydłá/ y dwie owce [duo corpora ... et duae oves] Leop Dan 14/31, Gen 26/14; BielKron 277v; Oczko 11v; SkarŻyw 347; Calep 130b; GostGosp 106; GostGospSieb +4; KołakSzczęśl B3v; WujNT 322; KlonWor 22. [Ponadto w połączeniach szeregowych 23 r.]

»(tak) owca i (też) (jako, a, albo) koza; koza i z owcą« (5;1): BierEz I3v; Chociay tu w iednym ſtadku [dobrzy] ſpołu z złemi chodzą. Bowiem to máło wádzi [...]/ Kiedy chodzą poſpołu kozy y z owcámi. RejWiz 79v; Leop 1.Reg 25/2; Mięſzkałem z tobą dwádźieśćiá lat/ owce twe/ y kozy twe [oves tuae et caprae tuae] nie były nie płodne BibRadz Gen 31/38, Num 15/11; RejZwierc 49. [Ponadto w połączeniach szeregowych 13 r.]

»krowa i (albo) owca« = bos et ovis PolAnt [szyk 3:1] (4): BibRadz Deut 28/18; Mulctra, Doyenie vdoy yeden od krów álbo od owiec, Mącz 235c, 235c; KlonWor 7. [Ponadto w połączeniach szeregowych 9 r.]

»owce a stadne świerzepy« (1): a polthora thyſyacza owyecz a trzi ſtha ſtadnich swierzep y ynich wyelie ſtatkow zabrano y poymano yednego ziemianyna skorvni polskiey LibLeg 10/58v.

»owce, wielbłądy« (1): Mych my byli na polu z owczami z wielbłądy RejJóz M4v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 5 r.]

»wieprze i owce« (1): Wieprzow y owiecz precż ſie vbywać będzie LudWieś B.

»wilk z owcą« (1): Y ſpełniło ſię piſmo: wilk z owcą páść ſię poſpołu będą. SkarŻyw 341. [Ponadto w przeciwstawieniach 13 r.]

»(tak, i) woł, (i, a, albo, jako i) owca« [szyk 14:13] (27): OpecŻyw 72v, 73; Ieſli kthory cżłowiek zwas będzie offiárował offiárę Pánu: thedy z bydłá tego/ to ieſt/ z wołow z owiec [de bobus et ovibus] offiárowáć te offiáry będzie. Leop Lev 1/2, Gen 21/27, Num 11/22, Deut 12/6, 18/3, 2.Reg 12/2, 4; RejZwierz 33; ktożkolwiek by iedno ofiárę ſpráwował/ thák z wołu/ iáko y z owce [sive bovem sive pecus parvum] BibRadz Deut 18/3, Gen 21/27, 46/32, Num 11/22, 1.Reg 15/15, 21, Ion 3/7; BielKron 40; Mącz 153d, 428b; HistRzym 40; RejPos 39v; BiałKat 61; CzechRozm 140; LatHar 215; WujNT Ioann 2/15; JanNKarGórn G4. [Ponadto w połączeniach szeregowych 37 r.]

W przen (1):
Zwrot: »owce z owczarnie wykradać« = robić potajemnie coś złego (1): Poſtronni ktorzy owas [Węgrach] te wieśći vdáią. Iákobyśćie ſwym Pánom nie trzymáli wiáry/ Lakomiąc ſię ná iákieś tám Pogáńſkie dáry. [...] coby mi ſię zá rzecż ſłuſną [!] zdáło. Zebyśćie ſię do tego zgodnie przychylili/ Abyśćie miedzy ſobą wilká vpátrzyli. Ktory owce z owcżárnie poćichu wykrada CzahTr F2.
Przen: O człowieku (365):
a) Człowiek będący pod czyimś zwierzchnictwem, opieką, pozostający w zależności od kogoś, rządzony przez kogoś; poddany w stosunku do panującego; pecus PolAnt (9): BibRadz Ez 34/2; tyś ieſt [...] kthoryś [...] źiemi Polſkiey/ ſzkodę przez okrućieńſtwo vdziáłał/ gdiś roſpuśćił łákome pſy/ to ieſt vrzędniki twoie/ co połupili owce/ tho ieſt ludzi vbogie BielKron 356; OrzQuin T4v; Biádá páſterzom Izráelſkim/ ktorzy byli páſterzmi śiebie/ [...] Chorych (owiec) nie pośilaćie/ á niemocney nie lecżyćie BudBib Ez 34/4, Zach 11/4.
Przysłowia: kthory [Jan z Huniada] zebrawſzy lud wielki odiął wilkowi owce á ſam ie poiadł/ wypłoſzywſzy Turki ſam zamki y miáſthá pobrał BielKron 241; KochProp 8.

