Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: OWSIANKI

Następne hasło: OWSIK »

OWSIANY (16) ai

o oraz a jasne.

Fleksja

sg
m	N	owsiany	f	N	owsianå, owsian(a)	n	N
	G			G	owsiané, owsiany		G	owsian(e)go
	A			A	owsianą		A	owsian(e)
	I			I	owsianą		I

pl
N	subst	owsian(e)

sg m N owsiany (2). ◊ f N owsianå (2), owsian(a) (1). ◊ G owsianéj (2), [owsiany]; -éj (1), -(e)j (1). ◊ A owsianą (2). ◊ I owsianą (1). ◊ n G owsian(e)go (1). ◊ A owsian(e) (2). ◊ pl N subst owsian(e) (3).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde także XVII – XVIII w.

Znaczenia

Przymiotnik od „owies” (16)
- 1. Od znacz. ‘roślina uprawna i jej ziarna’ (16)
  - a. Będący częścią owsa jako rośliny lub jej ziarnem (4)
    - α. Będący ziarnami owsa (2)
  - b. Uczyniony z ziaren owsa (11)
    - α. Sporządzony z mąki lub krup owsianych (3)
  - c. Występujący w owsie jako roślinie (1)
- 2. [Od znacz. ‘ziarna owsa jako forma daniny’]

Przymiotnik od „owies” (16):

1. Od znacz. ‘roślina uprawna i jej ziarna’ (16):

a. Będący częścią owsa jako rośliny lub jej ziarnem (4):

Wyrażenia: »słoma owsiana« (1): po tégodniu náwarz ſłomy owśiánéy w wodźie/ á vczyniwſzy wiecheć s niéy/ trzy nim ono [suche] mieſtce SienLek 172.

»źdźbło owsiane« (1): Coby ſię więc vſty ſwymi ſtroiu trzćiniánego Dotknąć ważył/ y piſzcżałki ze źdźbła owśiánego. KlonŻal B2v.

α. Będący ziarnami owsa (2):

Wyrażenia: »stworzenie owsiane« = creatura avenae – Missale secundum ritum II..., Wenecja 1532, 14 (1): Ty Pánie zeſli Duchá twego Swiętego ná to ſtworzenie twoie Owſiáne etć. áby zwierzętá ktore go ſſkoſſtuią wzięły mocne zdrowie/ á ludzie [...]/ áby ſobie záſlużyli zdrowie ćieleſne/ y lekárſtwo wietzne KrowObr 95v.

»ziarno owsiane« (1): Albo mu [koniowi] włoż weſz w źiárno owśiáne/ á day mu go z owſem inym zieść. SienLek 173.

b. Uczyniony z ziaren owsa; avenaceus Calep, Cn (11): Avenaceus, Quod ex avena confectum est — Owſziani. Calep 113b.

W połączeniu szeregowym (1): Káſze wſzelákie co ſie domá rodźi [...]/ ták nowe iáko ſtáre ma cżynić: mánnę/ tátárcżáną/ kilkorę/ iágły/ ięcżmienną/ pſzenną/ owśiáną/ żytną/ iáiecżną/ y inne oſobne káſze/ iákiekolwiek bywáią káżdego cżáſu. GostGosp 130.

Wyrażenia: »owsiane krupy« = avenarium legumen Mącz [szyk 1:1] (2): Krupy Owſiane [Grucá ábo krupy owſiáne SienHerb 219b (Linde)] khu iedzeniu ſą ſmacżne/ dobrą tucżnoſć dawaią. FalZioł III 24c; Mącz 20a.

»owsiana mąka« = avenaria farina Mącz [szyk 2:2] (4): FalZioł III 24d; Mącz 20a; Dobrze théż ná bolączki morowé kłáść/ ślimaki tłuczoné/ [...] Albo łáyná gołębié/ z mąką owśiáną przyłóż SienLek 126, 56v.

α. Sporządzony z mąki lub krup owsianych (3):

W połączeniu szeregowym (1): Krupy ięcżmienne/ pſzenicżne/ owſiane/ Kaſza riżowa, tatarcżana, ty rzecży ſą ſtrawne. FalZioł V 64.

Wyrażenia: »kasza owsiana« (1): Polenta Hordeum madefactum, deinde siccatum et tostum — Kaſza ięcz mionna albo owſiana. Calep 817a.

»kołacz owsiany« (1): Alic twarz twoiá będźie/ iák kołacz owśiány PaxLiz D3.

c. Występujący w owsie jako roślinie (1):

Wyrażenie: bot. »śnieć owsiana« = Ustilago avenae (Pers.) Jens., głownia pyłkowa owsa; pasożytniczy grzyb z rzędu głowniowatych (śniecie) (Ustilaginales), porażający wiechy owsa (1): avena, quam Vergilius sterilem vocat, vitium frumenti, Alias, Festuca et Aegilops, Snieć owſiána Mącz 20a; [Avena sterilis, flockhaber. P. owśik/ ſnieć owśiáną. Volck 49].

2. [Od znacz. ‘ziarna owsa jako forma daniny’:

Wyrażenie: praw. »(o)sep, ospa owsiana« = roczna danina w zbożu świadczona przez chłopów na rzecz dworu: jako wielka summa poradlnego, ospy żytny i owsiany z tych wsi klasztornych wychodzi LustrSand 135; Wsi klasztorne, które do Zawychosta roboty wyrządzają i osep żytnią i owsianą oddawają LustrSand 160, 244; Sep. Spy owsianej dawają ex laneo mensurae Lublinensis aequatae per cor. 4 LustrLub 97, 25.]

Cf OWIESNY, OWSOWY