iáko ſzkáráda/ á ſzkodliwa rzecż ieſt/ kiedy máią być owce mędrſze/ ktore páść trzebá/ niż páſterz ktory ie páść ma. [...] A z nieumieiętnoſći ſpráwowánia/ á rządzenia ludzi/ iáko wiele złego roſcie GórnDworz Ee6.

Wyrażenie: »parszywa owca« (1): Ynaſzi przodkowie miewali wſobie te ſtaloſc ze parſziwich Owiec miedziſoba niecierpieli PaprUp H2.
b) W Starym Testamencie: Człowiek jako stworzenie w stosunku do Boga Stworzyciela i Pana; pecus PolAnt; ovis Vulg (30): Srogie karanie naznacził pan Bog paſterzom ktorzy zlie paſą owcze iego SeklKat H3v; LubPs S2; Ia ſam páść będę owce moie/ á ia ſam ie vſpokoię/ mowił Pan Bog BibRadz Ez 34/15, Is 60/7, Ez 34/3, 6, 8 [3 r.], 10 [3 r.] (19); KuczbKat 270; Poſtánowie ia/ mowi Pan nád owcámi moimi páſterzá iednego/ áby ie páſł/ Dawidá ſługę moiego CzechRozm 177; CzechEp 331, 332; ArtKanc M14v.
Wyrażenia: »owce owczarniej« (1): Azaſz tego nie pámiętaſz iż Bog lud ſwoy poſpolićie owcámi/ owcżárniey y páſtwiſká ſwego názywa? CzechRozm 114.

»owce pastwiska, pastwy jego [ = Boga]« = oves pascuae eius Vulg; pecus pascuae eius PolAnt (2:1): Leop Ps 99/3; że Pan ieſt Bogiem [...]/ mychmy ſą lud iego/ y owce paſtwiſká iego. BibRadz Ps 99/3; CzechRozm 114; SkarKaz 39b.

c) W Nowym Testamencie: Uczeń, wyznawca w stosunku do mistrza i przewodnika duchowego nazywanego pasterzem, wyznawca Chrystusa, wiary kościoła chrześcijańskiego; ovis Vulg, PolAnt (306): Vcżynki ktoré dzialám miedzy wami w ijmię oyttza mégo/ dáwaią ſwiadetztwo o mnie/ ale wy niewierzycie/ bo nieieſteſcie z mych owietz. OpecŻyw 65, 55, 65, 97v, [170]v; WróbŻołt 64/14; Gdy ſie wam [księżom] doſtánie wełná Wierę zoſtátká ty owce Niechay ſkubie iáko kto chce. RejRozpr A4; SeklWyzn Cv; Duchowny przełozeny powynny ſwiecić przed owczamy ſwemy dobrimy vcżiuki [!] y dobrim przikładem SeklKat H2v, H4v, Zv [2 r.]; MurzNT Ioann 10/27; Teżći pan Kryſtus yeſt páſtyrzem nas wſſech owyec ſwoich KromRozm III M2, E6, G8v, L8v, M8 [2 r.], O4; Bo dla tego Pan Bog ku zachowaniu kościoła swego duchem swem ś. pasterze postawić raczył, aby wodzmi byli owcom poruczonem nauką i dobremi przykłady. Diar 80; GliczKsiąż D3; Abowiem iáko Pan Kryſtus niepożerał/ áni zábijał owiec/ ále páſl. Ták theſz wſzyſtkim Paſterzom roſkázuie po trzykroć/ do káżdego mowiąc. Páś owce moie. KrowObr 4, 4 [3 r.], 144, 240v [2 r.]; Vcży páſterze iáko máią paść owce/ a poddáni iáko ſie máią mieć knim/ poććiwośćią/ pokorą/ y poſluſzeńſtwem. Leop 1.Petr 5 arg, Matth 26/31, Mar 14/27, 1.Petr 5/3, AAA4v; OrzList d3v, d4 [2 r.]; RejZwierz 108; BibRadz Matth 10/6, Mar 14/27, Ioann 10/7, 8, 10, 16; OrzRozm G4v, 14; GrzegRóżn D2v; RejAp 27v, 37 marg, Ee3, Ff; HistRzym 91v; O nędzna owco á márne źwirzę/ ieſliś thy byłá kiedy godná thákiey łáſki Páná twego. RejPos 169, 113; Temu [św. Piotrowi] tedy Chryſtus zlécił ówce [!] ſwé [...]; gdy mu po trzy kroć roſkazał ówce [!] ſwé páść po ſwym z martwychwſtániu BiałKat 133v, 36, 133v [4 r.], 173v, 281; GrzegŚm 26 [2 r.]; KuczbKat 245; RejZwierc 173; WujJud 83v, 85 [2 r.], 124v, 136v, 152 [2 r.] (11); WujJudConf 130v; RejPosRozpr c2; BiałKaz E2 [2 r.]; Ná drogę pogánow nie idźćie/ á do miáſtá Sámárytánow nie wchodźćie. Lecż idźćie rácżey do owiec zginionych domu Izráelowego. BudNT Matth 10/5, Ioann 21/16, 18; CzechRozm 78 [3 r.], 95v, 235; á Popi z chłopieli/ y nigdy znich tákiey iákiey trzeba poćiechy/ owce mieć nie mogą. SkarJedn 359, A4v, 33, 37, 55, 64 (26); Są káznodzieie/ co [...] mniemáią áby ludzie vcżyli/ y obrok owcom dawáli: á oni ſami śiebje dymámi páſą: cżći prożney ſwey SkarŻyw 312, 88, 93, 183, 189, 235 (29); CzechEp 20, 26, 135, 326, 330 (11); Páść bowiem owce/ ſłowo wźięte od podobienſtwá ludzkiego/ nic innego nie znácży/ iedno vcżyć/ á pracę o nich przyſtoyną ſłowem bożym onych rządząc/ y doglądáiąc/ podeymowáć NiemObr 39, 28 [6 r.], 39, 40, 49; Oto Kośćioł Páná Chryſtuſow/ oto trzodá Páná CHRyſtuſowa/ ty pátrz ieſliś ieſt owcą. ReszPrz 104, 30; ArtKanc E10, F13, K14, K14v, L3v, T14v; TYś [św. Piotrze] ieſt páſterzem owiec/ Kśiążęćiem Apoſtolſkim/ tobie oddáne ſą klucże kroleſtwá niebieſkiego. LatHar 431, 360, 691, 706; Złodziey ten ieſtći káżdy Miniſter haeretycki/ y ktorykolwiek nieſluſznie y nieporządnie ſię wrywa do owczárni: áby pſował y zábijał owce náuką fałſzywą. WujNT 349; Owce błogoſláwieni Boży. Mát.: 25.34. WujNT Aaaaaa3, przedm 37, 40, Matth 10/6, 15/24, 26/31 (40); PowodPr 20; SkarKaz 6b, 40a, 242a, 606b; CzahTr E3v; KlonWor 82.

W przeciwstawieniach: »owce ... kozieł (5), pasterz (2), lew, niewierny, wilk, złośliwy« (8): Iezu ktorys złoſliwe y nie wierne, nie z owiecz twogich być powiedział. TarDuch B6; A gdyſz wy [...] nieſluchaćie głoſu Syná Bożego/ oſądzćieſz ſie tedy/ tzyie ieſteśćie owce? Ale co mowię owce? I owſzem ſmrodliwi kozłowie KrowObr 240v; BibRadz Matth 25/33; iż páſterz ma owce vczyć/ y prowádźić; á nie owce páſterzá. WujNT 349, Matth 25/33; SkarKazSej 679b [2 r.]; KlonWor ded **2v.

W porównaniu (1): Potym [Ormianie] w inne błędy iáko to bywa gdy owcá od páſterzá ſię odłącży záſzli SkarJedn 305.

W charakterystycznych połączeniach: owca marna, mila, mizerna (2), nędzna (3), niedbała, niemocna, niezgodna, stateczna (3); owca pastwiska, stada, trzody; owce rozproszone; owiec owczarnia (3), stadko, trzoda; owiec pasienie (3), pasterstwo, pasterz (16); owce opatrować, opatrzać, paść (pasący) (49), rządźić (4), sprawować.

Wyrażenia: »owca błędliwa, (o)błędna, błądząca; owca zabłądzi« [szyk 10:3] (5:4:2;2): bo ile kroć Papieżnikiem mię W.M. zwáć będźieſz/ tyle kroć to W.M. wyznáwáć będźieſz/ żem ia owcá nie ieſt błędliwa/ ále mam Páſterzá OrzList h2v, h3v; OrzRozm H3; A wołaſz zá thą mizerną á obłędną owcą ſwoią/ áby poznáłá głos twoy/ á náwroćiłá ſie do ciebie. RejAp 27v; RejPos 168v; SkarJedn 159, 341; GrabowSet N, Q4; Zydzi owce błądzące. WujNT Aaaaaa3, 435, Aaaaaa3; SkarKazSej 672b.

»owca (Pana) Krystusowa, pańska, boża« (30:5:4): KromRozm II t2; Co tho páſć owce páńſkie KromRozm III H4 marg; KrowObr 186; OrzList f2; BiałKat 133v; ktorego[papieża] nie ſłucháć [...] nic inſzego nie ieſt/ iedno być Heretykiem/ á owcą Páná Chriſtuſową nie być. WujJud 117; Iedná tylo ieſt owiec Chryſtuſowych owcżárniá SkarJedn 38, 77, 79, 83, 102, 113 (11); gdy zemdleli Heretycy/ [...] poſtánowili/ iáko wilcy iádowići pſa owiec Bożych (ktory ie od ſtádá Chryſtuſowego mężnie odganiał) vkąſać SkarŻyw 373, 312, 536, 601; CzechEp 331, 332; tenći ieſt Piotr ktory onych cżáſow będąc przednieyſzym páſtyrzem/ zwierzchność/ y włádzą nád wſzytkimi owcżámi páńſkimi miał NiemObr 28, 28 [3 r.], 39, 40, 155; A poki będą owce Páná Chriſtuſowe/ poty będzie páſterz ich ná mieyſcu Piotrowym. WujNT 391, 104, 390 marg, 462, 783, Aaaaaa3, Aaaaaa4v; SkarKaz 610a; SkarKazSej 679b.

»owce jednej owczarniej« [szyk 2:1] (3): gdybyś my my do wáſzego/ á wy do náſzego kośćiołá chodząc/ iáko iedney Owcżárniey Owce/ ſpolne v ołtarzá iednego/ lubo po Grecku/ lubo po Rzymſku/ Ofiáry przenaświętſze cżynili SkarJedn 366, 330, 332.

»parszywa owca« [szyk 4:3] (7): LubPs D4 marg; owcá párſzywa Krol ieſt kożdy bez Kápłaná. OrzRozm G4v; O nędzny cżłowiecże/ o nędzna owco párſzywa/ ktorakolwiek wzgárdziſz to ták wdzyęcżne vpominánie Páná ſwoiego/ á nie poydzyeſz [...] zá wolą iego RejPos 345, 196, 342; RejZwierc 259v; Gdy iuſz kácerſtwo moc bráło: Papieſz Innocentius ćżwarty [!] [...] Inquiſitory vcżynił/ ludzie mądre y vcżone: ktorzy by one párſzywe owce przepieráli prawdą y lecżyli. SkarŻyw 373.

»owca stracona, zginęła, zgubiona« [szyk 3:2] (2:2:1): iż Papież nigdy nie zaniechał ſtáráć ſię o ty zgubione owce od owcżárnie ſwoiey SkarJedn 251; Na ktore day Boże náſzym Duchownym/ á pierwſzym Páſterzom to około ſtráconych Owiec obudzenie/ y pilne ſtáránie. SkarJedn 381; wedle Chriſtuſá Páná ćichego/ pokornego/ y pilnie iedney owce zginęłey ſzukáiącego? CzechEp 43, 21; ArtKanc E10.

Szeregi: »owca, (i) baran(ek)« [szyk 9:6] (15): KromRozm I E4; KromRozm II o2v; KromRozm III M5v [2 r.], N3; y polećił [Chrystus] mu [Piotrowi] przełożeńſtwo nád wſzytkimi owcami/ to ieſt nád ludem wſzytkim wiernym/ y nád bárány/ to ieſt nád wſzytkimi przełożonymi ich/ gdy mowił do niego ſamego: Páś owce moie: Páś bárány moie. SkarJedn 63, 63, 77, 78, 152, 343; SkarŻyw 599; WujNT Ioann 21 arg; SkarKazSej 679b marg.

»koza i owca« (1): ábowiem iuż thám iedná winnica Páńſka/ iedná owcżárniá á bárzo wdzięcżna iego. Acż będą w niey kozy y owce. RejPos 144.

d) Człowiek łagodny, niewinny, słaby, bezbronny (20): Tákże gdy wilki/ owce/ lwy lámpárty/ y ćielętá [prorok] miánuie/ nie rozumie też tego/ o źwięrzętách [!] y beſtyiách: ále o ludziách rozmáitych/ y ſrogich y ćichych/ y okrutnych ypodłych: iákowych doſyć ieſt ná świećie/ miedzy wſzemi ſtany y narody CzechRozm 114.

W przeciwstawieniach: »owca ... wilk (11), kozieł (2), lew (2)« (15): On Tyrran á lew/ wnetże ſię ſtał owcą SkarŻyw 165, 79, 88; Tu ácżći niewiem coby zá roſpráwá owcam z wilkiem/ bezbroynym z obrzymem vzbroionym zewſząd/ proſtakom podłym z wykrętácżem miſternym/ mogłá być náleźiona CzechEp 90, 9, 21, 37 [2 r.], 38; białe owce ná práwicy/ czarne kozły ná lewicy poſtáwią/ iáko ſam Pan mowi: Wyłączą/ práwi/ złe od ſpráwiedliwych. SkarKaz 6b, 6b marg.

W charakterystycznych połączeniach: owca obrony w sobie nie mająca; owca pokory, wyznania.

Wyrażenie: »owca niewinna« (1): [posłani przez Pana] nie iáko wilki/ owce niewinne y obrony w ſobie nie máiące drapáć CzechEp 21.
Szeregi: »kościoł i owce« (1): Nátym pokażeſz miłość ku mnie/ gdy zbáwieniu ludzkiemu ſłużyć/ á kośćioł moy/ y owce moią krwią odkupione náucżáć/ bronić/ y przywodzić ie do wiecżnego kroleſtwá będzieſz. SkarŻyw 599.

»(nie tylko) owce (ale) i koziełkowie (a. kozłowie)« (2): Wowczárni też Syná człowyeczego nye tylko owce ſą/ ále y koźyełkowye. KromRozm III C8v; WujNT Matth 25 arg.

»owce i poddane« (1): Ale to nie należy ná owce y poddáne ſądźić/ ieſli ſie Páſterz podług roſkazánia Páńſkiego ſpráwuie álbo nie. WujJud 152.

»ucznie i owce« (1): á gdy myłe vcżnie y owce ſwoie [św. Symeon] poſlał/ ſam teſz [...] ścięty ieſt. SkarŻyw 305.

α) O Chrystusie jako ofierze za grzechy cudze (2):

W przeciwstawieniu: »owca ... wilk« (1): ij zá niewiéſs/ ijżes liſowi ſwégo ſyna poléciła/ lgárzowi prawdę/ wilkowi [tj. Judaszowi] nápokornieyſſą owcę. OpecŻyw 85v.

Szereg: »owca i baranek« (1): Wiemy iáſnie z piſmá o Synie Bożym/ kthórego tóż piſmo zowie Iehowá/ [...] Owcą do zábićia/ y Báránkiem do ofiáry/ Ezá. 16/53/ Ioan. 1 BiałKat a4.
** Dubium (1): paſterze owiec ieſteſmy ouyeć oycowie naſſy [et nos et patres nostri Vulg Gen 47/3; ták my iáko y ... Leop; y my y ... WujBib; etiam nos etiam patres nostri PolAnt; yáko y ... BibRadz] ſludzy twoi HistJóz E2v.

JB